چرا کشتار دام امسال رکورد زد؟

تولید گوشت قرمز در 2دهه اخیر متأثر از تحولات اقتصادی-سیاسی و زیست‌محیطی بوده و یک سیکل تکراری را پشت سر گذاشته؛ اما آمارهای رسمی حاکی از این است که درصورت تغییر نکردن شرایط تا پایان سال‌جاری، احتمال شکست رکورد کشتار دام وجود دارد، آن‌هم در شرایطی که روند مصرف گوشت قرمز سال‌هاست که در روند نزولی قرار گرفته است.
به‌گزارش همشهری، اطلاعات رسمی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در 8ماه امسال، کشتار انواع دام (اعم از گوسفند، بز، گاو، گاومیش و شتر) در کشتارگاه‌های کشور به‌اندازه کل سال1399 بوده و درصورت تکرار روند این دوره 8ماهه در 4ماه باقی مانده از سال، عملا تعداد دام کشتار شده در کشور به مرز 20میلیون لاشه خواهد رسید که 16.5درصد بالاتر از رکورد قبلی (در سال85) است.

روند 2دهه اخیر
بررسی روند کشتار انواع دام در کشتارگاه‌های کشور حاکی از این است که در 2دهه اخیر، در 3مقطع، تعداد دام کشتار شده به حداقل رسیده و در مقابل در 3مقطع نیز رکورد ذبح دام شکسته است. واکاوی اطلاعات مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در 2دهه گذشته، سال‌های 82، 89 و 98 پایین‌ترین میزان کشتار دام را به ثبت رسانده‌اند و بلافاصله در سال‌های بعد از این 3مقطع، میزان کشتار دام به یک رکورد جدید رسیده است. از آنجا که به‌گواهی آمار و اطلاعات رسمی و غیررسمی، سرانه مصرف گوشت در سبد مصرفی و سهم این کالا از هزینه خانوارها در 3-2دهه اخیر نزولی بوده است، مربوط کردن کشتار دام به وضعیت مصرف داخلی نمی‌تواند به حل این معادله منجر شود؛ از این‌رو باید سایر عوامل اثرگذار بر اقتصاد و به‌خصوص بخش کشاورزی و دام‌پروری را بررسی کرد. 
بخش کشاورزی ایران ‌همواره سهم پررنگی در رشد اقتصادی کشور داشته و بررسی 3مقطع مربوط به کاهش کشتار دام نیز نشان می‌دهد که تقریبا هر 3مورد در آغاز سیکل کاهش رشد اقتصادی کشور قرار داشته‌اند و در هر 3مقطع نیز روند کاهشی بارش‌های جوی آغاز شده است. در این شرایط، کشتار دام نیز زمانی که وضعیت مساعد بوده، طرفدار چندانی نداشته؛ اما به محض تلاقی عوامل اثرگذاری نظیر کاهش بارندگی و افت رشد اقتصادی که البته می‌تواند لازم و ملزوم یکدیگر باشند، کشتار دام نیز شتاب گرفته است. 
به‌نظر می‌رسد افزایش هزینه تولید این بخش یکی از اصلی‌ترین عواملی باشد که عرضه دام به کشتارگاه‌ها را افزایش داده و به بیشترین مقدار در سخت‌ترین سال‌ها رسانده است؛ به‌گونه‌ای که تعداد دام‌های کشتار شده در سال‌های85، 94 و 1400 به رکوردهای جدید رسیده که از قبل تجربه نشده بود.

تب کشتار دام در تحریم و رکود
بررسی روال کشتار دام در کشتارگاه‌ها حاکی است لااقل در 2دوره اخیر، یعنی سال‌های94 و 1400 که بیشترین تعداد دام در مقایسه با سال‌های قبل ذبح شده‌اند، محدودیت‌های تحریم و رکود اقتصادی نیز به اوج رسیده و از آنجایی که تأمین خوراک دام و نهاده‌های دامی و کشاورزی ایران وابستگی قابل توجهی به واردات دارد، با سخت یا گران شدن واردات این اقلام، روند ارسال دام به کشتارگاه‌ها نیز افزایش یافته است. این اتفاق، حداقل در یک سال اخیر که هم از نظر نرخ ارز و هم از نظر محدودیت‌های تحریم شرایط بی‌سابقه‌ای به اقتصاد ایران تحمیل شده، به نوعی بوده که کارشناسان و فعالان حوزه کشاورزی نیز بارها نسبت به افزایش عرضه دام به‌خصوص دام مولد به کشتارگاه‌ها هشدار داده‌اند. 
نتیجه همه این محدودیت‌ها این است که تعداد دام کشتار شده تا آبان1400 به‌تنهایی به‌اندازه کل کشتار دام سال1399 بوده و با فرض تکرار این وضعیت در 4ماه باقیمانده از سال‌جاری، تعداد کشتار دام به بیش از 16.7میلیون لاشه خواهد رسید که به نوعی بی‌سابقه‌ترین رقم در طول تاریخ کشور است. نکته قابل توجه اینکه رکورد شکنی کشتار دام همزمان به رکوردشکنی کاهش سرانه مصرف گوشت بوده و عملا دام کشتار شده به جای عرضه به بازار مصرف، احتمالا به‌دلیل خرید تضمینی و تنظیم بازاری دولت، سر از سردخانه‌های دولتی درآورده‌اند و بخشی از آنها نیز وارد کارخانه‌های تولید فرآورده‌های پروتئینی و سبد کالاهای صادراتی شده است.

مکث
واگرایی در نمودار تولید و مصرف گوشت
در هفته‌های اخیر بحث‌های داغی در مورد وضعیت مصرف مواد پروتئینی در ایران و سهم این اقلام از سبد مصرفی خانوار به راه افتاده است. اگرچه به‌دلیل نبود آمارهای به‌روز و رسمی، اتکای صرف به محاسبات و برآوردهای غیررسمی نمی‌تواند ملاک عمل باشد اما آنچه از ظاهر محاسبات کارشناسی و همچنین سابقه آمارهای رسمی در سال‌های گذشته به‌دست می‌آید این است که کاهش شدید مواد پروتئینی به‌خصوص گوشت قرمز در سال‌های اخیر یک واقعیت است. بررسی سهم هزینه انواع گوشت از متوسط هزینه سالانه خانوار نشان می‌دهد این شاخص حداقل از سال89 وارد یک روند نزولی مستمر شده و از 6.8درصد در سال1389 به کمتر از 4.5درصد در سال1399 رسیده است. از سوی دیگر براساس برآورد مرکز آمار ایران، سرانه مصرف گوشت قرمز ایران در ابتدای دهه90 نزدیک به ۱۳کیلوگرم بوده که طی یک روند کاهشی مستمر تا 8کیلوگرم در سال1398 کاهش یافته است. در 2سال اخیر نیز، حتی با فرض تغییر نکردن این شاخص که باتوجه به رشد هزینه‌های معیشت بعید به‌نظر می‌رسد، باز هم تعادلی میان شاخص مصرف و شاخص کشتار دام و تولید گوشت وجود ندارد. در شرایط فعلی، خشکسالی، کمبود و گرانی نهاده‌های دامی و از بین رفتن صرفه اقتصادی دام‌پروری، مهم‌ترین عواملی است که سبب شده دامداران ضمن کاهش پیش‌بینی تولید دام در ماه‌های آتی، موجودی فعلی دام‌های خود را نیز بیش از پیش برای کشتار عرضه کنند و از شواهد امر نیز چنین برمی‌آید که بخش زیادی از لاشه‌های کشتار شده از سوی دستگاه‌های دولتی خریداری و ذخیره‌سازی می‌شود تا جایی که مدت‌هاست فروش گوشت وارداتی تنظیم بازاری در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، جای خود را به فروش گوشت منجمد کشتار داخل داده و عملا مجالی برای واردات گوشت باقی نمانده است.