نسخه بومی برای پروتکل پایانی دوران کرونا

کووید-19به تأیید متخصصان در ضعیف‌ترین پیک خود از دوران شیوع بیماری طی 3سال اخیر قرار گرفته و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در آمریکا (CDC) هم در جدیدترین شیوه‌نامه بهداشتی خود استفاده از ماسک را حذف کرده است. البته در بسیاری از کشورها دیگر از آن محدودیت‌های کرونایی، اجبار برای تزریق واکسن و حتی رعایت پروتکل‌های بهداشتی ازجمله ماسک خبری نیست. تعداد محدودی از کشورها ازجمله کره‌جنوبی، ژاپن، روسیه، تایوان، فیلیپین و برخی کشورهای اروپایی هنوز آمار ابتلا به کرونا چهار رقمی و مرگ‌های سه رقمی روزانه گزارش می‌کنند و آمار بسیاری از کشورها با وجود ابتلای دو رقمی و مرگ‌های تک رقمی دیگر در فهرست جهانی روزانه کووید-19ثبت نمی‌شود. براساس اعلام وزارت بهداشت هم آمار ابتلا در ایران روزانه به کمتر از 500نفر رسیده و فوتی‌ها هم چند روزی است که تک رقمی شده است. نقشه کرونای کشور هم رنگ قرمز (شهرهای پرخطر) ندارد و تنها 16شهر در وضعیت نارنجی قرار دارند. تعداد شهرهای زرد ۲۰۰ و تعداد شهرهای آبی نیز ۲۳۲ شهر اعلام شده است. حالا مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در آمریکا در دستورالعمل جدید خود اعلام کرده از این پس استفاده از ماسک برای مراقبت‌های بهداشتی توصیه نمی‌شود، مگر در شرایطی که فرد ساکن مناطقی با شیوع گسترده کرونا باشد. این در حالی است که با وجود روند کاهشی کرونا، حذف یا تغییر در رعایت پروتکل‌های بهداشتی مخالفانی دارد. آنها معتقدند با وجود ثبت روزانه مرگ‌های ناشی از ابتلا به کرونا در کشورهای مختلف دنیا ازجمله ایران، تغییر در دستورالعمل‌های بهداشتی یا سیاست‌هایی که منجر به ساده‌انگاری در رعایت پروتکل‌ها شود، می‌تواند جان گروه‌های پرخطر ازجمله سالمندان و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای را در معرض خطر قرار دهد. مخالفان پروتکل جدید CDC هم می‌گویند که هنوز در آمریکا برخی از مردم به‌دلیل ابتلا به کووید جان خود را از دست می‌دهند و لغو الزام‌ استفاده از ماسک از سوی مردم، حتی در بیمارستان‌ها و خانه‌های سالمندان باعث می‌شود که افراد کمتری ماسک بزنند و این موضوع بیماران و پزشکان را در معرض خطر قرار خواهد داد. در ایران هم البته چند ماه پیش ستاد ملی کرونا، الزام استفاده از ماسک در فضای باز و شهرهای کم خطر شیوع بیماری را حذف کرد اما تاکنون توصیه جدیدی برای کاهش پروتکل‌های بهداشتی در تمامی مناطق کشور منتشر نشده است. هر چند همین حالا هم به‌نظر می‌رسد که کرونا و شیوه‌نامه‌های بهداشتی آن در ضعیف‌ترین حالت ممکن قرار گرفته‌اند. حمید سوری، رئیس کارگروه بهداشت و پیشگیری از قرارگاه عملیاتی ستاد ملی مقابله با کرونا در گفت‌وگو با همشهری به نکات جالبی درباره وضعیت فعلی ویروس کووید-19و آتش‌بس دو طرفه انسان و ویروس همچنین کاربردی نبودن دستورالعمل‌های کشورهای دیگر ازجمله CDC برای مقابله با بیماری در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «سازمان جهانی هم تاکنون توصیه کلی برای حذف ماسک یا کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشتی نداشته اما اعلام کرده کشورها، با توجه به الگوی اپیدمیولوژی بیماری در مناطق خودشان در این‌باره تصمیم‌گیری کنند.»

با توجه به کاهش و حتی صفر شدن موارد مرگ در برخی کشورها، آیا می‌توان به تداوم این وضعیت امیدوار بود؟
وضعیت فعلی اپیدمی کووید-19در دنیا نوسانی است. برخی کشورها افزایشی و برخی دیگر روند ثابتی دارند. به‌نظر می‌رسد که خود ویروس، اداره بازی کرونا در جهان را به‌دست گرفته است. اما چیزی که می‌توان درباره وضعیت فعلی گفت این است که شرایط موجود نمی‌تواند ثابت بماند؛ یا خیزش مجدد بیماری در آینده پیش‌رو اتفاق می‌افتد و یا اپیدمی به سمت خاموشی می‌رود. این خاموشی هم به‌صورت طبیعی رخ خواهد داد نه با مداخلات انسانی ازجمله واکسیناسیون و رعایت پروتکل‌های بهداشتی.
پس این احتمال وجود دارد که دوباره پیک جدیدی در آینده وجود داشته باشد؟
وضعیت فعلی جامعه نسبت به بیماری بسیار شکننده است. این درست که شدت بیماری کم شده و مرگ‌ و بستری آمار پایینی دارد، اما موارد ابتلا همچنان روند افزایشی دارد. با توجه به اینکه بیماریابی هم در کشور ما به‌صورت مناسب انجام نمی‌شود، نمی‌توان در این‌باره قضاوت قطعی داشت، به همین دلیل توصیه به کنار گذاشتن پروتکل‌های بهداشتی به هیچ عنوان درست نیست. به‌نظر می‌رسد که ویروس اکنون در شرایطی قرار گرفته که شدت کشندگی و بیماری‌زایی‌اش کم شده اما همچنان در جامعه چرخش دارد و می‌تواند منجر به بروز پیک جدید شود حتی اگر شرایطی مشابه با سویه‌های گذشته ازجمله دلتا را نداشته باشد. از سوی دیگر هم‌اکنون فقط بحث کووید-19مطرح نیست و در فصل مواجهه با بیماری‌های تنفسی قرار داریم. میزان ابتلا به این بیماری‌ها ازجمله آنفلوآنزای فصلی هم در حال افزایش است.
با وجود شیوع آنفلوآنزا و فصل سرما، اما توصیه‌های جدید ازجمله پروتکل اخیر اعلام شده از سوی مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در آمریکا حذف ماسک است، آیا چنین ضرورت‌هایی از سوی این کشورها دیده نمی‌شود؟
رخداد آنفلوآنزا طی 3سال اخیر و پس از شیوع پاندمی کرونا، در تمام دنیا کاهش پیداکرده و شواهد نشان می‌دهد یکی از دلایل اصلی آن استفاده از ماسک بوده است. به همین دلیل کنار گذاشتن ماسک در این شرایط منطقی نیست. البته هر کشوری باید براساس الگوی اپیدمیولوژی جامعه خودش تصمیم‌گیری کند. این تصمیم‌گیری‌ها باید براساس مناطق مختلف جغرافیایی یک کشور و به‌اصطلاح استان به استان هم درنظر گرفته شود. نسخه دیگر کشورها هم الزاما نمی‌تواند برای سایر کشورها پیچیده شود.
چه زمانی قرار است که در ایران پروتکل‌های مقابله با کرونا با وجود روند کاهشی بیماری تغییر کند یا ماسک را به‌طور کامل حذف کنیم؟
برای اینکه بتوانیم تصمیم مناسب برای حذف کامل پروتکل‌ها ازجمله ماسک را در کشورمان داشته باشیم باید چند نکته مورد توجه قرار بگیرد؛ سطح ایمنی جامعه بررسی و واریانت‌های غالب شناسایی شوند. روند اپیدمی با وجود پیش‌بینی‌ها هم باید مورد بررسی قرار بگیرد. همچنین نیاز است وجود تفاوت معنادار بین گروه‌هایی که ماسک می‌زنند با گروه‌هایی که ماسک را کنار گذاشته‌اند هم بررسی شود. این تصمیم نیازمند یکسری مطالعات بومی و پایه‌ای است تا به استناد آنها تغییر یا حذف پروتکل‌های بهداشتی اعلام شود. کشورهای مختلف نسخه‌های ویژه خود را برای شرایط فعلی پاندمی کووید-19دارند که در آن منطقه کاربرد دارد، اما در دیگر کشورها نمی‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. در این شرایط باید سیستم بهداشت و درمان هوشیاری لازم را برای رصد ویروس داشته باشد و درصورت طغیان یا بروز سویه جدید به موقع وارد عمل شود.
آخرین اظهارنظر سازمان جهانی بهداشت WHO در این‌باره چیست، آیا اظهارنظرهای سازمان درباره کاهش پروتکل‌های بهداشتی در کشورهای مختلف مثبت است؟
سازمان جهانی بهداشت هیچ زمانی توصیه کلی برای تمام کشورها نسبت به حذف ماسک یا کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشتی ازجمله ماسک ندارد. آخرین توصیه WHO این است که در کشورهای مختلف براساس سیاست‌های مختلف و وابسته به الگوی اپیدمیولوژی بیماری آن منطقه تصمیم‌گیری شود. درباره رعایت پروتکل‌های بهداشتی ازجمله ماسک بحث اجبار یا توصیه به استفاده کردن یا نکردن دو مسئله متفاوت است. بسیاری از کشورها هم‌اکنون دیگر اجباری به استفاده از ماسک ندارند و از محدودیت‌ها و جرائمی که در این‌باره درنظر گرفته می‌شد هم خبری نیست. البته WHO تاکنون هیچ توصیه‌ای هم مبنی بر استفاده نکردن و حذف ماسک نداشته است. در ایران هم اجباری در استفاده از ماسک نیست اما در گروه‌های پرخطر استفاده از ماسک می‌تواند منجر به پیشگیری از ابتلا باشد. همچنان شرایط کووید شکننده است و احتمال خیزش مجدد بیماری وجود دارد. هر چند که در وضعیت فعلی و در بسیاری از نقاط دنیا، با وجود اینکه واکسن‌ها اثربخشی قبل را نداشته و ایمنی‌زایی لازم را ایجاد نمی‌کنند، اما رعایت پروتکل‌ها هم تقریبا به صفر رسیده است.
با توجه به وضعیت کنونی و پیش‌بینی‌هایی که طی ماه‌های اخیر برای پایان پاندمی در پایان سال 2022میلادی مطرح می‌شد، آیا می‌توان به محقق شدن این پیش‌بینی امیدوار بود؟‌
سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده هم‌اکنون نمی‌توان پیش‌بینی‌های دقیقی برای پایان پاندمی کووید-19داشت. اما امیدواری‌هایی برای نزدیک شدن به پایان پاندمی وجود دارد که البته به‌معنای آن نیست که همین حالا تصور پایان پاندمی را داشته باشیم و یا به سمت عادی شدن شرایط برویم. با توجه به روند نوسانی کووید-19هنور در خاموشی اپیدمی قرار نگرفته‌ایم. برای رسیدن به مرحله خاموشی اپیدمی، ابتدا پاندمی باید کنترل شود که به‌نظر می‌رسد حالت کنترل پیدا کرده و نوسانات جزئی در آن می‌بینیم. مرحله بعد مرحله حذف پاندمی است که در این مرحله باید تعداد افراد مثبت حساس‌مان به‌گونه‌ای باشد که بعد از گذشت یک دوره بیماری، مورد مثبت جدیدی ثبت نشود یا شانس انتقال از فرد مبتلا به فرد دیگر کاهش یافته و کوچک‌تر از یک شود. مرحله بعد هم مرحله ریشه‌کنی است که در این مرحله باید حداقل دو دوره از بیماری بگذرد و مورد جدیدی گزارش نشود. مرحله آخر که مرحله خاموشی است؛ یعنی اینکه دوره بعد از پاندمی را هم رصد کرده و مطمئن شویم که گردش ویروس متوقف شده است. هم‌اکنون تا این مرحله فاصله داریم.
ایران در کدام مرحله از این حالت‌های خاموشی اپیدمی قرار دارد؟
چشم‌اندازهایی از افول اپیدمی وجود دارد، اما معنایش این نیست که در هفته‌های پیش رو به‌طور حتم شاهد پایان پاندمی باشیم. وضعیت ایران از الگوی جهانی تبعیت می‌کند. کنترل نسبی و حال نوسانات جزئی درباره موارد ابتلا و مرگ در کشور گزارش می‌شود. نوسانات جزئی و مستمری برای زمانی است که تعادل بین رفتار عامل بیماری‌زا با رفتار میزبان (انسان) وجود دارد. هر زمان این تعادل به هم بخورد ممکن است مجددا خیزش داشته باشیم. با وجود اینکه اکثر مردم وضعیت کووید را عادی و تمام‌شده تصور می‌کنند اما وظیفه اصلی با سیستم بهداشت و درمانی کشور است و نباید دچار این خطا شود. باید تمام مولفه‌های مربوط به آمادگی و مقابله با بیماری شامل به‌روزرسانی پروتکل‌ها، اقدامات مورد نیاز ساختاری و سیستم جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات و... را در اختیار داشته باشند. در سال‌های 98و 99به اندازه کافی از نبود چنین آمادگی‌هایی لطمه خوردیم. بحث آمادگی ساختاری و مدیریتی، اجرایی و تجهیزاتی مهم است. از سوی دیگر تیم‌های واکنش سریع هم باید در این‌باره حضور مستمری داشته باشند تا اگر طغیانی در منطقه‌ای از کشور به‌وجود آمد، بلافاصله نسبت به رصد و خاموشی آن اقدام کنند تا مانع گسترش بیماری به سایر مناطق کشور شود.
با تمام این وجود آیا می‌توان امیدوار بود که ویروس کووید-19به سرنوشت سایر ویروس‌ها ازجمله آنفلوآنزا که در گذشته پیک مرگباری در جهان داشته‌، مبتلا شود؟
پیک فعلی کرونا با زیرسویه‌های واریانت اومیکرون، درحال حاضر کوتاه‌ترین پیک از ابتدای پاندمی تاکنون است و به‌نظر می‌رسد که همزیستی مسالمت‌آمیزی بین این ویروس و انسان در حال ایجاد شدن است. به‌طور طبیعی ویروس برای ادامه حیات نیاز به میزبان دارد. ویروس کووید-19هم‌اکنون در این وضعیت قرار گرفته و به‌نظر می‌رسد که دیگر میلی به کشتن میزبان خود یعنی انسان‌ ندارد، به همین دلیل شدت کشندگی خود را کاهش داده تا همچنان میزبان برای بقای خود داشته باشد. از سوی دیگر انسان‌ها هم زمانی که شدت بیماری از سوی ویروس‌ها کاهش پیدا می‌کند تلاش کمتری برای مقابله با آن انجام می‌دهند. همانند چیزی که اکنون شاهد آن هستیم و اقدامات مراقبتی انسان‌ها و حتی رعایت پروتکل‌ها هم کاهش پیدا کرده است. اگر به هر دلیل با خیزش مجدد ویروس و افزایش مرگ مواجه شویم، تلاش انسان برای مقابله با آن چند برابر می‌شود. به همین دلیل این مسئله به نوعی آتش‌بس دوطرفه بین انسان و ویروس کووید-19تعبیر می‌شود که البته تداوم آن قابل پیش‌بینی نیست. اما بهتر است هم‌اکنون اینطور تصور شود که این آتش‌بس خاتمه جنگ انسان و ویروس نیست و همچنان هم در وضعیت شکننده‌ای قرار داریم.