«قطب بکر گردشگری» تهران میزبان یک جشنواره پاییزی منحصربه‌فرد است
خودنمایی خرمالوهای بی‌رقیب کن
ثریا روزبهانی
کن با کوچه‌باغ‌های خزان‌زده دل‌انگیزش میزبان ماست. محلی‌ها با لبخندی که کل صورتشان را می‌پوشاند، در پاسخ به سؤال ما، نشانی باغی مصفا را می‌دهند و راهنمایی‌مان می‌کنند؛ به جشنواره خرمالوی مرغوب کن دعوتیم، یک جشن رنگین تمام‌عیار در موسم خرمالوچینی.
می‌دانیم که دو سوم وسعت 480 هکتاری باغ‌های میوه کن زیر سایه درختان خرمالوست و سال‌هاست که تهرانی‌ها برای دیدن گل روی خرمالوی اصل کن به این محله می‌آیند و با دست پر به خانه بازمی‌گردند. با این شنیده‌ها و تصاویر پا به جشنی می‌گذاریم که برای چهارمین سال پیاپی برپا می‌شود، جشنواره‌ای که کرونا زمان برپایی‌اش را به 2 ساعت برساند، اما از اعتبارش نکاست. جشنواره‌ای ساده در یکی از باغ‌های خرمالو که ورودی‌اش با میزهای کوچکی برای فروش محصولات باغی مانند توت و گردو و ظروف سفالینه قدیمی مزین بود.
بی‌رقیب در کشور
صندلی‌ها زیر سایه‌سار درختان سربه زمین رسیده خرمالو، کنار استخری لبالب از آب و تختی که با کرسی قدیمی و سینی مسی پر از تنقلات پاییزی محله کن چیده شده است. با هر وزش باد برگی هزار رنگ از شاخه جدا می‌شود و زیر پای مهمانان جا خوش می‌کند. خرمالوی کن محصول بی‌رقیبی است که جایگاه ویژه‌ای در بازارهای میوه و تره‌بار پایتخت دارد و به‌عنوان یک برند معروف برای این محصول کشاورزی، در ذهن شهروندان و میوه‌فروشان ثبت‌شده است. «غلامحسین محمدخانی» از باغداران و ساکنان قدیمی محله کن است. او به ویژگی‌های شاخص این محصول کن اشاره می‌کند و می‌گوید: «وقتی صحبت از یک خرمالوی منحصربه‌فرد به میان می‌آید، بدون اغراق باید نام این میوه نارنجی‌رنگ شیرین را به نام باغ‌های کن ثبت کرد. به‌جرأت می‌توانم بگویم کیفیت میوه‌های کن چیز دیگری است به‌خصوص خرمالوی آن که رقیب ندارد. اگر روی خرمالوی کن سرمایه‌گذاری کنند و امکانات لازم به کشاورزان داده شود جایگاه خوبی در بازارهای جهانی خواهیم داشت. بهترین خرمالو در ایران در همین محله کن کشت می‌شود. این محصول دارای قند بالا و ماندگاری طولانی است. بعد از کن خرمالوی استان البرز کیفیت قابل‌توجهی دارد و خرمالوی استان‌های اصفهان، فارس و شمال کشور در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. عنوانی که بسیاری از دلالان برای فروش بهتر خرمالوی دیگر شهرهای کشور از آن استفاده می‌کنند. برای مثال، خرمالوی شمال، کرج و یا حتی شیراز را به این نام می‌فروشند. تشخیص اینکه خرمالوی موردنظر محصول باغ‌های کن است یا نه؟ از سوی مردم عادی کار ساده‌ای نیست و تنها باغداران حرفه‌ای و با سابقه می‌توانند این کیفیت را تشخیص دهند به همین خاطر آن را به قیمت گران‌تر می‌فروشند.» برخلاف شیرینی این محصول، کام باغداران آن‌چنان هم شیرین نیست و کشاورزان تا به بار نشستن و عرضه محصولاتشان، خسارت‌های زیادی را متحمل می‌شوند. او در ادامه می‌گوید: «چند سده است که این حرفه از اجداد ما نسل به نسل منتقل‌شده و کار اول و آخر آنها باغداری بوده است، اما باغ‌های ما امروز حال و احوال خوشی ندارند. متأسفانه باغ‌ها دیوار ندارند و حفاظ‌کشی نشده‌اند. به همین دلیل دزدها به‌آسانی وارد باغ‌ها می‌شوند و محصولات و ابزارهای کشاورزان را به سرقت می‌برند. میوه‌ها را کال‌کال می‌چینند یا به درختان و زمین صدمه می‌زنند. ابتدا باید بتوانیم حفاظی دور باغ‌هایمان بکشیم تا امنیتی نسبی داشته باشیم. اگر باغ‌ها حفاظ داشته باشند و برق و آب آنها نیز تأمین باشد، این شغل می‌تواند درآمد خوبی داشته باشد. تنها راه حفظ باغ‌های خرمالوی کن این است که شهرداری اجازه دهد تا باغداران یک‌خانه کوچک در باغ بسازند و دورش حصار بکشند این‌گونه بهتر می‌توانند از محصولاتشان محافظت کنند، متأسفانه این روزها به‌نوعی اختیار باغ‌ها دست باغدار نیست. باغی که حفاظ ندارد، امنیت هم ندارد. همچنین آلودگی آب‌وهوا و مهم‌تر از آن آلودگی آب رودخانه کن که منبع اصلی آبیاری باغ‌هاست باعث شده تا انواع بیماری‌ها سراغ محصولات زراعی بیاید و آنها را با چالش دیگری روبه‌رو کند.»
خرمالو، میوه‌ای مهمان در باغ‌های کن
خرمالوی کن که طعم و مزه خاص و شیرینش شهره است برخلاف تصور عموم قدمت چندانی ندارد. یکی از دغدغه‌های باغداران کن، معرفی این محصول با نام محله کن است. «مجتبی عمومیرزا» از جمله باغداران نمونه‌ای است که در این جشنواره از او تجلیل به عمل آمد. او به دغدغه‌های باغداران کنی برای حفظ این باغ‌ها و میوه‌های نابش اشاره می‌کند و می‌گوید: «برای دلالان فرقی نمی‌کند میوه خرمالو را از کجا می‌خرند، اما اگر محصول باغ‌های کن باشد با قیمت بیشتری آن را وارد بازار بزرگ می‌کنند. ممکن است برخی از آنها ندانند کن در کجای تهران واقع‌شده است. تنها معروفیت این میوه و کیفیت بالای آن موجب شده است که نام کن به‌عنوان یک برند، ضامن فروش خرمالو باشد حتی اگر کیفیت هم نداشته باشد. چون مشتری امکان مقایسه ندارد. در هر شرایطی نمی‌توان میوه را حفظ کرد. اگر خرمالوی کرج یا شمال باشد که باید پس از چیدن سریع به بازار منتقل شود؛ اما خوشبختانه خاصیت خرمالوی کن به گونه‌ای است که در سردخانه دوام می‌آورد و ما از آبان ماه که چینش را آغاز می‌کنیم تا اواسط دی‌ماه می‌توانیم به بازار، خرمالو بدهیم. کشاورزی و نگهداری از این باغ‌ها در قدیم شغل اصلی اهالی بوده و زندگی‌شان تنها از راه کشاورزی تأمین می‌شده و به همین دلیل این شغل بین اهالی موروثی است. طبق گفته قدیمی‌ها و تاریخ شفاهی، باغ‌های این محله بیش از ۵۰۰ سال قدمت تخمین دارد. شاید خرمالو بیش از ۵۰ـ ۶۰ سال در این محله عمر داشته باشد. اکنون در محله کن درخت توت ۹۰ ساله داریم اما درخت قدیمی خرمالو نداریم. واقعیتش نمی‌دانم از چه زمانی درخت خرمالو به کن آمده است. چون درخت‌های انار آفت می‌زد، باغداران به‌جای درختان آفت‌زده، درختان خرمالو که ماندگاری بیشتری داشت، می‌کاشتند. درخت خرمالو، درخت مقاوم و خوبی است. نگهداری چندانی نمی‌خواهد، کافی است سال‌به‌سال خاکش بیل بخورد و کود حیوانی پایش بریزیم. از آنجا که آب زیادی هم نیاز ندارد کار باغداران را راحت می‌کند. به همین خاطر فکر نمی‌کنم عمر زیادی داشته باشد. چون قدیمی‌ها هم چیزی از سابقه خرمالو به ما نگفته‌اند.»
طرح تفصیلی یا طرح کاغذی
دوسوم از باغ‌های میوه 480 هکتاری کن، متعلق به درختان خرمالو است که از این باغ‌ها، سالانه حدود 3 هزار و 500 تن خرمالو برداشت می‌شود. این مقدار برداشت برای رونق کشاورزی در محله کن کافی است. «جشنواره‌های مختلفی از جمله خرمالو در محله کن برگزار می‌شود. چون اعتقاد داریم این جشنواره‌ها می‌تواند تأثیر بسزایی در معرفی جاذبه‌های کن و ارزش و اهمیت آن داشته باشد.» «علیرضا حاج آقا بزرگی»، شورایار و از ساکنان قدیمی محله کن بابیان این موضوع در ادامه مسئولان را به ایجاد فرصت و اندیشیدن فرامی‌خواند و می‌گوید: «کشاورزی و باغداری در محله کن به‌صرفه نیست و اغلب مالکان بزرگ، باغ‌هایشان را به قطعات کوچک‌تر تقسیم کرده و فروخته‌اند. همین موضوع سبب شده است تا خرده‌مالک در این محله زیاد شود. راه‌حل رفع مشکل باغداران در مرحله نخست معرفی این محله قدیمی و کهن است که بیشتر از خود «تهران» قدمت دارد. مرحله دوم معرفی محصولات و تولیدات محلی کشاورزی و باغداران کن است که با انجام این کار می‌توانیم این محله را به‌عنوان قطب گردشگری شهر در ذهن شهروندان جا بیندازیم. اکنون با توجه به شرایط موجود، باغداری برای کشاورز یا باغدارها به‌صرفه نیست. این محله پتانسیل و ظرفیت‌های لازم را دارد. تنها باید از کشاورزان و باغداران حمایت شود. همچنین یکی از مشکلات عمده محله کن که ساکنان به سبب بافت مسکونی و باغ‌های خود با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، اجرایی نشدن طرح تفصیلی محله است. در سال ۱۳۹۸ طرح تفصیلی باغ‌ها و زمین‌ها و در اواخر سال ۱۳۹۹ طرح بافت مسکونی به تصویب رسیده ولی متأسفانه در مرحله اجرا باقی‌مانده و اهالی بلاتکلیف شده‌اند. به سبب وجود مهاجران و اتباع خارجی امنیت باغ‌ها به‌شدت کاهش‌یافته است. بر همین اساس به خاطر دل‌مشغولی‌های اهالی و خسارت‌های واردشده به باغداران اگر قدم‌های جدی و سریعی برداشته نشود، مردم به دلیل مشکلات اقتصادی و امنیتی، دیگر توان حفظ این فضا را نخواهند داشت. از مسئولان شهری تقاضا داریم هرچه زودتر این مصوبات را اجرایی کنند.»
«کن» میراث گذشتگان
«مهرشاد کاظمی» مدیر ستاد گردشگری شهرداری تهران درباره برپایی این جشنواره و رونق گردشگری در این محله می‌گوید: «قطعاً برپایی این‌گونه جشنواره‌ها می‌تواند در صنعت گردشگری به شناخت بهتر فرهنگ، هنر و آداب و رسوم اهالی کن و حتی روستاهای دیگر تهران کمک کند. محله کن ویژگی‌های خاص خودش را دارد که در نقاط دیگر تهران کمتر مانند آن را می‌بینیم. مهمان‌نوازی اهالی کن از جمله خصوصیات بارز محله است و این رفتار، ریشه در تاریخ و قدمت این محله و ساکنانش دارد. سال 617 زمانی که مغول‌ها به ری حمله کردند بسیاری از شیعیان به نقاط مختلف مهاجرت و محله کن از جمله محدوده‌هایی بود که آنها برای سکونت انتخاب کردند. از سوی دیگر این منطقه بیشترین زیارتگاه و امامزاده‌های استان تهران را در دل خودش جای‌داده است و به‌نوعی قطب مذهبی استان تهران هم محسوب می‌شود. حتی در کتاب‌های تاریخی از میوه و باغ‌ها کن بسیار یادشده است. به همین خاطر این محله و جاده‌ای که به امامزاده داود(ع) منتهی می‌شود قابلیت بی‌مانندی برای توسعه گردشگری دارد و می‌تواند نه تنها اهالی تهران بلکه از سایر استان‌ها و حتی جهانگردان را به این منطقه بکشاند. در این محله قابلیت‌های بوم‌گردی یا همان اکو توریسم کاملاً مهیاست. در همین راستا باید اقداماتی انجام شود تا بوم‌گردی در این بخش رونق بیشتری پیدا کرده و علاوه برافزایش نشاط ساکنان به اقتصاد و کسب‌وکار آنها نیز رونق بدهد. برپایی جشنواره‌های مختلف از جمله جشنواره خرمالو در این محله قدیمی که باغ‌های زیادی آن را احاطه کرده است می‌تواند در این زمینه نقش مؤثری داشته باشد.
3 هزار و 500 تن سالانه خرمالو از باغ‌ها کن برداشت و روانه بازار می‌شود.
۲۹ بهمن سال ۹۸ خرمالو چینی «کن» به شماره ۲۰۹۹ ثبت ملی شده است.
تلاش برای شناساندن جاذبه‌های گردشگری محله «کن» خرمالوی کن یکی از مهم‌ترین محصولات این محدوده از پایتخت است که به خارج از کشور صادر می‌شود. «طاهره قیومی» مشاور وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اعتقاد دارد محله کن، قطب بکر گردشگری است که مغفول مانده. قیومی راهکار شناساندن این ویژگی‌ها را برعهده جوانان این محله می‌گذارد و می‌گوید: «برداشت خرمالوی محله کن در ۲۹ بهمن سال ۹۸ به شماره ۲۰۹۹ به ثبت ملی رسیده است. با توجه به این موضوع برای معرفی این محدوده به شهروندان تهرانی، گردشگران و حتی توریست‌های، جوانان این محله از همین امروز باید فعالیت‌هایشان را شبکه‌های اجتماعی آغاز کنند و تلاش‌های آنها در این زمینه اثربخش خواهد بود. یکی از برنامه‌های مهندس ضرغامی، توسعه گردشگری باغی و کشاورزی است. امیدوارم در جشنواره‌های بعدی شاهد حضور گردشگران داخلی و خارجی نیز باشیم. به‌طور حتم برگزاری جشنواره‌ها می‌تواند به معرفی هرچه بیشتر ظرفیت‌های گردشگری کمک کند.»
احیای فرهنگ قدیم و صیانت از باغ‌ها «حسین دلبری» معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری منطقه 5 مهم‌ترین هدف برگزاری این جشنواره را معرفی محصولات کن و تأکید بر حفظ و صیانت از باغ‌های کن می‌داند. او در این‌باره می‌گوید: «قصد داریم با برپایی این جشنواره در مقابل پیشروی بی‌امان ساختمان‌های آهنی و سیمانی بتوانیم نسبت به توسعه این باغ‌های کمک کرده یا حداقل آنها را حفظ کنیم. همچنین بتوانیم نسبت به انسجام مردم این محدوده به‌ویژه در موضوع صیانت از میراث چه مادی و چه معنوی این خطه از شهر بزرگ تهران و از سوی دیگر احیای فرهنگ قدیم و کهن کن گام‌هایی را برداریم. متأسفانه یکی از مشکلات جدی و عمده محله کن تصویب و اجرای طرح تفصیلی کن است که سالیان سال معطل‌مانده بود، اما خوشبختانه با پیگیری‌های مداوم معاونت شهرسازی در شورای اسلامی شهر تهران این طرح تفصیلی تصویب شد. درواقع ازاین‌پس بارگذاری‌ها بر اساس طرح تفصیلی انجام خواهد شد و یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های این طرح حفظ باغ‌ها است که در کنار آن نگاه‌های اقتصادی باغداران هم تا حدود زیادی تأمین شود.»
