فناوری
بادگیرهای یزد، الهام بخش اروپایی‌ها
گرمای زمین مدام در حال رکوردزدن است و دانشمندان به‌دنبال وسایل سرمایشی مبتنی‌بر انرژی پاک به‌جای وسایل پرمصرف هستند
زهرا خلجی-روزنامه‌نگار
تابستان فوق داغ امسال که به‌گفته دانشمندان، احتمالا گرم ترین تابستان زمین خواهد بود، توجه اروپایی‌ها را به معماری بادگیرهای ایرانی جلب کرده است. به‌تازگی خبرگزاری فرانسه و روزنامه گاردین2گزارش مفصل درباره بادگیرهای یزد و دانش استفاده از منابع طبیعی داشته‌اند.
افزایش مصرف برق به‌دلیل استفاده زیاد از کولرهای برقی و گازی باعث شده چرخش به سمت بادگیرها به‌عنوان یک سیستم تهویه مطبوع و پاک سنتی مورد توجه قرار گیرد. بادگیرها که به‌طور گسترده در یزد به‌عنوان یکی از گرم ترین شهرهای ایران استفاده می‌شود، برج‌‌های بلند و دودکش مانند روی خانه‌های خشتی چند صد ساله هستند. این سازه طوری طراحی شده است که نسیم مطبوعی را برای ساکنان خانه ایجاد می‌کند. بادگیرها یکی از شگفتی‌های مهندسی است که ساکنان شهر باستانی یزد را در دمای بیش از 40درجه سانتی‌گراد از گرما نجات می‌دهد. این مدل خنک کننده، برخلاف تهویه‌های پرمصرف، بدون هزینه و بدون کربن، دمای خانه را به مرز مطلوب می‌رساند.
قدمت 2500ساله
عبدالمجید شاکری، معاون میراث فرهنگی و گردشگری ایران به فرانس 24گفته است: قرن‌ها قبل از اینکه برق اختراع شود، امکان خنک‌‌سازی خانه‌ها با این بادگیرها فراهم شد. قدیمی‌ترین بادگیر یزد به قرن 14بازمی‌گردد، اما اعتقاد بر این است که ویژگی معماری آن مربوط به 2500سال قبل است. بادگیرها هوای تازه را به داخل ساختمان می‌کشند و اجازه می‌دهند هوای گرم از طریق شکاف‌های عمودی بزرگ، تهویه شود. مجید علومی، مدیر باغ دولت‌آباد که بادگیری 33متری به‌عنوان یکی از بلندترین بادگیرهای جهان در آن قرار دارد، می‌گوید: بادگیرها به روشی کاملا تمیز و بدون آلایندگی محیط را خنک می‌کند؛ چون نه از برق استفاده می‌کند و نه از مواد آلاینده. یونسکو یزد را در سال 2017 در فهرست میراث جهانی ثبت کرد و این شهر را به‌عنوان شاهدی زنده برای استفاده هوشمندانه از منابع محدود موجود در کویر برای بقا توصیف کرد. معماری زیست اقلیمی به‌دلیل محدودیت‌های اقتصادی و روش‌های ساخت وساز مدرن که تا حد زیادی به نفع استفاده از انرژی و مواد پرمصرف سوخت فسیلی است، کاهش یافته است.
عملکرد بادگیر
بادگیر شبیه یک دودکش بلند و تزئینی است که معمولا 2 یا چند طرف باز دارد. نسیمی را که بسیار بالاتر از سطح زمین میوزد می‌گیرد و آن را به قسمت‌های پایینی خانه هدایت می‌کند. این امر باعث جابه‌جایی هوای گرمی می‌شود که از طرف مقابل بادگیر خارج می‌شود. در برخی از طرح‌ها، هوای ورودی روی آب میوزد و هوای خنک بیشتری ایجاد می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد که این طراحی ساده می‌تواند دمای داخل ساختمان را بین 8 تا 12درجه سانتی گراد کاهش دهد. حتی اگر اصلا باد نیاید، بادگیر به‌عنوان یک دودکش خورشیدی عمل می‌کند؛ به این ترتیب که هوای گرم از طریق آن بالا می‌رود و هوای خنک‌تر را از طرف دیگر به داخل ساختمان می‌کشد. هنوز به‌طور قطعی قدمت بادگیرها مشخص نیست اما ممکن است بادگیرها بیش از 3هزار سال پیش طراحی شده باشند. برخی از محققان معتقدند که سازه‌های یافت‌شده روی بقایای معابد ایرانی، قدیمی‌ترین بادگیرهای واقعی هستند.
