یا همه برنده‌ایم یا همه بازنده

محمدعلی خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک در گفت‌وگو با همشهری چشم‌انداز آینده بازار جهانی نفت را پس از نشست اخیر اوپکی‌ها تحلیل و تأکید کرد: در سازمان‌هایی نظیر اوپک که همه دنبال منافع مشترک هستند تا تضاد منافع یا همه برنده‌اند یا همه بازنده و تبدیل تصمیم‌گیری اوپک به اینکه چه کشوری برنده است و چه کشوری بازنده معنا ندارد. این گفت‌وگو را بخوانید:



برداشت شما از بیانیه نشست پایانی اخیر اوپک چیست و دلیل برداشت‌های مختلف را در چه می‌دانید؟
اینکه وزرای نفت اوپک هرکدام برداشت خاص خود را ارائه می‌کنند، به‌نظر طبیعی است اما براساس آنچه از بیانیه پایانی اوپک استنباط می‌شود به مقدار فعلی اوپک روزانه بین 500تا یک میلیون بشکه اضافه خواهد شد و این میزان افزایش نه به‌معنای افزایش سقف تولید بلکه جبران کاهش عرضه توسط برخی کشورهایی است که پس از توافق فریز نفتی 2006تولیدشان خواسته یا ناخواسته کاهش یافته و به این ترتیب اجازه داده شده تا تولید خود را تا سقف توافق قبلی افزایش دهند.

 ارزیابی‌تان از آینده قیمت نفت چگونه است؟
قطعا ما شاهد سقوط قیمت نفت نخواهیم بود و انتظار می‌رود با افزایش تقاضای فصلی در پاییز و زمستان پیش رو حتی قیمت اندکی افزایش یابد که بخشی از این تقاضا در نتیجه جبران کاهش تولید فعلی اوپک جبران خواهد شد ولی به هر حال پدیده سقوط قیمت نفت رخ نخواهد داد.

چالش اصلی نشست اخیر کاهش تولید نفت ونزوئلا و برخی کشورها بود که بعید است با توافق اخیر بتوانند میزان تولید خود را افزایش دهند. از سویی وزیر نفت ایران می‌گوید کشورهای دیگر حق ندارند نسبت به جبران کمبود تقاضای ناشی از کاهش تولید کشورهای دیگر اقدام کنند. چه اتفاقی رخ خواهد داد؟
واقعیت این است که توان تولید نفت ونزوئلا به تحلیل رفته و برخی کشورها هم برای جبران کاهش با مشکل مواجه هستند، هرچند به‌نظر مهم‌ترین مشکل به ونزوئلا برمی‌گردد. براساس توافق اخیر کشورهای دیگر حق ندارند یکجانبه سهم دیگر کشورها را در اختیار بگیرند و میزان تولید و عرضه خود را افزایش دهند و تنها درصورت توافق بین کشورها این امکان وجود خواهد داشت و باید دید ونزوئلا سرانجام با روسیه توافق خواهد کرد یا با عربستان سعودی.

مبنای توافق بین کشورها برای واگذار کردن سهم خود از بازار چگونه است؟
بدون تردید هیچ کشوری مفت و مجانی سهم خود را به دیگر کشورها نخواهد داد و حتما بده بستانی صورت می‌گیرد و امتیازهایی رد و بدل می‌شود. این مسئله به توافق بین دو یا چند کشور بستگی دارد.

درصورت کاهش سهم ایران از بازار در اثر بازگشت تحریم‌ها، کشور ما با چه کشورهایی ممکن است وارد مذاکره و به‌اصطلاح بده  بستان شود؟
یکی از گزاره‌های پیشنهادی نشست اخیر تلاش برخی کشورها ازجمله روسیه و عربستان برای افزایش سقف تولید اوپک و چشمداشتی به سهم ایران با بازگشت تحریم‌ها بود از آنجا که تصمیم‌گیری در اوپک باید با توافق و اجماع کامل صوتر گیرد، در پی مخالفت برخی کشورها این پیشنهادها به نتیجه نرسید زیرا اگرچه ایران موافق افزایش تولید اوپک بود اما امکان تولید و عرضه را نداشت و طبیعت این موضوع به نفع ما نبود.
 امیدواریم تحریم‌ها علیه ایران کارساز نشود و کشورمان بتواند سهم خود را از بازار حفظ کند. در غیراین صورت گزینه توافق با دیگر کشورها محتمل است که قطعا چنین توافقی با عربستان صورت نخواهد گرفت هرچند گزینه توافق با روسیه دور از ذهن نیست و با توجه به رابطه ایران و عراق احتمال توافق بین دو کشور وجود دارد. قطعا چنین توافقی در سطح دولت‌های کشورها رخ خواهد داد و باید منتظر ماند.

آقای زنگنه در شرایطی که ایران و عربستان بر سر مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی اختلاف نظر شدید دارند، با همتای سعودی خود دیدار و مذاکره مستقیم داشت. این رویکرد وزیر نفت ایران چه پیامی دارد؟
اولا مذاکره بین کشورهای عضو اوپک حتی در شرایط اختلاف نظرهای سیاسی و منطقه‌ای چیز تازه‌ای نیست یادمان باشد که حتی در دوران جنگ تحمیلی ایران و عراق نمایندگان دو کشور در اوپک باهم نشست‌ها و مذاکرات خصوصی داشته‌اند و جایی که پای منافع مشترک مطرح باشد، مذاکره کردن چیز عجیب و غریبی نیست. دوم اینکه در سازمان‌هایی نظیر اوپک همه مذاکرات براساس منافع مشترک صورت می‌گیرد و چندان تضاد منافع پایدار نیست.

با فرض احتمال افزایش قیمت جهانی نفت در ماه‌های آینده این احتمال مطرح است که بعدها نهادهای بین‌المللی طرفدار مصرف‌کنندگان و حتی برخی کشورهای تولیدکننده نفت، ایران و دیگر کشورهای مخالف افزایش تولید را مقصر جلوه دهند و در آن زمان بهانه‌ای برای افزایش تولید در دست داشته باشند. آن زمان چه باید کرد؟
متاسفانه تبلیغات در دنیای غرب به‌گونه‌ای است که عامل گرانی حامل‌های انرژی را همیشه اوپک معرفی می‌کنند که این تبلیغات ناجوانمردانه و غیرواقعی است. درحالی‌که اگر واقع‌بینانه بررسی شود بین 50تا 80درصد قیمت فراورده‌های نفتی که شهروندان کشورهای غربی پرداخت می‌کنند، مالیاتی است که دولت‌های آنها می‌گیرند. بنابراین اوپک نفعی از این مالیات‌های سنگین نمی‌برد اما همواره اوپکی‌ها را خیلی راحت متهم می‌کنند. اما اصلا به این سؤال پاسخ داده نمی‌شود که کدام کالا بوده که در 10سال اخیر در عرصه جهانی افت محسوس قیمت را تجربه کرده درحالی‌که قیمت هر بشکه نفت از 140دلار به کمتر از 30دلار هم رسیده است. اگر سازمان اوپک بتواند از فضای رسانه‌ای و تبلیغاتی جهانی استفاده کند و این موضوع را شفاف سازد چه بسا رویکرد اتهام زدن به تولیدکنندگان نفت تضعیف شود. با این حساب متهم کردن کشورها به‌عنوان عامل گرانی نفت در رسانه‌ها و جوامع مصرف‌کننده با وضعیت فعلی دور از ذهن نیست.

شما سال‌ها نماینده ایران در اوپک بوده‌اید تا چه میزان تبدیل توافق اوپک به کشورها بازنده و برنده منطقی است؟
در سازمان‌هایی نظیر اوپک یا همه بازنده یا همه برنده هستند و وقتی قیمت نفت به 30دلار می‌رسد همه بازنده‌اند و کشورهایی که بیشترین صادرات را دارند، بیشترین کاهش درآمد را تجربه می‌کنند و برعکس وقتی قیمت‌ها افزایش می‌یابد همه اعضا بسته به سهم خود از بازار برنده‌اند. بنابراین تقسیم بندی به بازنده‌ها و برنده‌ها چندان منطقی نیست. منطق حکم می‌کند تا قیمت‌ها به جای نوسان شدید در یک بازار باثبات روند بهبود را تجربه کند به‌نحوی که هم مصرف‌کننده و هم تولیدکننده و هم سرمایه‌گذاران بتوانند با آینده‌نگری تصمیم‌گیری کنند و بی‌ثباتی بازار و قیمت‌ها به همه لطمه می‌زند.

مقامات روسیه اخیرا به بهانه اینکه شرکت‌های نفتی این کشور مستقل هستند، اعلام می‌کنند نمی‌توانند در قامت دولت و حاکمیت بر آنها فشار وارد کنند که تولیدشان را کم یا زیاد کنند درحالی‌که قبل از توافق سال 2006چنین بهانه‌ای مطرح نبود. این دوگانگی رفتار روسیه آیا به‌معنای خنجر زدن به توافق اوپکی‌هاست؟
یک واقعیت این است که بخشی از شرکت‌های نفتی روسیه بخشی ازسهام خود را فروخته‌اند و مالک آن دیگر شرکت‌ها هستند و طبیعی است که دامنه نفوذ حاکمیت ملی کشور روسیه تضعیف شده باشد. اگر عربستان هم سهام شرکت آرامکو را واگذار کند، چنین گزاره‌ای ممکن است از طرف عربستان هم مطرح شود، نکته مهم اینکه تا زمانی که این شرکت‌ها در داخل کشورشان فعالیت می‌کنند، به هر حال تحت حاکمیت ملی دولت‌هایشان هستند و دولت‌ها می‌توانند آنها را به اجرای توافق‌های بین‌المللی ملزم کنند.

چرا روسیه خواستار افزایش تولید نفت شده و آیا این رفتار آنها پشت پا زدن به توافق فریز نفتی نیست؟
حقیقت ماجرا این است که پس از اجرای طرح فریز نفتی در سال 2016روسیه تولید نفت خود را کاهش داده و به دنبال این است که دوباره تولید نفت خود را افزایش دهد اما نه به قیمت سقوط قیمت‌ها زیرا کاهش قیمت جهانی نفت نه‌تنها بر درآمد نفتی این کشور که بر قراردادهای صادرات گاز روسیه هم اثر منفی می‌گذارد. از سوی دیگر عربستان هم به‌دلیل تعهدات سنگین مالی و کسری بودجه به دنبال تولید بیشتر به قیمت سقوط قیمت‌ها نیست؛ مگر اینکه اراده سیاسی مطرح باشد که دیگر موضوع فرق می‌کند، اما آنچه اکنون روشن است، تولید و عرضه نفت رخ خواهد داد و کاهش محسوس قیمت در کار نخواهد بود.