صنایع ‌دستی؛ صنعت رنج، هنر دست

سارا کریمان

10ژوئن مصادف با 20خرداد روز جهانی صنایع‌دستی نامگذاری شده است. روزی برای پاسداشت هنر و مصنوعات دست‌ساز بشری که حامل ارزش‌های بی‌شمار فرهنگی است. در جهان معاصر با وجود  پیشرفت شتابناک تولید و مصرف، همواره صنایع‌دستی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. در بسیاری از جوامع ارزش و اهمیت این کالا بر همگان مبرهن است و با وجود آنکه قیمت‌های گزافی برای خرید آن پرداخت می‌کنند نسبت به حفاظت از وجود مغتنم آن آگاهند. بخشی از این مواجهه مرهون فرهنگ و زیبایی‌شناسی افراد است که طی آموزش‌های مستمر، جایگاه و ارزش هنری این اشیا تبیین شده است و بخشی دیگر مربوط به روند و مسیری تاریخی است که تولید، ارائه و مصرف صنایع‌دستی سپری کرده است. در کشورهایی مانند هند، ژاپن، چین و... با وجود توسعه چشمگیر در امر صنعتی شدن، شاخه‌های گوناگون صنایع‌دستی مانند نساجی و سرامیک در مسیری بی‌وقفه به حیات خویش ادامه داده‌اند؛ تا جایی که اکنون به‌عنوان معرف و شاخص فرهنگ بومی این کشورها شناخته می‌شوند که خود جنبه‌های قابل تاملی از سیاستگذاری‌های گردشگری و اقتصاد خلاق را در خود مستتر دارد، اما در کشور ما همواره صحبت از صنایع‌دستی حرف از بحرانی پیچیده و پیکری مصدوم است که نیازمند جان‌بخشی و درمان است. بدیهی‌ترین بخش این مسئله نبود این قبیل کالاها در زندگی روزمره افراد است که طبیعتا ما را متوجه چرخه‌های معیوب تولید، توزیع و مصرف می‌کند. پیشینه این امر را می‌توان در خودباختگی که در زمان پهلوی اول شکل گرفت، جست‌وجو کرد. بسیاری از تولیداتی که هم در 2نوع فاخر و کاربردی، جایگاهی معین در زندگی روزمره افراد داشتند با ورود کالاهای جایگزین و بعضا مقرون به‌صرفه غربی، عملا حذف و به اشکال موزه‌ای و زینتی عزلت‌نشین تبدیل شدند. این فرایند و انقطاع حیات طبیعی هنر، تأثیرات مستقیمی بر سلیقه مصرف‌کننده و شکل‌گیری زیبایی‌شناسی افراد گذاشت؛ به‌گونه‌ای که امروزه گفت‌وگو و تعامل مطلوبی میان تولید‌کننده و مصرف‌کننده صورت نمی‌پذیرد. غالبا تولید‌کننده درگیر تکرار الگوهای پیشین است که انطباقی با سبک زندگی و زیبایی‌شناسی شهروند مدرن ندارد. ایران با وجود تنوع قومی و بومی دارای گونه‌های متنوعی از انواع صنایع‌دستی است که بسیاری از آنها در معرض خطر فراموشی هستند. به‌نظر می‌رسد احیای این پیکر مصدوم بیش از هر چیز در سطح کلان مستلزم بازآرایی و تسهیل چرخه‌های تولید، توزیع و مصرف است و در سطوح بازارهای خرد و شخصی، درک و دریافت بیان امروزی و کاربردی برای سطوح مختلف مخاطب است.