داستان دلاک‌های شکسته‌بند و دندانپزشک
موضوع: درمانگری در حمام
ویژگی: دلاک‌ها در حمام علاوه بر نظافت، کارهایی چون شکسته‌بندی و حجامت هم انجام می‌دادند.
از پیدایش حمام در ایران که سابقه آن به چند هزار سال می‌رسد تا همین چند دهه پیش که هنوز کسب‌وکار حمام‌های عمومی سکه بود، حمام‌ها تنها مکانی برای شست‌وشو و نظافت نبوده‌اند. در تهران نیز که قدمت قدیمی‌ترین حمام‌های آن به عصر صفوی برمی‌گردد، دلاک‌ها علاوه بر شست‌وشو، افرادی همه‌فن‌‌حریف بودند که حجامت، رگ‌زنی، شکسته‌بندی و... را نیز در حمام‌ها برعهده داشتند.
علیرضا زمانی، تهران‌پژوه درباره درمانگری در حمام‌های تهران قدیم می‌گوید: «در سفرنامه‌های سیاحانی که گذرشان به تهران افتاده مطالبی درباره حمام‌های تهران و نیز مشاغلی چون دلاکی و درمانگری در حمام‌ها وجود دارد. به‌عنوان مثال، هانری رنه دالمانی، سیاح فرانسوی، به مهارت‌های متعدد دلاک‌ها در دوره قاجار اشاره کرده است. با استناد به مشاهدات او می‌توان گفت که در دوره قاجار دلاک‌ها تنها به کیسه‌کشی و مشت‌ومال نمی‌پرداختند. برخی از دلاک‌ها در اصلاح سر و صورت، شکسته‌بندی، زالو انداختن و حجامت به چنان مهارتی رسیده بودند که برخی برای انجام این امور به حمام مراجعه می‌کردند.» کارهای دلاک‌ها تنها به شکسته‌بندی و حجامت محدود نمی‌شد. علاوه بر رگ‌زدن و جاانداختن ناف در حمام، کار ختنه کردن را هم انجام می‌دادند. کسب‌وکار برخی از دلاک‌ها نیز چنان سکه بود که دایره فعالیت‌شان به خارج از حمام‌های عمومی رسید. فی‌المثل آنها کار ختنه نوزادان را در منزل هم انجام می‌دادند. زمانی می‌گوید:« دلاک‌ها گاهی پا در کفش دندانپزشک‌ها می‌کردند و مردم را از درد طاقت‌فرسای دندان‌های پوسیده نجات می‌دادند. تا قبل از اینکه دندانپزشکی به‌صورت اصولی باب شود، دلاک‌ها هم مثل برخی سلمانی‌ها و دکان‌داران دوره‌گرد مسائل مربوط به دوا و درمان دندان را برعهده داشتند. آنها سربینه حمام که در حکم ورودی حمام بود با چند کلبتین، پنبه، یک لگن برای تف کردن و دیگر ادوات رایج کشیدن دندان به داد مردم می‌رسیدند و با مهارت دندان‌های پوسیده را می‌کشیدند.»
درمانگری در حمام اما قدمت بسیار دارد، چنان که در منابع مکتوب بارها به درمان افراد مشهور در حمام اشاره شده است. ازجمله ماجرای بیماری مزمن امیر منصور سامانی و دعوت از محمدبن‌زکریای رازی برای معالجه امیر که در گرمابه انجام شد.
در همینه زمینه :
