عراق در حسرت آرامش سیاسی

مقتدی صدر از حدود یک‌ماه پیش تا‌کنون که دور جدیدی از اعتراضات را در عراق کلید زد، تقریبا بیشتر روزها را با یک بیانیه به شب رسانده است. مقتدی 48ساله که رهبری جریان صدر در عراق را برعهده دارد، خود را بخشی از بدنه معترضان در بغداد می‌داند که از حدود یک‌ماه پیش امور روزمره را به‌هم ریخته‌اند. او کمیته‌ای به‌نام ساماندهی اعتراضات و انقلاب را در عراق مسئول رسیدگی به اعتراضات جاری در بغداد می‌داند و پیام‌هایش در فضای مجازی از سوی یک حساب کاربری با نام «صالح محمد العراقی» منتشر می‌شود. اگرچه برخی گفته‌اند که «صالح محمد العراقی» یک شخصیت مجازی و غیرواقعی است، اما بسیاری نیز صالح را چهره نزدیک به صدر و طرفداران جریان صدر صالح عراقی را «وزیر صدری» می‌نامند. صالح العراقی در جدیدترین پیام توییتری خود در روز چهارشنبه نوشته است: «اگر ملت تصمیم به ادامه اعتراضات داشته باشند، ما گام غافلگیرکننده دیگری خواهیم برداشت.» اشاره صالح العراقی به تحرکات اعتراض‌آمیزی است که این روزها به رهبری جریان صدر خیابان‌های عراق را در برگرفته است. اگرچه مقتدی صدر به‌تازگی از مواضع خود یک گام به عقب برداشته و به طرفدارانش درخواست عقب‌نشینی از محوطه اشغال شده شورای‌عالی قضایی بغداد را داده است، ‌اما مشخص نیست این صلح و آرامش موقتی تا کی ادامه داشته باشد.

از مجلس النواب تا مجلس القضاء
اعتراضاتی که صدر علیه جریان حاکم در عراق کلید زد، درست یک‌ماه پیش و همان روزی آغاز شد که پارلمان عراق یا آنگونه که خود عراقی‌ها آن را مجلس النواب می‌نامند قرار بود به «محمد شیاع السودانی» به‌عنوان نامزد «چارچوب هماهنگی شیعیان» برای پست نخست‌وزیری رأی دهد.
با وجود آنکه 73نماینده جریان صدر یک‌ماه پیش از برگزاری جلسه رأی اعتماد از پارلمان کناره‌گیری کرده بودند، اما آنها معرفی گزینه نخست‌وزیر چارچوب هماهنگی شیعیان را برنتافتند و با برگزاری اعتراض و هجوم و به منطقه سبز بغداد، پارلمان عراق را تصرف و در عمل برنامه رأی‌گیری برای نامزد نخست‌وزیری را برهم زدند.
معترضان عضو جریان صدر حدود یک‌هفته روی صندلی‌های پارلمان نشستند و صحن علنی مجلس نمایندگان عراق را به محل رفت‌وآمد و تفریحات بی‌وقت تبدیل کردند و در نهایت نیز با درخواست مقتدی صدر از صحن مجلس خارج شدند؛ هرچند صدر تأکید کرد که اعتراضات همچنان ادامه خواهد داشت. وقتی معترضان جریان صدر از مجلس نمایندگان عراق خارج شدند، حداقل 2کامیون زباله از صحن مجلس جمع‌آوری شد، هرچند معترضان در اطراف منطقه سبز و در چادرهایی که برای ادامه اعتراضات به‌پا کرده بودند، مستقر شدند.
ادامه بن‌بست سیاسی در بغداد باعث شد تا از 2روز پیش معترضان جریان صدر راه خود را به سمت شورای‌عالی قضایی عراق پیش گیرند. معترضان در همان ابتدای اعتراضات وارد محوطه شورای‌عالی قضایی عراق شدند و در نهایت این شورا را وادار به تعلیق فعالیت خود کردند. حتی سندیکای وکلای عراق در واکنش به این رویداد اعلام کرد همه فعالیت‌های خود را متوقف کرده است.
همزمان مقتدی صدر در پیامی توییتری گفت که براساس اطلاعات دقیق رسیده، دستگاه قضایی عراق در مورد برخی پرونده‌های فساد یا برخی متهمان تحت فشارهای حزبی و طایفه‌ای قرار می‌گیرد. این پیام انتقادی صدر از قوه‌قضاییه عراق پیام آشکاری در حمایت از معترضانی بود که شورای‌عالی قضایی را هدف قرار داده بودند. حوادث روز سه‌شنبه در برابر ساختمان شورای‌عالی قضایی در بغداد تا آنجا نگران‌کننده شد که مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر موقت عراق که برای شرکت در نشستی منطقه‌ای در مصر به‌سر می‌برد، سفر خود را نیمه‌تمام گذاشت و به بغداد بازگشت. نخست‌وزیر عراق در همان ابتدای بازگشتش به محل کار با انتشار بیانیه‌ای از همه نیروهای سیاسی خواست که آرام باشند و از فرصت گفت‌وگوی ملی استفاده کنند تا کشور از بحران کنونی خارج شود. وی همچنین خواستار تشکیل جلسه فوری سران قوای سیاسی به‌منظور فعال‌سازی‌ فرایند گفت‌وگوی ملی و رفع بحران شد.

عدم‌همراهی با معترضان
نکته قابل توجه آن است که در دور جدید اعتراضات جریان صدر در عراق که این‌بار علیه شورای‌عالی قضایی این کشور برگزار شد، تقریبا بسیاری از گروه‌ها و احزاب از معترضان فاصله گرفتند و اعتراضات صدری‌ها علیه شورای‌عالی قضایی عراق حمایت چندانی را در داخل کشور به‌خود جلب نکرد.
«حیدر العبادی» نخست‌وزیر اسبق عراق در توییتی با انتقاد از اعتراضات علیه شورای‌عالی قضایی عراق نوشت: درگیری سیاسی نباید به حدی برسد که قوه‌قضاییه را درگیر آن کند. ما بر حفظ بی‌طرفی و یکپارچگی قوه‌قضاییه و خودداری از آسیب رساندن به آن و نهادهای آن تأکید می‌کنیم.
همچنین «چارچوب هماهنگی شیعیان» عراق نیز با صدور بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن اعتراضات 2روز گذشته در عراق، اعلام کرد که تا زمانی که جریان صدر از اشغال نهادهای دولتی دست برندارد، وارد گفت‌وگو نمی‌شویم. چارچوب هماهنگی شیعی در بیانیه خود افزود: «ما سوءاستفاده خطرناک از نهاد قضایی را کاملا محکوم می‌کنیم و از همه نیروهای محترم سیاسی ملی و فعالان اجتماعی می‌خواهیم که ساکت نمانند و ابتکار عمل را برای محکوم کردن این تخلف به‌دست گیرند. جنبش صدر باید به سمت نیروهایی برگردد که به راه‌حل‌های‌ مسالمت‌آمیز و دمکراتیک معتقدند.»
«برهم صالح» رئیس‌جمهور عراق نیز اعلام کرد که کشورش در شرایط حساسی به‌سر می‌برد که نیازمند همگرایی و یکپارچگی و حفظ فرایند دمکراسی است. 
«باسم خشان» از نمایندگان مجلس عراق نیز در سخنانی انتقادی علیه صدر گفت که او 2راه بیشتر ندارد یا عقب‌نشینی کند یا به سمت هرج و مرج فراگیری حرکت کند که کشور را به آشوب خواهد کشاند.
در نهایت عدم‌حمایت گروه‌ها و احزاب مختلف عراقی از اعتراضات علیه شورای‌عالی قضایی با عقب‌نشینی مقتدی صدر همراه شد. او بعدازظهر روز سه‌شنبه در بیانیه‌ای از معترضان خواست تا اطراف شورای‌عالی قضایی عراق را خالی کنند. همزمان شورای‌عالی قضایی عراق با عقب‌نشینی معترضان از سرگیری فعالیت خود را اعلام کرد و گفت که این نهاد قضایی برای پیگرد قانونی تمام کسانی که با قانون مخالفت و سعی در تعطیلی نهادهای دولتی می‌کنند، اقدام خواهد کرد.

آرامش به بغداد باز می‌گردد؟
عراق نخستین‌بار نیست که با اعتراضات گسترده روبه‌رو و امور روزمره آن دچار اختلال می‌شود. اعتراضات فعلی اگرچه با محوریت جریان صدر همچنان ادامه دارد، اما برگزاری اعتراضات به‌ویژه در یک‌دهه گذشته به بخشی از امور فصلی عراق تبدیل شده است. هم‌اکنون کارهای دولتی فلج شده و انتخاب رئیس‌جمهوری و نخست‌وزیر در بغداد معطل مانده است، اما تردیدی نیست که این وضعیت چندان دوام نخواهد آورد.
برخی جریان‌های سیاسی برانداز عراقی همچون «انقلابیون اکتبر» و «حزب کمونیست عراق» امروزه شعارهایی فراتر از شعارهای جریان صدر سر می‌دهند و بر سرنگونی نظام اصرار دارند. این جریان‌ها حتی به‌دنبال خلع کامل جریان صدر و هرگونه جریان مذهبی از عرصه میدانی تحولات عراق هستند. هر چند این جریان‌ها به‌تنهایی وزنی برای ایجاد تحولات در عراق ندارند، اما اگر اعتراضات جریان صدر هرج و مرج را در عراق تداوم بخشد، فرصت طلایی برای جریان‌های برانداز ایجاد خواهد شد و این جریان‌ها در این آشفتگی پروبال خواهند گرفت. جریان‌هایی که حتی حامیان صدر را نیز از میدان به در خواهند کرد. در شرایط فعلی به‌نظر می‌رسد آنچه آرامش را به بغداد بازخواهد گرداند، توافق جریان‌های معترض برای بازگشت به میز گفت‌وگو به‌جای اردوکشی خیابانی است. شاید انتخاب میز گفت‌وگو به‌جای خیابان بتواند آرامش را بار دیگر به شب‌های تابستانی بغداد بازگرداند. 

مکث
جریان صدر
صدری‌ها ریشه‌های عمیقی در عراق دارند اما به‌صورت متشکل جریان صدر پس از قتل‌عام نیم‌میلیون شیعه عراقی توسط رژیم صدام ایجاد شد. هم‌اکنون معروف‌ترین چهره صدرها در عراق، مقتدی صدر است. مقتدی صدر در حوزه علمیه نجف تحصیل کرده است. وقتی 25ساله بود و در دور دوم سرکوب شیعیان پس از نخستین جنگ آمریکا با عراق، پدرش را از دست داد. تنها ۴سال بعد و پس از سرنگونی برق‌‌آسای حکومت صدام از سوی آمریکا، مقتدی صدر وارد میدان سیاست عراق شد. از همان نخستین سال اشغال، این روحانی جوان به‌ویژه در شهرهای نجف و کربلا، با بازسازی شبکه مقلدان مراجع صدر، حمله به نیروهای خارجی را با نام مقاومت و تحت سازمان سیاسی-مذهبی- نظامی جیش‌المهدی سازماندهی کرد. بعدها اگرچه جیش‌المهدی منحل شد، اما جریان صدر همچنان در تحولات عراق دارای قدرت و نفوذ است. صدر بزرگ‌ترین برنده انتخابات2021 بود، اما نتوانست با احزاب کرد و سنی ائتلاف کرده و دولتی تشکیل دهد. با این‌ همه او هنوز نفوذ بی‌نظیری در عراق دارد و می‌تواند به سرعت صدها هزار نفر از پیروان خود را برای برپایی تظاهرات بسیج و سیاست کشور را به‌سادگی فلج کند.