پایان تلخ قصه کیومرث

ناصر احدی- روزنامه‌نگار

کیومرث پوراحمد، کارگردان سینما و تلویزیون، دیروز در 73سالگی درگذشت. کارگردان سریال «قصه‌های مجید» متولد 25آذر 1328بود و کار خود را با دستیاری در مجموعه تلویزیونی «آتش بدون دود» (نادر ابراهیمی، 1353) آغاز کرد. در دهه 1360، در کنار فیلمسازی، به‌عنوان منتقد فیلم و نویسنده سینمایی شروع به همکاری با مجله فیلم کرد و در اواخر دهه1360 با ساخت مجموعه تلویزیونی «قصه‌های مجید» (1370ـ1369) به شهرت رسید. در میان فیلم‌های پوراحمد، «خواهران غریب» (1374)، «شب یلدا» (1380) و «اتوبوس شب» (1385) و مجموعه تلویزیونی «سرنخ» (1376-1375) با استقبال مواجه شد و نام او را بلندآوازه ساخت.‌

   وامدار سینمای کانونی

پوراحمد در سال 1356فیلم کوتاهی به نام «زنگ اول، زنگ دوم» برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ساخت و به نوعی اثر این فیلم کوتاه را می‌شود در فیلم‌های بلند دهه شصت وی یافت.
سینمای پوراحمد در دهه1360تا «خواهران غریب»، وامدار سنت سینمای کانونی بود؛ همچون تولیدات سینمایی کانون، در اغلب فیلم‌های این دوره پوراحمد، کودکان و نوجوانان نقش پررنگی در داستان دارند و فضای فیلم‌هایش تحت‌تأثیر رئالیسمی کم‌وبیش مستندگونه است. او حتی با وجود اینکه ساخت 3فیلم بلند را در کارنامه داشت، در سال1365 به‌عنوان دستیار عباس کیارستمی ـ که نامدارترین فیلمساز کانون بود ـ در فیلم «خانه دوست کجاست؟» حضور یافت و بعدا نیز کتابی درباره این فیلم منتشر کرد. در دهه1360، 8فیلم ساخت که از میان‌شان «بی‌بی چلچله» (1363) که به رابطه پر کشمکش پسری به نام مجید با ناپدری‌اش می‌پردازد، به اعتقاد منتقدان برتر از دیگر فیلم‌هایش بود.

   چرخش عامه‌پسندانه

«خواهران غریب» که براساس رمانی به همین نام نوشته اریش کستنر ساخته شد، نقطه عطفی در سینمای پوراحمد محسوب می‌شود. با این فیلم، پوراحمد از مضامین و سبک فیلمسازی کانونی فاصله گرفت و فیلمی عامه‌پسند ساخت که در گیشه موفق بود؛ هرچند از نظر منتقدان درامش قوام نداشت و همچون فیلم‌های عامه‌پسند هندی بر پایه تصادف و اتفاق پیش می‌رفت. بعد از «خواهران غریب»، پوراحمد سریال پلیسی «سرنخ» را ساخت که ماجراهای بازپرسی اصفهانی به نام امیرحسین اوصیا (با بازی جهانبخش سلطانی) بود که به همراه دستیارش به نام مصطفی (با بازی بهزاد خداویسی) پرونده‌های جنایی را حل می‌کرد. این سریال در زمان خودش با استقبال مواجه شد و عده‌ای از منتقدان از آن به‌عنوان نمونه‌ای تقریبا موفق در خلق درام کارآگاهی ایرانی یاد می‌کنند.

   میزانسن تنهایی
فیلم بعدی پوراحمد، «شب یلدا» که 6سال بعد از «خواهران غریب»‌ روی پرده رفت، شخصی‌ترین فیلم کارنامه او محسوب می‌شود. مردی به نام حامد در آستانه میانسالی همسر و فرزندش را به خارج می‌فرستد و کم‌کم متوجه می‌شود همسرش با یکی از دوستان قدیمی او آشنا شده و به بهانه اخذ اقامت، از حامد جدا می‌شود و به عقد دوست وی درمی‌آید. فیلم شرح غمگساری و سوگواری حامد برای عشق و زندگی از کف‌رفته‌اش است. فیلم را می‌توان میزانسن تنهایی دانست که در دلبری کردن از منتقدان حسابی موفق بود و مورد توجه تماشاگران، علی‌الخصوص آدم‌های شکست‌خورده، قرار گرفت.

   آخرین ستاره و بعد افول

پوراحمد بعد از «شب یلدا» دوباره خواست به سینمای عامه‌پسند برگردد و 2 فیلم «گل یخ» (1383) را با محمدرضا گلزار و الناز شاکردوست و «نوک برج» (1384) را با محمدرضا فروتن و نیکی کریمی ساخت که تقریبا هر دو در جلب توجه تماشاگران و منتقدان شکست خوردند. فیلم بعدی وی، «اتوبوس شب» با بازی خسرو شکیبایی در نقش راننده‌ای که اتوبوس حامل اسرای عراقی را می‌راند تقریبا مورد توجه قرار گرفت. بازی شکیبایی در مورد توجه قرار گرفتن فیلم نقش بسیاری داشت و فیلمبرداری سیاه‌وسفید فیلم هم به فضاسازی فیلم کمک کرد. «اتوبوس شب» آخرین باری بود که ستاره بخت پوراحمد در سینمای ایران درخشید. پس از آن هر چه ساخت، نه چشم تماشاگران را گرفت و نه با تحسین منتقدان همراه شد. انتقادها از «50قدم آخر» (1394) به اوج رسید و برخی‌ها کار پوراحمد را در سینما تمام‌شده دانستند. پوراحمد برای اثبات نادرستی این ادعا چندبار خیز برداشت که با فیلم متفاوت و موفقی به سینما بازگردد، اما هر بار شکست خورد و ناکام ماند. «پرونده باز است» که آخرین فیلم او بود، هنوز به نمایش عمومی درنیامده است. 16فروردین 1402پلان پایانی زندگی او بود. یادش گرامی.‌