مسابقه اعراب برای عادی‌سازی روابط با سوریه

بهاره محبی- روزنامه‌نگار

سوریه و کشورهای عربی گام دیگری برای عادی‌سازی روابط برداشتند. وزرای خارجه کشورهای عربی در پایان نشست اردن با انتشار بیانیه مشترکی ضمن حمایت از تمامیت ارضی سوریه، بر ترویج راه‌حل سیاسی برای آشتی ملی در این کشور تأکید کردند. اگرچه اتحادیه عرب با قدمت 80ساله از نظر سیاستگذاری جهانی دارای وزن نسبتا کمی است، اما بازگشت سوریه به این نهاد به‌لحاظ دیپلماتیک از اهمیت نمادین برخوردار است. به این مفهوم که نشان می‌دهد ضریب نفوذ آمریکا در منطقه به‌طور چشمگیری کاهش یافته و شکاف میان منطقه و دولت‌های غربی به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است. به‌گزارش میدل‌ایست‌ای، وزرای خارجه عربستان سعودی، اردن، مصر، عراق و سوریه بر اهمیت همکاری دمشق، سازمان ملل متحد و کشورهای منطقه جهت تدوین استراتژی جامع برای افزایش امنیت و مبارزه با تروریسم تأکید کردند. یکی از مهم‌ترین نکات این بیانیه، درخواست کشورهای عربی برای پایان مداخله در امور داخلی سوریه است، بندی که آشکارا از تغییر رویکرد کشورهای عربی در برابر دمشق حکایت دارد.
نشست وزرای خارجه به ابتکار اردن نخستین جلسه مذاکرات مقام‌های ارشد سوری و کشورهای عربی از زمان تعلیق عضویت دمشق در اتحادیه عرب پس از شروع جنگ داخلی در سال۲۰۱۱ بود.

   آغاز مسیر بازگشت
روند عادی‌سازی روابط کشورهای عربی و سوریه از سال2018 آغاز شد، زمانی که امارات متحده عربی سفارت خود را در دمشق باز کرد. با این حال آنچه این روند را تسریع کرد زلزله مرگبار حدود 3‌ماه پیش ترکیه و سوریه و درخواست کمک بشار اسد از کشورها بود که کمک‌های بشردوستانه از سوی همسایگان و متحدان سابق را روانه این کشور کرد.
روزنامه فایننشال تایمز با اشاره به نشست اردن نوشته:‌ فهرست بلند دید و بازدیدهای مقام‌های سوری و عربی در ماه‌های گذشته نشان می‌دهد که مشکلات 12ساله منطقه‌ای دولت بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه با کشورهای عربی رو به پایان است. جوزف داهر، کارشناس مسائل سوریه در دانشگاه اروپایی ایتالیا، معتقد است که روند عادی‌سازی روابط با دمشق برای کشورهای عربی به امری اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. داهر می‌گوید: «کشورهای عربی ممکن است بر سر ارتباط با سوریه و چگونگی آغاز این روابط اختلافاتی با یکدیگر داشته باشند اما واقعیت این است که دامنه این اختلافات به‌طور چشمگیری کاهش یافته است چرا که با توجه به شرایط امروز جامعه جهانی منافع آنان در از سرگیری روابط با دمشق است.»

مقاومت دمشق در برابر امتیازدهی
طرف سوری نیز تغییراتی داشته است. دولت بشار اسد که با وجود فشارهای بی‌سابقه غرب در طول 12سال گذشته همچنان در سوریه برجا مانده امروز از هر زمان دیگری مطمئن‌تر به‌نظر رسیده و اعتماد به نفس بیشتری دارد به‌طوری‌که به‌گفته مقام‌های عربی، دمشق حاضر نشده تا در برابر عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی امتیازی بدهد. فایننشال تایمز دوشنبه به نقل از یک مقام سوریه‌ای نوشته: «دمشق در مذاکرات تأکید کرده که حاضر نیست امتیازی بدهد. حتی برخی مقام‌های آگاه از مذاکرات به شوخی می‌گویند که دولت سوریه ممکن است که برای بازگشت به اتحادیه عرب عذرخواهی رسمی طرف‌های مقابل را خواستار شود.»
گرچه برخی کشورهای منطقه ازجمله قطر و کویت هنوز با روند بازگشت سوریه به اتحادیه عرب موافقت نکرده و به‌گفته برخی منابع، شروطی را نیز برای تحقق این امر مطرح کرده‌اند اما مقام‌های ارشد چندین کشور عربی ازجمله عربستان سعودی، اردن، عراق و مصر عملا مذاکرات برای از سرگیری کامل روابط با دمشق را آغاز کرده‌اند. اکنون گزارش‌ها حاکی از آن است که سوریه و عربستان سعودی برای بازگشایی سفارتخانه‌ها به توافق رسیده‌اند. همچنین ریاض قصد دارد بشار اسد را به نشست سران عرب که نوزدهم‌ماه مه (29اردیبهشت)‌ به‌میزبانی عربستان برگزار می‌شود، دعوت کند.
به اعتقاد ناظران، حضور بشار اسد در اجلاس سران اتحادیه عرب، می‌تواند مهم‌ترین پیشرفت در رفع انزوای دمشق در جهان عرب از سال۲۰۱۱ باشد؛ یعنی زمانی که عضویت سوریه از این سازمان تعلیق شد. روزنامه عکاظ عربستان پیشتر درباره تمایل ریاض برای از سرگیری روابط با سوریه به‌رغم مخالفت سفت و سختش با دولت بشار اسد نوشته: «پس از احیای غیرمنتظره روابط با ایران در‌ماه گذشته، ریاض اکنون می‌خواهد در خط‌مقدم ابتکار برای عادی‌سازی روابط با سوریه قرار گیرد و اطمینان حاصل کند که هیچ‌چیزی تلاش‌های بلندپروازانه‌اش برای اصلاحات اقتصادی را مختل نمی‌کند.»
علاوه بر کشورهای عربی، ترکیه نیز که برای مدت‌ها حامی شورشیان مخالف دولت سوریه بود، با تشویق روسیه تماس‌های خود را با دولت بشار اسد از سر گرفته است. با وجود این بشار اسد هرگونه ملاقات با اردوغان را رد و پیش‌شرط آن را خروج ارتش ترکیه از شمال این کشور اعلام کرده است. اتحادیه کشورهای عرب یک سازمان بین‌المللی منطقه‌ای شامل ۲۲کشور عمدتا عربی جنوب غرب آسیا (۱۲کشور) و شمال آفریقا (۱۰کشور) است که در ۲۲مارس۱۹۴۵ با ۶عضو مؤسس مصر، عربستان، عراق، سوریه، لبنان و اردن بنیان نهاده ‌شد و یمن نیز چند روز بعد در ۵مه۱۹۴۵ به آن پیوست. این اتحادیه ۲۲عضو اصلی و ۴عضو ناظر دارد.