روزی که سوگلی شاه قاجار کور شد
موضوع: نخستین چشم‌‌پزشکان پایتخت
ویژگی: ارتباط بیماری چشم همسران و نزدیکان ناصرالدین شاه و راه‌اندازی چشمپزشکی
***
چشم‌درد ظل‌السلطان، بزرگ‌ترین پسر ناصرالدین‌شاه، برای نخستین بار پای چشم‌‌پزشکان فرنگی را به تهران باز کرد.
درد چشم یکی از رایج‌ترین امراض روزگار گذشته بود. اگرچه بحث طب چشم در ایران سابقه طولانی دارد، ولی ردپای چشمپزشکی نوین را باید در دوران قاجار و سلطنت ناصرالدین شاه جست؛ شاهی که به عینک علاقه زیادی داشت و عینک طلا به چشم می‌زد و سوگلی خود یعنی امینه اقدس را که به بیماری چشم مبتلا بود به وین فرستاد تا مداوا شود. هرچند امینه اقدس کور شد و برگشت، ولی شاه بسیار مورد مذمت قرار گرفت؛ پشت سرش می‌گفتند: «کور شد به جهنم! زن را به فرنگ چرا می‌فرستند؟»
نصرالله حدادی، تهران‌پژوه درباره تاریخچه چشمپزشکی در تهران می‌گوید: «چشم‌درد ظل‌السلطان بهانه‌ای شد تا نخستین چشم‌پزشک از فرانسه با خرج بسیار و احترام فراوان وارد ایران شود. او بعد از مداوای چشم شاهزاده از پایتخت و به‌خصوص دارالفنون دیدار کرد. گالزفسکی، قول داد که یکی از شاگردانش را برای تدریس علم کحال به ایران بفرستد. او «راتولد(RATULDE) » یکی از برجسته‌ترین شاگردانش را به تهران فرستاد تا در دارالفنون تعلیم کحالی کند. در این میان شاگردانی همچون دکتر اسماعیل خان امین‌الملک، دکتر علی‌رضا خان مهدب‌السلطنه، دکتر حاج زین‌العابدین، دکتر محمود خان شیمی، دکتر میرزاعلی خان ناصرالحکما و دکتر یحیی میرزا لسان‌الحکما شمس را در مدت2 سالی که در تهران بودند با انواع فنون طب کحالی آشنا کرد.»
حدادی در ادامه درباره لسان‌الحکمای چشم‌پزشک می‌گوید: «از میان شاگردان راتولد تعدادی برای ادامه تحصیل به فرنگ رفتند. یحیی شمس ملک‌آرا ملقب به لسان‌الحکما از دانشجویان ممتاز او بود که در طب چشم بسیار متبحر شد. او توانست به دربار قاجار راه پیدا کند و از ناصرالدین شاه لقب لسان‌الحکما را گرفت. او مردی نیک‌اندیش بود که نه‌تنها از بیماران چیزی به‌عنوان دستمزد دریافت نمی‌کرد، بلکه مبلغی نیز به‌عنوان هزینه دارو و غذا به افراد نیازمند هدیه می‌داد. او ۵ پسر داشت و از این میان محمدقلی شمس راه پدر را برگزید و بعدها به‌عنوان پدر علم چشمپزشکی نوین ایران لقب گرفت. او بنیانگذار بیمارستان چشمپزشکی فارابی، نخستین بیمارستان چشمپزشکی کشور در تهران شد. همچنین در سال1313 شمسی همین بیمارستان برای نخستین بار در ایران پیوند قرنیه چشم را انجام داد.» دکتر معصومه کحال، دختر میرزامحمد حکیم‌باشی نیز لقب نخستین بانوی چشم‌پزشک ایرانی را دارد. او به‌دلیل علاقه به پزشکی طبابت را نزد مبلغان آمریکایی در تهران فراگرفت. او همچنین بنیانگذار نشریه دانش، نخستین نشریه زنان ایران، در دوره مشروطه در تهران بود.
