گزارش
سودان، میدان بازی قدرت‌های خارجی
درگیری‌های اخیر در سودان حاصل تقابل گروه‌های نظامی این کشور است اما رد پای بازیگران خارجی نیز در این بحران مشهود است
رضا عمویی- روزنامه‌نگار
ادامه نبردها و درگیری‌های داخلی در سودان با واکنش‌های مختلف نیروها و بازیگران خارجی روبه‌رو شده است. نبردها در سودان میان ارتش و شبه نظامیان موسوم به «نیروهای واکنش سریع» جریان دارد. نیروهای واکنش سریع که برای نخستین بار در سال 2013 توسط دستگاه‌های امنیتی دولت وقت عمرالبشیر تاسیس شد، اکنون در برابر ارتش قد علم کرده‌اند. در شرایطی که فرمانده نیروهای واکنش سریع در دست ژنرال سرلشکر « محمد حمدان دقلو» مشهور به حمیدتی است، کشورهای خارجی هرکدام با احتیاط این تحولات را دنبال می‌کنند.
روزنامه العربی الجدید در گزارشی مدعی شده که پشت هر دوطرف نبرد داخلی در سودان، حامیان قدرتمند بین‌المللی قرار دارند و به نوعی ارتش و نیروهای شبه‌نظامی هرکدام از سوی برخی از کشورهای خارجی مورد حمایت واقع می‌شوند. در این صورت می‌توان سودان را میدان بازی نیابتی قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ارزیابی کرد که این رقابت سنگین خارجی اکنون به جنگ در خیابان‌های خارطوم کشیده شده است.
امارات و عربستان سعودی
آنگونه که العربی الجدید در گزارش خود آورده است، امارات و عربستان سعودی در میان کشورهای خلیج‌فارس با حساسیت بیشتری تحولات سودان را دنبال می‌کنند و در چند سال گذشته به‌دنبال تقویت نفوذ خود در دریای سرخ و آفریقا از طریق افزایش حضور در سودان بوده‌اند. امارات و عربستان سعودی در سال 2019 و پس از سرنگونی حکومت 30ساله عمر البشیر از شورای نظامی سودان حمایت کردند. این شورا توسط ژنرال عبدالفتاح البرهان فرمانده ارتش و حمیدتی، فرمانده شبه نظامیان واکنش سریع رهبری می‌شد و ریاض و ابوظبی بسته کمکی 3میلیارد دلاری را برای تقویت این شورا درنظر گرفتند. در نگاه اماراتی‌ها و سعودی‌ها دوره پس از سرنگونی حکومت بشیر، فرصت خوبی برای عقب زدن نیروهای تندرو بود و دوره جدید می‌توانست فرصتی برای بازگشت نفوذ امارات و عربستان در سودان باشد. همین نگرانی عربستان و امارات از نفوذ اسلام‌گرایان تندرو در سودان باعث شده تا در جریان درگیری‌های داخلی اخیر نیز حمیدتی در توییتی عبدالفتاح برهان، فرمانده ارتش را به ارتباط با «اسلام‌گرایان افراطی» متهم کند.
براساس گزارش العربی الجدید، گرایش امارات متحده عربی و عربستان سعودی در حال حاضر به شبه نظامیان واکنش سریع بیشتر است و حمیدتی نیز به‌دنبال ایجاد روابط نزدیک با این دو کشور است. این نتیجه‌گیری بر این اساس است که حمیدتی در سال‌های گذشته نیروهایی را برای همراهی با عربستان به یمن اعزام کرده بود و برای کمک به ابوظبی در لیبی از نیروهای مورد حمایت امارات پشتیبانی می‌کرد. در این گزارش حتی گفته شده که برخی شبکه‌های مجازی مرتبط با حمیدتی از امارات متحده عربی اداره می‌شوند.
مصر
مصر مدت‌هاست که نگران بی‌ثباتی سیاسی در همسایه جنوبی خود بوده و از ارتش سودان برای حفظ ثبات در خارطوم حمایت می‌کند. از آنجا که رهبری مصر در دست نظامیان است، حمایت مصر از ارتش سودان نیز طبیعی به‌نظر می‌رسد. برخلاف امارات و عربستان، نماینده مصر در اتحادیه عرب به وضوح شبه نظامیان واکنش سریع را عامل بی‌ثباتی و درگیری در سودان عنوان کرده است. از طرف دیگر اعضای ارتش سودان قبلاً در دانشکده نظامی قاهره آموزش دیده‌اند و همین موضوع نیز باعث شده تا نزدیکی و پیوند بیشتری میان برهان که ریاست دولت موقت سودان را هم در دست دارد، با عبدالفتاح سیسی، رئیس‌جمهور مصر وجود داشته باشد. مصر همچنین همواره به دلیل سلطه داخلی نظامیان از نظر ایدئولوژیک نیز از نیروهای رسمی و همکار خود در خارج از مرزها در برابر تحرکات شبه‌نظامی حمایت کرده و بدیهی است که مصر در حال حاضر حامی تمام قد ارتش سودان در برابر شبه نظامیان واکنش سریع باشد. در جریان درگیری‌های اخیر در سودان نیز، تعدادی از سربازان مصری از سوی نیروهای واکنش سریع دستگیر شدند و مصر در واکنش اعلام کرده که نیروهایش در سودان برای انجام آموزش با همتایان سودانی در خارطوم حضور داشتند.
روسیه
روسیه علاقه زیادی به تحولات سودان دارد. این کشور به‌دنبال ایجاد یک پایگاه دریایی در دریای سرخ است؛ جایی که چندین شرکت اماراتی نیز مایل به سرمایه‌گذاری هستند. همچنین برخی گزارش‌ها از حضور اعضای گروه شبه‌نظامی واگنر در سودان حکایت دارد. گروه واگنر از سوی افراد مورد اعتماد ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اداره می‌شود. این نیروها همزمان در اوکراین هم حضور فعالی دارند. «آشوک سواین»، کارشناس جنگ در دانشگاه اوپسالا سوئد به الجزیره گفته است: «نمی‌توان با اطمینان درباره حضور نیروهای واگنر در سودان سخن گفت، اما آنها در سال‌های پس از سقوط عمرالبشیر روابط نزدیکی با شبه نظامیان واکنش سریع داشته‌اند.» از سوی دیگر آنگونه که الجزیره می‌گوید حمیدتی، فرمانده شبه‌نظامیان واکنش سریع روابط نزدیکی با روسیه دارد و در اوایل سال 2022نیز یک روز پس از آغاز جنگ در اوکراین به مسکو سفر کرده و حمایتش از عملیات نظامی روسیه را اعلام کرده بود.
کشورهای غربی
در میان بازیگران خارجی، نوعی سردرگمی در واکنش واشنگتن و کشورهای اروپایی در قبال تحولات سودان به چشم می‌خورد. پس از آنکه در سال 2021، ارتش سودان گروه‌های سیاسی را کنار زد و قدرت را به‌صورت کامل قبضه کرد، آمریکا و کشورهای اروپایی انتقاد از ارتش و نظامیان را در پیش گرفتند و خواستار مشارکت سایر گروه‌های سیاسی در روند قدرت با نظامیان شدند. درواقع طی حدود 2 سال گذشته، روابط آمریکا و کشورهای اروپایی با فرماندهان ارتش سودان چندان نزدیک و گرم نبوده است، اما در حال حاضر نیز حداقل 2 حمله به مقر دیپلمات‌های آمریکایی از سوی نیروهای واکنش سریع گزارش شده و کاروان نماینده اتحادیه اروپا هم در جریان بازدید از خارطوم مورد حمله افراد ناشناس واقع شده است. اروپا و سایر کشورهای غربی تا‌کنون در مواضع خود جایگاه بینابینی را حفظ کرده و به‌نظر نمی‌رسد که غرب تمایلی به‌کار با
شبه نظامیان واکنش سریع داشته باشد.
مکث
چشم طمع خارجی‌ها به سودان
سودان تا‌کنون کودتاهای زیادی را تجربه کرده و همواره در این کودتاها می‌توان ردپایی از بازیگران خارجی پیدا کرد. موقعیت استراتژیک این کشور در شمال آفریقا در کنار منابع طبیعی ارزشمند به‌ویژه معادن طلا باعث شده تا کشورهای خارجی به دنبال کسب منابع سیاسی و اقتصادی در سودان باشند. منابع طلا همچنین یکی از منابع عمده ثروت شبه‌نظامیان واکنش سریع است. امارات و روسیه نیز به شبه‌نظامیان برای استخراج و فروش طلاهای استخراج شده کمک می‌کنند. از سوی دیگر شبه‌نظامیان واکنش سریع در تحولات منطقه‌ای آفریقا نیز نقش قابل توجهی دارند. نیروهای حمیدتی در غرب سودان مجهز به تسلیحات پیشرفته هستند و چاد برای تامین امنیت خود در مرز با سودان به همکاری آنها نیازمند است. همچنین حمیدتی نقش قابل‌توجهی در جلوگیری از عبور مهاجران غیرقانونی شمال آفریقا دارد و ایتالیا نیز در سال‌های گذشته نیروهای واکنش سریع را برای مقابله با موج مهاجران غیرقانونی آموزش داده است.
تحلیل
کلید حل تحولات سودان
دکلن والش، روزنامه‌نگار نیویورک تایمز در حوزه آفریقا: در اندیشکده‌های تحقیقاتی سودان و واشنگتن این سؤال مطرح است که آیا قدرت‌های خارجی مانند انگلیس و آمریکا و سازمان ملل و یا دولت‌های آفریقایی که پس از کودتای 2021با روی کارآمدن نظامیان مخالف بودند، در آشفتگی فعلی سودان مقصر هستند؟ آیا درگیری کنونی میان نظامیان در سودان تحت‌تأثیر نادیده گرفتن نقش گروه‌های سیاسی صورت گرفته است؟ حقیقت آنجاست که قدرت‌گیری نظامیان در سودان و درگیری میان آنها تحت‌تأثیر به حاشیه رفتن گروه‌های سیاسی صورت گرفته است. درواقع با وجود اعلام مخالفت برخی قدرت‌های خارجی با قبضه کردن قدرت توسط نظامیان، آنها در برابر نظامیان سودانی در 2 سال گذشته اقدام خاصی انجام ندادند. اگرچه عبدالفتاح برهان فرمانده ارتش و حمیدتی به‌عنوان فرمانده شبه نظامیان اکنون در برابر هم قرار گرفتهاند، اما آنها در سال‌های گذشته همواره با هم بوده‌اند و کشورهای خارجی در این مدت اقدامی در برابر قدرت روزافزون آنها انجام ندادند و اکنون نظامیان بر سر کسب قدرت وارد درگیری شده‌اند. شاید کلید تحولات سودان بازگشت و میدان دادن به گروه‌های سیاسی به جای نظامی‌گری باشد.
در همینه زمینه :
