گزارش
پروژه احیای یوز ایرانی در دست‌انداز
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست: تیم دامپزشک مجرب در کنار توله یوزها حضور داشت / اسماعیل کهرم: دامپزشک معتمد سازمان حفاظت محیط‌زیست حتی قادر به تشخیص جنسیت توله‌ها نبود
سیدمحمد فخار- روزنامه‌نگار
تناقضات اخیر که در جریان به دنیا آمدن 3یوزپلنگ ایرانی پدید آمد، پروژه احیای این گونه کمیاب و در معرض خطر شدید انقراض را در هاله‌ای از ابهام قرار داد. اکنون با استناد به اظهارات کارشناسان می‌توان گفت، پروژه احیای یوزپلنگ ایرانی که در فاز لقاح طبیعی در پارک ملی توران دنبال می‌شد، با شکست مواجه شده و از این پس برای جلوگیری از انقراض یوزپلنگ ایرانی باید وارد فعالیت آزمایشگاهی شد.
دی‌ماه سال گذشته بود که معاون سازمان حفاظت‌محیط‌زیست اعلام کرد، تنها 12یوزپلنگ بالغ ایرانی باقی مانده‌اند و این خبر موجی از ناامیدی را در میان دوستداران طبیعت و حیات‌وحش ایجاد کرد. اما یک‌ماه بعد و در بهمن‌ماه اعلام شد که «ایران» و «فیروز»، یوزپلنگ‌های ماده و نر که در پارک ملی توران و در اسارت نگهداری می‌شدند، به‌زودی توله‌های خود را به دنیا می‌آورند.
تناقضات اخیر
مهم‌ترین عامل شرایط رو به انقراض یوزپلنگ ایرانی، تخریب زیستگاه این‌گونه در معرض خطر انقراض است. توجه به همین شرایط بود که موجب شد پروژه احیای یوزپلنگ آسیایی ایران در شرایط اسارت دنبال شود. کم‌آبی و خشکسالی نیز بر ادامه حیات یوزپلنگ آسیایی ایران سایه انداخت و مشکلات شدیدی پیش‌روی احیای این‌گونه قرار داد. شکار، دامداری و تصادفات جاده‌ای نیز تهدیدات دیگری است که یوزهای ایرانی را به زندگی در اسارت کشاند. علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست چند روز قبل اعلام کرده بود که «تیم دامپزشکی مجرب» در کنار توله یوزهای تازه متولد شده حضور دارند. اما کارشناسان معتقدند عملکرد ضعیف این تیم منجر به خطاهای اخیر در ماجرای تولد فرزندان ایران و فیروز شده است. اسماعیل کهرم، فعال محیط‌زیست در گفت‌وگو با همشهری موارد تناقض این تیم را برشمرد و گفت: من تعجب می‌کنم که چطور دامپزشک معتمد سازمان محیط‌زیست در مهم‌ترین پروژه احیای گونه‌های در خطر انقراض، نمی‌تواند حتی ساده‌ترین کار ممکن یعنی تعیین جنسیت توله‌ها را انجام دهد؟ یکی دیگر از مسائلی که مطرح شد، آن بود که در روزهای ابتدایی، تعیین جنسیت و تشخیص نر یا ماده بودن توله یوزپلنگ‌ها سخت است، اما درباره این تناقض نیز آنگونه که اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و مشاور سابق رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست گفته است «باید بدانیم که تعیین جنسیت در این نوع گونه‌ها نیاز به‌کار آزمایشگاهی ندارد که بخواهند بعد از چند روز آن را انجام دهند و طول بکشد. با یک معاینه ساده می‌توان از نوع جنسیت مطلع شد. حالا اگر در چنین مورد ساده‌ای نتوانند تشخیص دهند، صحت تشخیص این مادر و پدر یعنی ایران و فیروز را چطور انجام داده‌اند که آنها را برای ادامه نسل در محیط تحت اسارت قرار داده‌اند؟»
نکته دیگر این است که گفته‌اند توله یوزپلنگ تازه متولد شده به‌دلیل چسبندگی ریه تلف شد، اما به‌گفته اسماعیل کهرم، «تشخیص این بیماری بسیار ساده است و راهکار آن بسیار مشخص و قابل درمان. بنابراین در این‌باره نیز تناقض وجود داشته و باید به دقت چرایی این عدم اقدام رسیدگی شود که چرا چسبندگی ریه را نتوانسته‌اند تشخیص دهند. بدین‌ترتیب کل عملکرد دامپزشک را نادرست ارزیابی و اعلام می‌کنم صلاحیت نداشته است. چطور می‌شود که یک دامپزشک متبحر چنین اشتباهات فاحشی داشته باشد؟»
آینده پروژه احیای یوزهای ایرانی
یکی از مسائلی که در پروژه احیای یوزپلنگ‌های ایرانی موجب نگرانی است، این است که هم‌اکنون تنها 3قلاده یوز ماده در ایران وجود دارد و توله‌های جدید متولد شده هم نر هستند. بدین‌ترتیب دیگر نمی‌توان به لقاح طبیعی آنها در شرایط عادی امیدوار بود. کهرم درباره اینکه آیا پروژه احیا به‌طور کامل شکست خورده است، گفت: از این به بعد باید فاز آزمایشگاهی و لقاح مصنوعی را در مورد یوزپلنگ‌های ایرانی دنبال کرد و دیگر فاز طبیعی نخواهیم داشت. بدین‌ترتیب بعد از لقاح آزمایشگاهی، جنین به ماده یوزهای باقیمانده منتقل می‌شود و شاید کار احیا نسبت به شرایط قبل آسان‌تر باشد.
مکث
توله ماده بهتر بود
مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی تولد توله‌های جدید به‌دنیا آمده را اتفاقی مهم و بزرگ برای محیط‌زیست کشور دانست و گفت: محیط‌زیست باید برنامه‌های حفاظتی برای ایران و فرزندانش ارائه دهد. آنگونه که مرتضی پورمیرزایی گفته، سازمان محیط‌زیست برای اعلام جنسیت عجله کرده و می‌توانست دیرتر اعلام کند. البته که ماده بودن یوزپلنگ‌ها بهتر بود؛ چراکه جنس نر بیشتری در دسترس است، به گفته پورمیرزایی، دلیل تلف شدن یکی از توله‌ها مشخص نیست و طبق اطلاع سازمان محیط‌زیست، دلیل تلف شدن توله یوز مشکل مادرزادی بود. یوزهای آفریقایی ده‌ها سال است در باغ‌وحش‌های دنیا تکثیر می‌شوند، ولی این اتفاق به دلایل بسیار تا به حال در ایران نیفتاده بود. تا اینکه در 2سال اخیر سازمان محیط‌زیست با برنامه به‌روز، بهره‌گیری از مشاوران و تیم جدید، زادآوری «ایران» را پیگیری کرد و در نخستین تلاش موفق بود. مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی تأکید کرد: اگر برنامه‌ای برای آینده توله‌ها نداشته باشیم هزینه‌ها را هدر داده‌ایم. هم‌اکنون در طبیعت توله‌ها حدود ۱۸ماه با مادر زندگی می‌کنند؛ بنابراین از امروز باید به فکر ۱۸ماه آینده باشیم که یوزها باید از هم جدا شوند.
در همینه زمینه :
