غروب رانت ارزی و طلوع آفتاب ارز آزاد

رضا کربلائی/روزنامه نگار

 صبح امروز اقتصاد ایران دوران تازه‌ای از سیاست‌های ارزی را تجربه خواهد کرد و دولت و بانک مرکزی پس از 117روز به این نتیجه رسیدند که ادامه سیاست قبلی ارزی بر مبنای پوشش تمام نیازهای ارزی با دلار 4200تومانی قابل دفاع نیست و به همین دلیل از امروز دیگر از رانت ارزی خبری نخواهد بود و عملا فصل جدیدی از آزادسازی ارزی همزمان با اعلام فاز نخست تحریم‌های آمریکا رقم خواهد خورد.

از امروز به بعد همه می‌خواهند بدانند سرنوشت‌شان در دوران ارزی عبدالناصر همتی، رئیس‌کل جدید بانک مرکزی چه خواهد شد و آیا آرامش به بازارها بازمی‌گردد و التهاب ناشی از نوسان شدید قیمت ارز فروکش می‌کند.

روزنامه همشهری پیش از این بارها خواستار پایان دادن به دوران رانت ارزی شده بود. برخی برآوردها نشان می‌دهد از زمان اعلام دلار 4200تومانی 20میلیارد دلار ارز با این نرخ توزیع شده که با فرض رانت 4هزار تومانی، از حساب هر ایرانی یک میلیون تومان رانت پرداخت شده است.
ارزیابی گفته‌های رئیس‌کل بانک مرکزی نشان می‌دهد که آینده بازار ارز قرار است براساس قاعده عرضه و تقاضای واقعی رقم بخورد و میزان دخالت بانک مرکزی در بازار ارز حداقلی خواهد بود. بازخوانی گفته‌های همتی و واکنش‌های کارشناسان نشان از بازگشت نسبی اعتماد‌ها به سیاست‌های جدید ارزی است چه اینکه رئیس‌کل بانک مرکزی شفاف و بی‌پرده از اشتباه دولت در اعلام نرخ دلار 4200تومانی خبر داد و قاچاق اعلام کردن خرید و فروش ارز به‌صورت فیزیکی و برخورد امنیتی با داد و ستدهای ارزی را ناکارآمد دانست.

موضع‌گیری همتی مبنی بر اینکه بازار دوم ارز را بازار اصلی می‌داند و تصمیم دولت، اختصاص ارز با نرخ دولتی به کالاهای اساسی و ضروری نشان می‌دهد که ریل‌گذاری ارزی جدید، نه‌تنها می‌تواند تقاضای غیرواقعی برای ارز تجاری و خدماتی را کاهش دهد بلکه امکان بازگشت سرمایه‌ها به اقتصاد ایران را تقویت خواهد کرد که مصداق بارز این تغییر ریل را در اجازه دولت و بانک مرکزی به ورود ارز و طلا به کشور دانست.

گام به گام با دلار همتی

تکلیف کالاهای اساسی و ضروری چه می‌شود؟

حساسیت بالای دولت و البته قوای دیگر به موضوع معیشت مردم در اثر آزادسازی بازار ارز باعث شده تا اختصاص ارز با نرخ دولتی و متکی به درآمد ارزی فروش نفت خام محدود به کالاهای اساسی و ضروری ازجمله دارو شود. به گفته رئیس‌کل بانک مرکزی، واردات کالاهای اساسی که فهرست آنها را 3وزارتخانه صنعت، جهاد و بهداشت و درمان تعیین می‌کنند، تنها از طریق بازار اولیه بر مبنای نرخ دلار 4400تومانی تأمین ارز می‌شود و به مسئولان 3وزارتخانه صنعت، جهاد و بهداشت تأکید مضاعف شده است که از لحظه ورود تا زمان عرضه کالاها نظارت خود را دوچندان کنند تا دیگر شاهد به راه افتادن بازار سیاه نه برای کالاهای اساسی و نه برای کالاهای تجاری نباشیم.

نرخ ارز چگونه تعیین می‌شود؟

همتی می‌گوید: فعالان اقتصادی تنها با یک بازار سروکار دارند که آن همان بازار ثانویه و در واقع بازار اصلی است. به این ترتیب انتظار می‌رود کشف قیمت ارز در روزهای آینده در بازار دوم ارز تعیین شود؛ جایی که بخش عمده عرضه و تقاضای ارزی برای نیازهای تجاری ازجمله واردات کالاها و خدمات شکل خواهد گرفت.
خبر دیگر اینکه دولت قول داده با تمام کسانی که در بازارهای قبلی از رانت‌ها استفاده کردند حتما برخورد قضایی شود. به گفته همتی، از صادرکنندگانی که ارز خود را با خیال فروش در بازار آزاد و رسیدن به سودهای کلان در این بازارها عرضه نکرده‌اند مابه‌التفاوت قیمت ارزشان توسط بانک مرکزی گرفته خواهد شد.
نگرانی اولیه این است که با این سیاست قیمت ارز توافقی دوباره با نوسان شدید مواجه شود که مرد شماره یک بانک مرکزی می‌گوید: اینگونه نخواهد شد و قیمت ارز در این بازار رهاسازی هم نمی‌شود و بانک مرکزی به دقت آن را رصد می‌کند و هر کجا که احساس شود به ورود بانک مرکزی نیاز است این بانک با استفاده از ذخیره ارزی خود قیمت ارز را در این بازار کنترل خواهد کرد. البته او تأکید دارد بانک مرکزی سعی می‌کند که به هیچ وجه در تعیین قیمت ارز دخالتی نداشته باشد و ارزش ارز توسط سیستم عرضه و تقاضا تعیین شود البته نظارت‌های بانک مرکزی از افسارگسیختگی و ایجاد بازارهای سیاه جلوگیری خواهد کرد. تأکید همتی مبنی بر اینکه بانک مرکزی تلاش می‌کند تا ذخایر ارزی‌اش افزایش یابد نشان می‌دهد سیاست ارزی جدید کنترل نرخ ارز با تزریق دلارهای بانک مرکزی نخواهد بود.

از کجا دلار مسافرتی بگیریم؟
پاسخ این سؤال روشن است، از صرافی‌ها. به گفته رئیس شورای پول و اعتبار دولت و رئیس‌جمهور به این نتیجه رسیده‌اند که قاچاق اعلام کردن خرید و فروش ارز دردسرساز بوده و باید این موضوع لغو شود و خرید و فروش ارز در صرافی‌ها آزاد شود و به این ترتیب صرافی‌ها نقش تأمین ارز برای مقاصد خرد خدماتی و سفرهای خارجی را برعهده دارند.

آینده نرخ تورم چه خواهد بود؟

دولت به این جمع‌بندی رسیده که با التهابات ارزی چند هفته اخیر، اثر آن بر نرخ تورم نمایان شده و به‌اصطلاح بار تورمی آن را بازار پیش‌خور کرده است. عبدالناصر همتی با بیان اینکه در شرایط جنگ اقتصادی هستیم، تأکید دارد: جای نگرانی نیست و البته مهم انتظارات مردم است و به این ترتیب آزادسازی ارزی می‌تواند باعث کنترل نرخ تورم هم شود.

ورود ارز و طلا چگونه است؟

منفی شدن شاخص حساب سرمایه در ماه‌های اخیر نشانه خطرناکی از خروج سرمایه‌ها از کشور داشته و به همین دلیل دولت از سیاست ممنوع اعلام کردن واردات طلا و ارز عقب‌نشینی کرد و رئیس‌کل بانک مرکزی هم خبر داده از این پس ورود ارز و طلا به کشور آزاد است تا دست‌کم خروج سرمایه‌ها از کشور متوقف شود. به گفته این مقام بانک مرکزی، براساس مصوبه جدید، ورود ارز به کشور توسط صرافی‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی آزاد خواهد بود و هر کس توانایی واردات طلای خام را دارد، می‌تواند وارد کند و از مالیات بر ارزش افزوده و تعرفه معاف است.

بازار سرمایه چه می‌شود؟
گام بعدی بانک مرکزی برای موفقیت بسته جدید ارزی کمک گرفتن از توان بازار سرمایه است و همتی در این‌باره توضیح می‌دهد: درباره کمک گرفتن بورس به‌طور جدی برنامه دارم و با رئیس سازمان بورس و کارشناسان بازار سرمایه در این‌باره گفت‌وگو کردیم و بسیار مهم است که کنترل بازار ثانویه را از طریق بازار باز و بازارهای مالی انجام می‌دهیم. او تأکید کرد: در 2 هفته آینده تصمیمات خوبی برای استفاده از بازارهای مالی برای کنترل و هدایت بازار ثانویه خواهیم داشت. به گفته او، بازارهای مالی باید به هم نزدیک شوند و بانک مرکزی به‌عنوان متولی بازار پول، سازمان بورس به‌عنوان متولی بازار سرمایه و بیمه مرکزی به‌عنوان متولی بازار بیمه، باید باهم هماهنگ باشند.

جذب دلارهای خانگی چگونه؟

دولت گزینه جذب دلارهای خانگی را هم دنبال می‌کند و به گفته رئیس‌کل بانک مرکزی قرار است این بانک سپرده‌های ارزی مردم را جذب و تضمین کند و بانک‌های عامل از طرف بانک مرکزی مجاز هستند سپرده‌های ارزی مردم را جذب کنند و به آنها سود ارزی بدهند. به گفته او بانک مرکزی به‌زودی آیین‌نامه اجرای این موضوع را تعیین و ابلاغ خواهد کرد و بانک مرکزی سپرده‌های ارزی مردم را تضمین می‌کند و این مصوبه سران قواست و مردم هروقت خواستند می‌توانند ارز خود و سودش را دریافت کنند. 


شرط موفقیت بانک مرکزی

حجت‌الله صیدی، مدیرعامل بانک صادرات:
سیاست‌های‌جدید ارزی‌ (و بعضا پولی) رئیس‌کل بانک مرکزی بسیار مناسب و کارآمد و به‌مثابه گامی مهم در ایجاد ثبات اقتصادی است. البته موفقیت آن در گرو عزم جدی، اجرای کامل و جامع و همکاری مؤثر تمام ارکان کشور است. هرگونه اجرای ناقص و گزینشی یا همکاری نکردن‌ و ایجاد مانع، آفت آن است.


بازگشت آرامش به اقتصاد 

مرتضی اکبری، مدیرعامل بانک قرض‌الحسنه مهر ایران:
با بسته ارزی دولت و بانک مرکزی آرامش و اطمینان به اقتصاد بازمی‌گردد. مهم‌ترین نکته در این بسته توجه به تمامی نیازهای ارزی در کشور ازجمله دارو، دانشجویان، مسافران، تولید و... است. در این بسته، باید تعیین نرخ برعهده بازار و با حمایت دولت در برخی بخش‌ها باشد .

اجرای دقیق و کامل

محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس:  
اگر سیاست‌های جدید ارزی با دقت اجرا شود، بخش زیادی از مشکلات برطرف می شود. فراموش نکنیم نتیجه سیاست‌های غلط ارزی موجب شد در بازه زمانی 4‌ماه گذشته، هم در حوزه تولید و هم در حوزه واردات و صادرات مشکلاتی ایجاد شود تا اینکه در نهایت دولت هرچند با تأخیر سیاست‌های جدید ارزی را نهایی کند.



نه به بخشنامه‌های ارزی

حسین سلاح‌ورزی، نایب‌رئیس اتاق ایران:
انتظار فعالان اقتصادی از دولت آن است که این‌بار، بسته‌ای ارائه دهند که برای چند‌ ماه قابلیت اجرا داشته باشد و بتواند اقتصاد را از وضع فعلی خارج کند؛ به این معنا که اگر سیاستی اعلام می‌شود، اجرای آن پایدار باشد، نه اینکه دولت باردیگر در قالب بخشنامه‌های متعدد، فضای کسب‌وکار را برای فعالان اقتصادی غیرقابل پیش‌بینی کند. 

دولت نرخ‌گذاری نکند

محمد لاهوتی، عضو کمیته ارزی اتاق بازرگانی ایران:
نخست اینکه بازار ثانویه باید تمام تقاضاها اعم از دانشجویی، درمانی و مسافرتی را پوشش دهد، دوم اینکه دولت به هیچ عنوان نباید در قالب بسته سیاستی جدید، نرخی را برای ارز اعلام کند، زیرا یک‌بار این تصمیم را گرفته و آثار سوء آن را نیز شاهد بودیم. در واقع بزرگ‌ترین اشتباه دولت این است که نرخ اعلام کند.

بازار دوم با قاعده بازار

مظفر علیخانی، معاون فنی و بازرگانی اتاق بازرگانی ایران:  
تقاضای ما این است که بازار ثانویه ارز در درجه اول سازوکار خود را براساس مکانیسم بازار داشته باشد. یکی از اشتبا‎هات استراتژیک، بستن صرافی‎هایی بود که از بانک مرکزی مجوز فعالیت داشتند؛ در واقع یکی از مسائلی که بازار ارز را متلاطم کرد، بستن صرافی‌ها بود.