ماجرای ثبت جهانی سازهای سنتی ایران

موسیقی سنتی ایرانی براساس کلام و‌ سازی‌ که توسط نوازنده نواخته می‌شود، انواع مختلف و متنوعی دارد. برخی از آنها دارای قدمت بسیار طولانی در مناطق روستایی و عشایری هستند. در این بین ثبت ملی این شاخه از هنر اهمیتی قابل توجه دارد.
البته برخی از هنرمندان از کم‌توجهی به سازها در ثبت‌ملی انتقاداتی دارند. در همین رابطه، «چگُور» یکی از سازهای فولکلوریک نواحی مرکزی ایران است و با وجود آنکه تعداد نوازنده‌های آن زیاد است، اما افراد کمی مهارت ساخت این ‌ساز را دارند. هرچند سال گذشته «مهارت ساخت ‌ساز چُگور» ثبت شد، اما نگرانی درباره انقراض آن همچنان وجود دارد.
احسان قاسم‌خانی - تدوینگر پرونده «مهارت ساخت ‌ساز چُگور» - درباره این ‌ساز گفت: وقتی از موسیقی «عاشیقی» که موسیقی فولکلوریک ترکان ایران به شمار می‌آید، صحبت می‌کنیم این موسیقی را می‌توانیم به نواحی مختلفی در کشورمان تقسیم کنیم. معمولا موسیقی عاشیقی را مختص منطقه آذربایجان می‌دانند، اما در مرکز ایران به‌ویژه در استان‌های قزوین، قم، همدان و مرکزی این موسیقی سطح‌بالایی دارد.
او افزود:‌ ساز اصلی عاشیق‌ها یا موزیسین‌های فولکلوریک نواحی مرکزی ایران، «چگُور» است. این‌ ساز، زخمه‌ای است و یک کاسه گلابی شکل دارد. اگر بخواهیم آن را تشبیه کنیم، باید یک سه‌تار خیلی بزرگ را درنظر بگیریم که به‌صورت ایستاده نواخته می‌شود.
قاسم‌خانی در ادامه گفت:‌ ساز موسیقی عاشیقی نواحی مرکزی ایران ممکن است با‌ ساز موسیقی عاشیقی آذربایجان شبیه باشند، اما از نظر جزئیات مانند پرده‌بندی، ضخامت و فرم کاسه ‌ساز تفاوت‌هایی دارند که موجب می‌شوند نوع صدادهی آنها متفاوت باشد. به همین دلیل است که هنرمندان این منطقه سازهایی را می‌پسندند که نوایی که از ‌ساز خارج می‌شود متناسب با ذائقه موسیقایی‌ای باشد که از کودکی آن را شنیده‌اند، چون تعداد سازنده‌های این ‌ساز کم است ثبت آن می‌تواند به بالا رفتن آگاهی عموم برای توجه بیشتر به امر ساخت چگور کمک کند. او بیان کرد: امیدوارم پله اول که ثبت مهارت ساخت این ‌ساز بود، قدمی باشد برای پله‌های بعدی و ثبت جهانی آن در یونسکو. این‌ ساز، ظرفیت کافی برای ثبت جهانی دارد و درگستره قابل توجهی از ایران، این ‌ساز را می‌نوازند. حداقل در ۶ استان قم، مرکزی، همدان، تهران، البرز و قزوین این ‌ساز نوازنده‌هایی دارد.
این پژوهشگر در گفت‌وگو با ایسنا تأکید کرد: در مقوله ثبت ملی این‌ ساز و دیگر میراث ناملموس ثبت شده، یکی از کاستی‌هایی که وجود دارد این است که کار در مرحله ثبت باقی می‌ماند و اخبار آن منعکس می‌شود، اما بعد از آن حمایت‌هایی وجود ندارد که به پاسداری از پرونده‌های ثبت شده بینجامد. اگر قرار باشد فقط این میراث را ثبت کنیم و خبرگزاری‌ها خبر آن را منعکس کنند، اما حمایتی از سوی دستگاه‌های دولتی برای پاسداری از این آثار صورت نگیرد، فکر نمی‌کنم که ثبت آنها تأثیر زیادی برای حفاظت‌شان داشته باشد.