زمین بازی جدید ایران در بریکس

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

شهر کازان روسیه در حالی پنجمین مقصد سفر خارجی رئیس دولت چهاردهم است که برگزاری شانزدهمین اجلاس سران کشورهای عضو گروه «بریکس» آن‌هم در شرایط کنونی منطقه غرب‌آسیا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و 2رویکرد راهبردی «دلارزدایی» و «تقویت چندجانبه‌گرایی در ساختار جهانی» را دنبال می‌کند.
شرکت مسعود پزشکیان در شانزدهمین اجلاس بریکس، نخستین حضور جمهوری‌اسلامی ایران به‌عنوان «عضو رسمی و دائمی» این گروه به‌شمار می‌رود. اگرچه در نخستین روزهای شهریورماه1402 و همزمان با حضور شهید ابراهیم رئیسی در پانزدهمین اجلاس سران بریکس در آفریقای‌جنوبی، عضویت «رسمی» ایران اعلام شد، اما از نخستین روز ژانویه2024 (11دی‌ماه1402) بود که عضویت ایران و 4کشور دیگر، شامل عربستان، امارات، اتیوپی و مصر در بریکس شکل رسمی به خود گرفت.
ایران طی سال‌های اخیر با انجام اقدام‌های راهبردی مانند «عضویت رسمی در شانگهای»، «گسترش مناسبات با اتحادیه اقتصادی اوراسیا»، «تقویت همکاری‌ها در چارچوب سازمان اکو» و «توسعه روابط راهبردی در قالب گروه بریکس» عزم خود را برای تقویت چندجانبه‌گرایی در ساختار جهانی نشان داده‌است. در شرایطی که طی یک سال گذشته بریکس گام‌های مهمی در مسیر عبور از یکجانبه‌گرایی سیاسی-اقتصادی غربی برداشته، حضور پزشکیان در شانزدهمین اجلاس این گروه از اهمیت راهبردی برخوردار است و با دستورکارهای مهمی نیز همراه است که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.

دستورکارها
 حضور و سخنرانی در اجلاس اصلی بریکس با موضوع «تقویت چندجانبه‌گرایی»
 حضور و سخنرانی در نشست بریکس‌پلاس
 سخنرانی در نشست «بریکس و جنوب جهانی، ساخت مشترک دنیای بهتر»
 دیدار دوجانبه با رئیس‌جمهور روسیه
 گفت‌وگو با رئیس‌جمهور چین
 دیدار با نخست‌وزیر هند
 گفت‌‌وگو با رئیس‌جمهور مصر

محور رایزنی‌ها در کازان
  گفت‌وگوهای دوجانبه و رایزنی درباره تحولات غرب‌آسیا و استمرار جنایات رژیم‌صهیونیستی در غزه و لبنان
 تقویت هم‌افزایی و توسعه ارتباطات میان کشورهای عضو بریکس
 تسهیل مسیر برون‌رفت از چالش یکجانبه‌گرایی غربی در جهان
 رایزنی‌ به‌منظور توسعه چندجانبه‌گرایی در ساختار نظام جهانی
 گسترش مبادلات اقتصادی-تجاری آزادانه
 پیگیری راهبرد محوری دلارزدایی
 رایزنی درباره تقویت مناسبات دوجانبه با کشورهای عضو
 افزایش همکاری‌های سیاسی-امنیتی میان کشورهای عضو

خیز بلند قدرت‌های نوظهور
با توجه به اینکه «بریکس» یک گروه بین‌المللی متشکل از قدرت‌های اقتصادی نوظهور جهان به‌حساب می‌آید که از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی-سیاسی ویژه‌ای برخوردارند، توسعه نقش‌آفرینی ایران در چارچوب این گروه از اهمیت دوچندانی برخوردار است.



دلایل اهمیت بریکس
  علاوه بر 10عضو اصلی، حدود 17کشور درخواست رسمی خود را برای عضویت در بریکس ثبت کرده‌اند.
 گفته می‌شود 15کشور نیز علاقه‌مندی خود را برای عضویت در بریکس اعلام کرده‌اند.
 کشورهای بریکس درمجموع حدود 40درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند.
 حدود یک‌چهارم تولید ناخالص ملی جهان متعلق به اعضای بریکس است.
 کشورهای عضو این گروه نزدیک به یک‌سوم خاک دنیا را تشکیل می‌دهند.
 کشورهای عضو بریکس حدود ۲۶‌‌‌درصد از اقتصاد جهانی را تشکیل می‌‌‌دهند.
 کشورهای عضو بریکس از مهم‌ترین تولیدکنندگان کالا، خدمات و مواد خام در سطح جهان به‌شمار می‌روند.
 کشورهای عضو «بریکس‌پلاس» حدود 40درصد از تولید جهانی نفت را در اختیار دارند.
  اعضای بریکس حدود 25درصد از صادرات مواد خام را به نام خود ثبت کرده‌اند.
 نزدیک به 30درصد از ذخایر سنگ آهن جهان متعلق به اعضای بریکس است.

آغاز دلارزدایی
از نخستین روز ژانویه2024 که عضویت 5کشور جدید در گروه بریکس اعلام شد، «بریکس‌پلاس» به‌صورت رسمی کلید خورد؛ گروهی که «دلارزدایی» و «ایجاد نظام پرداخت مشترک» را در دستورکار دارد و گام‌های مهمی نیز در این زمینه برداشته است. براساس تازه‌ترین اطلاعات منتشرشده، ۹۶درصد از پرداخت‌های متقابل میان ایران و روسیه با ارزهای ملی انجام می‌شود.
اکنون اما سیاست راهبردی «دلارزدایی» به یکی از اصلی‌ترین دستورکارهای بریکس‌پلاس تبدیل شده‌است. این موضوع نگرانی‌های عمده‌ای را در آمریکا به‌دنبال داشته‌است؛ تا جایی که دونالد ترامپ، کاندیدای جمهوری‌خواهان در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، چندی قبل در یکی از سفرهای انتخاباتی خود به روند روبه‌رشد حذف دلار از معامله‌های جهانی واکنش نشان داد. او به رأی‌دهندگان آمریکایی وعده داد که این روند را متوقف خواهد کرد.
ترامپ درعین‌حال به اعضای بریکس هشدار داد که کنارگذاشتن دلار برای کشورهای پیگیری‌کننده این راهبرد هزینه‌زا خواهد بود و آمریکا بر واردات از کشورهایی که حذف دلار را پیگیری می‌کنند، تعرفه‌های بی‌سابقه اعمال خواهد کرد. با وجود این اما دلارزدایی با برداشتن گام‌های مهمی همراه بوده‌است که در ادامه می‌خوانید.
  رونمایی از پلتفرم «بریکس‌پی» با هدف تسهیل تجارت میان اعضا و یکجانبه‌گرایی در چارچوب سوئیفت
 راه‌اندازی بانک «توسعه جدید» با مدیریت اعضای بریکس
 رایزنی و پیگیری برای ایجاد ارز مشترک میان اعضای بریکس
 پیگیری راهبرد کلان انجام مبادله‌های دوجانبه و چندجانبه با ارزهای ملی
 انجام اقدام‌هایی ازسوی کشورهای عضو برای حذف دلار از مبادلات خود

مزیت‌های راهبردی بریکس
مطلوبیت عضویت در گروه بریکس روزبه‌روز در جهان در حال افزایش است؛ چراکه براساس تازه‌ترین بررسی‌ها، هم‌اکنون سهم کشورهای عضو بریکس از تولید ناخالص داخلی جهانی بیشتر از گروه هفت است؛ موضوعی که چشم‌انداز روشنی پیش روی نفوذ اقتصادی اعضای بریکس ترسیم کرده‌است. در چنین شرایطی عضویت در بریکس از مزیت‌های راهبردی برخوردار است که در ادامه به بررسی برخی از آنها می‌پردازیم.

رویکردهای فناورانه و ضدتحریمی
اعضای بریکس با توجه ویژه به موضوع فناوری، از یک‌سو اقدام‌های گسترده‌ای برای مقابله با تحریم‌های غربی انجام داده‌اند که جایگزین‌سازی‌ سوئیفت با «بریکس‌پی» یکی از نمودهای آن است و از سوی دیگر با ایجاد «گروه مطالعه هوش‌مصنوعی» همکاری‌های مهمی را در عرصه علم و فناوری کلید زده‌اند.

راهبردهای امنیتی
اعضای بریکس در حوزه امنیتی نیز راهبردهای مؤثری را برای مقابله با رویکردهای هژمونیک غربی اتخاذ کرده‌اند که از مزیت‌های راهبردی این گروه به‌حساب می‌آید. ارائه پیشنهاد خروج اینترنت از انحصار غرب و برنامه‌ریزی برای مقابله با تهدیدهای سایبری ازجمله پیشنهادهای امنیتی ایران به بریکس بوده‌است که اجرایی‌سازی کردن آنها مزیتی راهبردی است.

 کنترل کریدورهای مهم جهانی  
کنترل کریدورهای جهانی از دیگر مزیت‌های کم‌نظیر اعضای بریکس محسوب می‌شود که بر مطلوبیت پیوستن به این گروه افزوده‌است. کریدورهای حمل‌ونقل شمال-جنوب و شرق-غرب و پروژه کمربند و جاده و مسیرهای دریایی به آمریکای لاتین از حوزه آزوف-دریای سیاه ازجمله کریدورهای مهم بین‌المللی است که اعضای بریکس بر آن کنترل راهبردی دارند.

نقش‌آفرینی در حمل‌ونقل ریلی
سهم ویژه کشورهای عضو بریکس از حمل‌ونقل ریلی از دیگر مزیت‌های ویژه این گروه به شمار می‌رود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که اعضای بریکس با اختصاص حدود 64درصد از گردش حمل‌ونقل ریلی جهان به خود، نقشی راهبردی در حوزه تجارت بین‌المللی دارند.

برخورداری از منابع کلیدی
برخورداری از منابع برتر در حوزه اقتصاد جهانی از دیگر مزیت‌های بریکس به‌شمار می‌رود. آمارها نشان می‌دهد حدود 30درصد از ذخایر سنگ‌آهن جهان در اختیار بریکسی‌هاست و آنها 40درصد از تولید جهانی نفت را نیز به‌خود اختصاص داده‌اند و سهم ویژه‌ای هم در صادرات مواد خام دارند.