تعزیه‌خوانی با نوای زنانه
گپ و گفت با مریم رنجبر، بنیانگذار حضور زنان درآیین تعزیه که از بوشهر آغاز شد
راحله عبدالحسینی-روزنامه‌نگار
از روزگاری که مریم رنجبر، تعزیه‌خوانی در بوشهر را آغاز کرد حدود 3دهه می‌گذرد. زنان در آیین تعزیه جایی نداشتند و مردان با پوشیدن لباس‌های زنانه و روبنده نقش زنان را در تعزیه اجرا می‌کردند؛ رسمی که در همه شهرهای کشور رواج داشت. رنجبر به همشهری می‌گوید که حضور زنان در تعزیه را از شهرستان دشتستان شروع کرده و حالا در گوشه و کنار استان بوشهر می‌بیند که دختران و زنان در این آیین تاریخی حضور پیدا کرده‌اند.
زنان؛ لالایی‌خوان تعزیه
«حضور بانوان در آیین کهن تعزیه در کشور ما رسمیت نیافته است؛ در بوشهر نیز اگر قرار بوده خانمی در تعزیه حضور پیدا کند، در نقش لالایی‌خوان و در حاشیه میدان تعزیه حاضر می‌شد.»
این را مریم رنجبر می‌گوید که کارشناسی‌ارشد خود را در ادبیات نمایشی و دکتری‌اش را در رشته پژوهش هنر به پایان رسانده است. رنجبر که معلم بازنشسته است، می‌گويد: «سال1372 به‌عنوان نخستین شبیه‌خوان زن وارد میدان تعزیه شدم. کم‌کم پذیرش مخاطبان بیشتر شد. حالا زنان و دختران علاقه‌مند بوشهری بدون هیچ مشکلی راهی این میادین می‌شوند.
این حضور در مهر‌ماه1402 در بیست‌ویکمین جشنواره بین‌المللی هنرهای آیینی و سنتی در بخش شبیه‌خوانی(تعزیه) با استقبال و البته شگفتی و حیرت مخاطبان روبه‌رو شد.»
این راه درست است
فعالیت در این مسیر یا به قول رنجبر، نوآوری در آیین تعزیه با حضور زنان، تجربه‌های تلخ و شیرین زیادی را برای او به‌جا گذاشته است. رنجبر می‌گوید: «خود زنان هم حضور مرا در میدان تعزیه نمی‌پذیرفتند. به من می‌گفتند از کی تا حالا یک زن تعزیه‌خوان شده و من می‌گفتم از زمانی که حضرت زینب(س) در صحرای کربلا و سپس دربار شام سخنرانی کرد.»او یکی دیگر از خاطراتش را اینطور تعریف می‌کند: «در یکی از همان اجراهای اولم، شنیدم چند خانم گفتند چه جوان خوبی برای شبیه‌خوانی انتخاب شده بود، هم صدای زنانه خوبی داشت و هم حرکاتش خیلی ظریف و باورپذیر بود. وقتی روبنده را از صورتم پایین کشیدم، برخورد خوبی نداشتند. برخی ها هم مي‌گفتند خدا خیرت بدهد، چقدر کارت عالی بود! و این قوت قلب
زنان بوشهری در تعزیه
آیین مختک‌گردانی که در بوشهر ثبت ملی هم شده، مراسمی است که از دیرباز با نقش‌آفرینی زنان بوشهری همراه بوده است. در این آیین زنان به یاد حضرت علی‌اصغر(ع) مراسمی اجرا می‌کردند و لالایی می‌خواندند. ام‌لیلا ، مادر حضرت علی‌اکبر(ع)، رباب، مادر حضرت علی‌اصغر(ع)، شهربانو، مادر حضرت سجاد(ع)، حضرت سکینه دختر فاضل امام‌حسین(ع)، مادر حضرت قاسم‌بن‌الحسن(ع) و ام‌وهب از مهم‌ترین نقش‌هایی است که بانوان در تعزیه و مجالس مختلف شبیه‌خوانی بوشهر اجرا می‌کنند.ها انگار تلنگری بود که راهم را درست انتخاب کرده‌ام.»
