دلهره ساکنان محله بریانک تمامی ندارد
زیر پای اهالی سست است
رابعه تیموری| خبرنگار:
منطقه 10
سال‌هاست دست و دل اهالی بریانک می‌لرزد که شب و نیمه‌شبی به قلقلک و خمیازه زمین سست زیر پایشان، دیوارهای خانههای قدیمی آنها فرو بریزد. محله بریانک در ضلع جنوبی پل شهید نواب صفوی قرار گرفته و بسیاری از خانههای کهنسال آن پس از عبور از هفت‌خوان نفسگیر طرح پل شهید نواب صفوی، در کش‌وقوس عملیات اجرایی طرح بزرگراه یادگار از نفس افتاده‌اند. کشدار شدن این طرح سبب شده از گذشته این محله اصیل و پربروبیای تهران قدیم، محله‌ای نیمه ویران باقی بماند که خطر فرسایش خاک، فرسودگی بنا، پیامدهای همسایگی با خط 7 مترو و هزاران کمبود و مشکل دیگر، زندگی ساکنان آن را تهدید می‌کند. گزارش زیر شرح بازدید ما از گوشه کنار محله بریانک و نقل احوال ساکنان آن است.
در خیابان بلند و طولانی بریانک، املاک تجاری و مسکونی قدیمی و نوساز پهلو به پهلوی هم نشسته‌اند، اما فراوان بودن املاک قدیمی به خیابان، سیمایی خسته بخشیده است. این خیابان هسته و مرکز محله بریانک است و بسیاری از کوچه‌ها و معابر محله از آن منشعب می‌شوند. «رحمت‌الله خادم‌حسینی» در یکی از کوچه‌های این خیابان زندگی می‌کند. او شورایار محله بریانک است که سابقه سکونتش در اینجا به سال1317 و دوران قبل از جنگ جهانی دوم برمی‌گردد. خادم‌حسینی روزگاری را به یاد می‌آورد که محله بریانک روستایی پر از باغ و زمین‌های کشاورزی بود. او می‌گوید: «وقتی بریانک جزء محدوده شهری تهران قرار گرفت، هرکسی در یک گوشه محله به سلیقه خود ساختوساز کرد و کم‌کم محله از شکل و شمایل بکر و طبیعی خود خارج شد. در طول این سال‌ها خانههای تازه‌ساز آن زمان که در محدوده طرح‌های عمرانی مختلفی مانند ساخت بزرگراه‌های شهید نواب صفوی و یادگار امام(ره) قرار گرفته‌اند، به پیری و فرسودگی رسیده‌اند.»
نخستین کوچه‌ای که گذرمان می‌افتد کوچه شهید خورشیدی است. در نبش کوچه، نانوایی قدیمی قرار دارد که سال‌هاست تنور آن سرد شده است. رنگ روغنی پرجلایی زنگارهای در آهنی نانوایی را پوشانده، اما وقتی مالک آن در نانوایی را باز می‌کند کوهی از نخاله‌هایی مثل گچ و خاک که در پاچال(گودال) تلنبار شده، پیش روی ما قرار می‌گیرد. «سیدعباس دادآفرید» مالک نانوایی است. می‌گوید: «این نانوایی سنگکی سال‌ها پیش‌ساخته شده و دیگر زهوار ساختمان آن در رفته است، اما وقتی می‌خواستم آن را نوسازی کنم مسئولان شهرداری گفتند جزو طرح بزرگراه یادگار است و نمی‌توان آن را نوسازی کرد. بالاخره بر اثر ریزش باران سقف نانوایی فرو ریخت و از آن زمان مخروبه و بدون استفاده باقی مانده است.» گذر زمان رنگ و روی طلایی آجر سه سانتی‌‌های نمای بسیاری از خانههای قدیمی کوچه‌های باریک محله را سیاه و دوداندود کرده است. درز و ترک‌هایی درهم، بر روی اغلب این نماهای دودزده به چشم می‌خورد که گاهی به شکاف‌هایی عمیق تبدیل شده و جداره ساختمان‌ها را به دو نیمه تقسیم کرده‌اند. نمای ساختمان‌های جوان‌تر هم که پوشش سنگ مرمر دارند از این شکاف‌ها بی‌نصیب نمانده‌اند و اگرچه پهنای درزهایشان کمتر است، اما وقتی از کنارشان عبور می‌کنی هر لحظه نگرانی که به تلنگری فرو ریزند.
مجوز نوسازی نمی‌دهند
خادم‌حسینی، آهن باریک و عریانی را که از زیر‌لایه سیمان فروریخته یکی از خانه‌ها بیرون زده، نشان می‌دهد و می‌گوید: «این خانه‌ها روی چنین ستون‌هایی تکیه کرده‌اند و پی سست و لرزانی دارند. خاک این محله فرسایشی است و بارها آتش‌نشانی ناایمن بودن شرایط خاک محل را برای ساختوساز هشدار داده است. بسیاری از این خانه‌ها فوندانسیون اصولی و تأیید خاک‌شناسی ندارند و برف و باران یا زلزله‌ای کوچک کافی است که سقف آنها را روی سر ساکنانش خراب کند.» «سیداکبر محمدی» مالک یکی از این خانههای لرزان است. او می‌گوید: «خانههای ما در محدوده طرح بزرگراه یادگار است و شهرداری مجوز ساخت نمی‌دهد. حتی حاضریم خانه‌هایمان را بفروشیم و به محلی دیگر برویم، اما شهرداری حاضر به خرید این املاک نیست.» گویا بعضی از ساکنان محله خوش‌اقبال بوده‌اند و خانه‌هایشان در طرح قرار نگرفته است. آنها خانه‌هایشان را تجمیع و نوسازی کرده‌اند تا زیر سقفی ایمن زندگی کنند، اما بر روی تعدادی از همین خانههای جوان هم درز و ترک‌هایی کوتاه و بلند پیداست.
دیدگاه 3 نفر از اهالی درباره سستی خاک بریانک
محله بریانک بن‌بست است
نوسازی خانههای فرسوده هم در تعریض کوچه‌های آشتی‌کنان محله تأثیر چندانی نداشته و بسیاری از آپارتمان‌های بلندقامت نونوار در کوچه‌هایی با عرض کمتر از 4متر ساخته شده‌اند. در حالی که تصور می‌کنیم بلاتکلیفی و کهنسالی خانههای ترک‌خورده محدوده طرح بزرگراه یادگار که بر روی خاکی سست بنا شده‌اند، کورترین گره محله بریانک است. خادم‌حسینی با دیدن تابلو خیابان «گلبن شمالی» می‌گوید: «از اینجا مشکل شروع می‌شود!» در ابتدای این خیابان و در همسایگی کندرو بزرگراه شهید نواب صفوی، ایستگاه مترو خط7 قرار دارد. شورایار محله می‌گوید: «تنها ورودی و خروجی محله همین لاین کندرو است و اگر این هم مسدود شود، در مواقع خطر امکان کمک و امدادرسانی به محله بریانک وجود ندارد.» فقط صد قدم پیاده‌روی کافی است که با دیدن وضع و حال خانههای همسایه مترو، عمق نگرانی پیرمرد دنیادیده بریانک را احساس کنیم. دیوار خانههای مجاور مترو در زمان عملیات احداث خط 7، قاچ خورده‌اند و شرکت بهره‌برداری راه‌آهن شهری با اجرای سازه نگهبان از ریزش آنها جلوگیری کرده است. اجرای این سازه نگهبان سیمانی قطور در جداره مجاور مترو این خانه‌ها نمایی نازیبا به وجود آورده و کهنسالی محله را دوچندان نمایش می‌دهد.
در امتداد این املاک وصله‌دار، ده‌ها خانه ردیف شده‌اند که تاب لرزه‌های حاصل از عملیات عمرانی مترو را نداشته‌اند و آجرچین سیاه و قدیمی دیوارها مانند دندان‌هایی کرم‌خورده از لابه‌لای درز و شکاف‌های رویه تگری و سیمان سفید نمای خانه‌ها بیرون زده است. پی و دیوار پرهیکل و قطور به جامانده از املاکی تخریب شده، خیابان گلبن شمالی را کاملاً به یک محل ویران زلزله‌زده شبیه کرده است. معمولاً عبور خط مترو موجب ارزش افزوده املاک مجاور می‌شود، اما گویا قدم این همسایه تازه وارد برای ساکنان بریانک خوش‌یمن نبوده و محله را به وصله‌ای نازیبا در حاشیه تکه دهم پایتخت تبدیل کرده است. خادم‌حسینی می‌گوید: «این خانه‌ها را ساختوساز مترو به این روز درآورده، اما شرکت مترو آنها را نمی‌خرد. 26 سال پیش این خانه‌ها در طرح ساخت بزرگراه نواب قرار گرفت و شهرداری وعده خرید آنها را داد، اما هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده و مردم بلاتکلیف و گرفتار هستند.»
ساختمان نوسازی که فروریخت
هرچه از خیابان گلبن شمالی دور و به نیمه غربی محله نزدیک می‌شویم، تعداد خانههای فرسوده کمتر می‌شود و در خیابان‌هایی مانند خیابان شهید حدادی در لابه‌لای ردیفی ساختمان نوساز، تک و توک خانههای فرسوده به چشم می‌خورد که اغلب به دلیل ناتوانی مالی مالکانش از قافله نوسازی جا مانده‌اند. در نمای خانههای این حوالی از درز و ترک خبری نیست، اما اتفاقی که برای ساختمان نوساز نبش بن‌بست یاس پیش آمده، نشان می‌دهد ساختوساز بر روی هر نقطه از خاک سست و فرسایشی بریانک، آداب و اما و اگرهایی پیچیده‌تر از نقاط دیگر شهر دارد. این ساختمان از تجمیع املاکی فرسوده در 5طبقه و با 5 پارکینگ مجزا نوسازی شده، اما پیش از آنکه مالکانش ساکن شوند، نشست کرده و کج شده است. به دلیل خطرناک و ناایمن بودن ساختمان و به درخواست اهالی، شهرداری ملک را تخریب کرده و از آن ساختمان بلند قامت نونوار، زمینی خالی به جا مانده است. «یحیی کیاپور» از ساکنان بن‌بست یاس است. او تعریف می‌کند: «در زمان ساخت خانه، چارچوب ساختمان مستحکم به نظر می‌رسید، اما همین که کلنگ طرح انشعاب فاضلاب کوچه به زمین خورد، ساختمان شروع به کج شدن کرد. به اندازه 70ـ 80 سانتی‌متر در زمین نشست کرد و حتی خانههای نزدیک به آن بر اثر فشار ساختمان ترک خوردند. بالاخره سال گذشته شهرداری ساختمان نوساز را تخریب کرد.»
سستی خاک باعث ایجاد ترک روی دیوارها شده است
اینجا زمین زراعی بود
هر یک از ساکنان کوچه بن‌بست یاس درباره دلیل خم شدن قامت این ساختمان پرماجرا نظری دارد. یکی از آنها نشست آب در زمین ملک را عامل خیزش ساختمان می‌داند، دیگری پرنکردن چاه‌های فاضلاب قدیمی را، عده‌ای هم معتقدند گودبرداری و زیرسازی نامناسب بر روی خاک سست و فرسایشی محله، این اتفاق عجیب را رقم زده است. «سهیلا صادق‌زاده» شهردار منطقه10 برای پیدا کردن سرنخ ماجرای این ملک، تحقیقات کارشناسی بیشتری را لازم می‌داند که در حال انجام و پیگیری است و هنوز به نتیجه قطعی نرسیده است. او درباره دلیل فرسایشی بودن خاک محله می‌گوید: «بریانک تا دهه 30 و 40، زراعی بوده و نوع و بافت خاک و متصل بودن چاه‌ها به یکدیگر، بستر این محدوده را ناایمن کرده است.» صادق‌زاده تخریب بناهای فرسوده و پلاک‌های قدیمی با عرض کمتر از 6متر و نوسازی محل با رعایت اصول معماری و شهرسازی و مقررات ملی ساختمان را تنها راه خلاصی از مصائب سستی خاک بریانک می‌داند.
کندبودن جریان نوسازی بافت فرسوده از دغدغه‌های شهردار است و درباره دلیل آن می‌گوید: «بسیاری از املاک محله بریانک ریزدانه هستند و باید با هم تجمیع شوند تا بافت فرسوده محله تغییر کند و معابر بازگشایی شوند. اما افزایش قیمت‌ها ساختوساز محله را کند کرده و از شتاب جریان نوسازی کاسته است.» وقتی درباره تعیین تکلیف و سرنوشت املاک قرار گرفته در طرح بزرگراه یادگار می‌پرسیم، صادق‌زاده پاسخ می‌دهد: «بعضی از املاک به‌ویژه پلاک‌های انتهای بریانک و خیابان شهید رنجبر در طرح بزرگراه یادگار امام(ره) قرار دارند که در صورت تأمین بودجه، همه پلاک‌های این محدوده به‌ترتیب اولویت‌های مشخص‌شده در طرح خریداری می‌شوند، اما طرح بزرگراه یادگار هنوز بلاتکلیف و نامشخص است و بودجه و اعتبار لازم برای تملک املاک محدوده تأمین نشده است.» درباره سرنوشت املاک مجاور مترو به نظر می‌رسد خوش‌ترین سرانجام نامه‌نگاری‌ها و مکاتبات در حال انجام شهرداری و شرکت بهره‌برداری مترو، ایمن‌سازی املاک آسیب‌دیده به همان شکل و رویه گذشته باشد و مطالبات قانونی صاحبان این بناها و سایر املاک محله بریانک تنها یک پاسخ تلخ داشته باشد: «باید باز هم صبر کنید.»
