فیلم‌هایی براساس متون کهن فارسی راه افتادن، جا افتادن

علیرضا محمودی

همیشه در محافل کمترسینمایی و بیشتر روشنفکری که می‌خواهند پنبه سینماگران ایرانی را بزنند، آنها را به بی‌توجهی به میراث فرهنگی و اندوخته ادب فارسی متهم می‌کنند و نساختن فیلم از روی متونی چون شاهنامه فردوسی و خمسه نظامی را دلیلی بر مدعای خود می‌آورند. سینمای ایران در دورانی که فکر می‌کرد توانایی اجرایی و فنی تولید فیلم‌هایی با اقتباس از این آثار را دارد تا حد توان کار‌هایی کرد. اما اقبال عمومی در اغلب موارد آنطور رقم نخورد که گرایش‌های ادبی برخی سینما‌گران مثل عبدالحسین سپنتا و تمایلات حرفه‌ای برخی تهیه‌کنندگان مثل اسماعیل کوشان به جریان جاری از تولیدات فیلم با داستان متون کلاسیک ادب فارسی مبدل شود.
اگر با نگاهی آماری به تولیدات سینمای ایران قبل از انقلاب دقت کنیم از بین بیش از هزار و 200 فیلم ایرانی ساخته شده در این دوران 17فیلم داستان خود را از متون کهن و کلاسیک اقتباس کرده‌اند. اگر نقل‌های مکتوبی همچون امیرارسلان و حسین کرد را هم بخشی از این آثار بدانیم؛ از شیرین و فرهاد(1314/ عبدالحسین سپنتا) که از منظومه شیرین و فرهاد نظامی گنجوی اقتباس شده تا مردان سحر(1350/ اسماعیل نوری اعلاء) که اقتباسی آزاد از شاهنامه محسوب می‌شود، موفق‌ترین فیلم‌ها آثاری هستند که یا در زمان خود جسورانه محسوب  یا مطابق با خواسته‌های روز عرضه می‌شدند. مانند 2 اقتباس از متن امیرارسلان نامدار که یکی(1334/ شاپور یاسمی) در زمان خود فیلمی جسورانه در زمینه‌های فنی محسوب می‌شد و دیگری امیرارسلان نامدار(1345/ اسماعیل کوشان) که فردین را به‌عنوان ستاره روز سینما در داستان شناخته ‌شده‌ای عرضه می‌کرد.
بقیه تولیدات سینمای ایران چه بازسازی مدرن داستانی از شاهنامه توسط فریدون رهنما در سال‌1346و چه لیلی ومجنون(1349/ سیامک یاسمی) هیچ‌کدام اقبالی در راه‌انداختن جریان هنری و یا تجاری برای این نوع از اقتباس‌ها نگذاشتند.
مسئله این است که حساسیت‌ها درباره مراجعه به این آثار آنقدر زیاد است که مهم‌ترین مانع برای ساختن فیلم از منابع نگاه کمال‌گرایانه به اقتباس از آنهاست. درحالی‌که تجربه سینمای انیمیشن ایرانی در این زمینه نشان می‌دهد راهی جز ساختن و دوباره ساختن در این وادی وجود ندارد. برای جا افتادن اول باید راه افتاد.