تعطیلی عقل

آیت‌الله جوادی آملی(حفظه‌الله): «فضای جاهلیت، فضایی بود که در آن عقل خفته بود‌‌. حضرت امیر علیه السلام فرمود: «نَعوذ بالله مِن سُبات العقل»؛ سُبات یعنی تعطیلی، حضرت عرض می‌کند خدایا پناه می‌برم به تو از اینکه عقل جامعه تعطیل شود. عقل وقتی تعطیل می‌شود که در جنگ درون به اسارت دربیاید؛ «کمْ مِنْ عَقْلٍ أَسِیر تَحْتَ هَوَی أَمِیر» ؛ وقتی دهان این عقل را بستند و آن را به اسارت گرفتند، میدان‌دار اندیشه، وهم و خیال و میدان‌دار انگیزه، شهوت و غضب می‌شود. چنین شخصی کاری که می‌کند قطعی است، اما یقین ندارد. تعبیر قرآن این است که «إِنْ هُمْ إِلَّا کالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ»، حیواناتی که شاخ می‌زنند، به جدّ حمله می‌کنند، نعره می‌زنند یا نیش می‌زنند، اینها تصمیم جدی می‌گیرند اما عقل، برهان و یقینی در کار نیست بلکه وهم است که کار می‌کند؛ «وهّامٌ خیالٌ»، به تعبیر قرآن کریم، اینها مختال هستند. مختال یعنی انسانی که می‌گوییم «حیوانٌ خَیال»، «حیوانٌ عاقل» نیست «حیوانٌ وَهّام»، «حیوانٌ شهوی»، «حیوانٌ غضبی» است، مگر ما می‌گوییم این حیوانی که دارد نیش می‌زند یا حمله می‌کند یا گاز می‌گیرد یقین دارد؟ یقین یک نورانیتی است که مال مرتبه انسان است اما وقتی عقل بخوابد، شهوت و غضب میدان‌دار می‌شود و جاهلیت یعنی این. تعبیر قرآن کریم محققانه است، می‌فرماید: «إِنْ هُمْ إِلَّا کالْأَنْعامِ»، کتاب، کتاب ادب است، اصلاً فحش در آن نیست، می‌گوید 3 راه برای دیدن این حقیقت وجود دارد یا اهل کشف و شهود باش باطن اینها را ببین، یا حرف بزرگان را گوش بده، یا چند روز صبر کن در برزخ معلوم می‌شود چه‌کسی به‌صورت حیوان درمی‌آید و چه‌کسی به‌صورت انسان. در فرمایش پیغمبر است که «النَّاسُ نِیامٌ»، یک انسان خوابیده مگر کاری جدّی نمی‌کند؟ مگر در خواب لگد نمی‌زند؟ اما کارش روی همان نوم اوست. یک انسان سکران مگر کار جدّی نمی‌کند؟ مگر نمی‌زند؟ مگر نمی‌کشد؟ ما بگوییم چون کار جدّی می‌کند پس یقین دارد؟! فرمود این «إِنَّهُمْ لَفی سَکرَتِهِمْ یعْمَهُونَ»، یعنی یک عده مستانه کار می‌کنند. اگر مست یک کار جدی می‌کند؛ یقین ندارد، کار به‌دست وهم و خیال است.»
بیانات معظم‌له در درس تفسیر سوره مبارکه نجم،1395/12/15