مذاکره روی دور تند
کارشناسان سیاست خارجی در نظرسنجی همشهری به این سؤال پاسخ داده‌اند که درنهایت توافق حاصل می‌شود یا نه؟!
برجام دوباره به ایستگاه وین رسیده است؛ جایی که قرار است هشتم آذر دور جدید گفت‌وگوها بر سر احیای توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها آغاز شود. به این ترتیب 3ماه پس از تشکیل دولت سیزدهم، ایران به میز مذاکره بازمی‌گردد. همانطور که از نخستین روزها نیز رئیس‌جمهور و وزیر خارجه تأکید کردند ایران از هر طرح دیپلماتیک که منجر به لغو تحریم‌ها شود استقبال می‌کند اما دولت در زمینه مذاکره عملگرا و نتیجه‌گراست. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه، گفته است ایران مذاکراه برای مذاکره را نمی‌پذیرد و درصورت اقدام عملی آمریکا در جهت لغو تحریم‌ها حاضر به بازگشت متقابل به تعهدات خود در چارچوب توافق هسته‌ای است. اما اینکه تهران و واشنگتن سرانجام برسر احیای توافق هسته‌ای به توافق می‌رسند سؤالی است که پاسخ آن در گرو مولفه‌های بسیاری قرار دارد. بنابراین باید خواسته‌های ایران و آمریکا در مسیر مذاکرات و چالش‌های رسیدن به توافق را مورد بررسی قرار داد.
در شش دور مذاکره در دولت دوازدهم چه گذشت؟
براساس گفت‌وگوی کاظم غریب‌آبادی، نماینده پیشین ایران در سازمان‌های بین‌المللی و عضو تیم مذاکره‌کننده، هفت محور اصلی اختلافی میان تهران و واشنگتن در روند وین وجود دارد:
آمریکا کل تفاهم را به پذیرش بندی درخصوص انجام گفت‌وگوهای آتی در مورد مسائل منطقه‌ای گره زده است.
هیأت آمریکا حاضر به لغو دستور اجرایی دونالد ترامپ در زمینه تحریم تسلیحانی نشده که مغایر با قطعنامه۲۲۳۱ است؛ چرا‌که براساس این قطعنامه تحریم تسلیحاتی ایران مهرماه۹۹ به پایان رسید.
آمریکا در شش دور مذاکره حاضر به لغو تحریم‌های ترامپ علیه بیش از 500نفر از اشخاص حقیقی و حقوقی و لغو قانون تحریمی کاتسا نشده است.
همچنین هیأت آمریکایی حاضر به دادن تضمین درباره عدم‌خروج دوباره از توافق نشد که یکی از مهم‌ترین محورهای اختلافی محسوب می‌شود.
آمریکایی‌ها حاضر به بحث درباره خسارات وارده به ایران در اثر خروج غیرقانونی ترامپ از توافق هسته‌ای نشده اند.
درباره فعالیت‌های و تعهدات هسته‌ای ایران خواسته‌هایی فراتر از برجام مطرح کردند، درحالی‌که هیأت ایران از آغاز تأکید کرد که فقط برای احیای برجام گفت‌وگو می‌کند.
راستی‌آزمایی لغو تحریم‌های آمریکا و ترتیب بازگشت به اقدامات متقابل نیز یکی دیگر از اختلاف‌های تهران و واشنگتن در مذاکرات وین بر سر احیای توافق هسته‌ای است.
13 فروردین /نخستین نشست مجازی
نخستین نشست کمیسیون مشترک برجام پس از روی‌کار‌آمدن دولت جدید در آمریکا و با هدف رایزنی برای احیای برجام به‌صورت مجازی برگزار شد. این نشست، هجدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام پس از امضای توافق هسته‌ای بود که وظیفه آن بررسی اجرای توافق و میزان پایبندی کشورها به آن بوده است. در این نشست کشورها بر سر ادامه مذاکرات به شکل حضور در وین توافق کردند.
17 تا 20 فروردین /گردهمایی در گراندهتل
اعضای 1+4 برای گفت‌وگو درباره چگونگی بازگشت به برجام در گراندهتل وین گرد هم آمدند. ریاست هیأت ایران در این مذاکرات را سیدعباس عراقچی، معاون وقت وزیر خارجه، برعهده داشت و تعداد دیگری از کارشناس‌ها و نمایندگان دستگاه‌های مرتبط مثل وزارت نفت و بانک مرکزی و مسئولانی از وزارت خارجه ازجمله کاظم غریب‌آبادی (نماینده پیشین ایران در سازمان‌های بین‌المللی) عراقچی را در مذاکرات همراهی می‌کردند. همچنین هیأتی از آمریکا نیز به ریاست رابرت مالی، نماینده این کشور در امور ایران، در وین حضور داشت. از آغاز مذاکرات، اروپایی‌ها و به‌ویژه نماینده اتحادیه اروپا، مواضع دو کشور را در نقش میانجی ردوبدل می‌کردند. البته هیأت‌های روسیه و چین نیز دیدارهای دوجانبه و چندجانبه‌ای با هیأت آمریکا در وین داشتند.
موضع ایران
مهم‌ترین و پربسامدترین موضع هیأت ایران از دور نخست مذاکرات، لغو همه تحریم‌های اعمال‌شده در دوران دونالد ترامپ بود که به‌گفته عباس عراقچی شامل 1500مورد می‌شود.
۷ تا 11 اردیبهشت
ایران و آمریکا در سومین دور مذاکرات چه گفتند: هفتم اردیبهشت، ایران، روسیه، انگلیس، فرانسه، آلمان، چین و اتحادیه اروپا برای ادامه مذاکرات احیای برجام به وین بازگشتند. در این دور از مذاکرات، کشورها تصمیم به تسریع مذاکرات گرفتند و همگی تأکید کردند که برای رسیدن به توافق مسیر دشواری پیش روست. از سوی دیگر رابرت مالی، نماینده آمریکا نیز رایزنی‌ها با کشورهای منطقه‌ای ازجمله عربستان را درباره برجام و مذاکرات وین آغاز کرد.
موضع ایران
ایران در این دور از مذاکرات همچنان بر لغو همه تحریم‌ها و البته راستی‌آزمایی آن تأکید داشت. به این ترتیب، مذاکرات بر سر فهرست‌های لغو تحریم‌های قابل‌لغو و چگونگی راستی‌آزمایی ادامه پیدا کرد. عباس عراقچی در پایان این دور از گفت‌وگوها تأکید کرد که هدف ایران تامین منافع ملی است و در این مسیر هرچند ایران هرچه سریع‌تر به نتیجه‌رسیدن مذاکرات است اما زمان اولویت اول نیست.
موضع آمریکا
در طرف مقابل هیأت آمریکایی که به شکل غیرمستقیم در وین با ایران مذاکره می‌کرد بر لزوم بازگشت ایران به تعهدات برجامی پیش از لغو تحریم‌ها تأکید داشت. از سوی دیگر آمریکایی‌ها اعلام کردند که آماده لغو تحریم‌های مغایر با برجام و نه همه تحریم‌ها هستند. به این ترتیب رایزنی‌ها بر سر فهرست تحریم‌های قابل‌لغو، چگونگی لغو آنها و چگونگی بازگشت ایران به تعهدات برجامی به مرحله پیچیده‌ای رسید.
17 تا 29 اردیبهشت /ادامه بیم وامیدها در دور چهارم
عباس عراقچی 17اردیبهشت در راس هیأت ایران برای ازسرگیری دور چهارم مذاکرات وارد وین شد. در نخستین نشست دور چهارم، کشورها توافق کردند که برای مدت بیشتری در وین بمانند تا مذاکرات به پیشرفت ملموسی دست یابد؛ اتفاقی که رخ داد و در پایان این دور از گفت‌وگوها، عباس عراقچی، رئیس هیأت ایران گفت: الان می‌توانیم بگوییم که به چارچوب توافق رسیده‌ایم. به ساختار توافق دست پیدا کرده‌ایم و متن اصلی توافق و ضمیمه‌هایی که خواهد داشت مشخص شده است. البته مذاکرات در مورد متن به پایان نرسیده و در مورد بسیاری از بند‌های توافق، هنوز در حال مذاکره‌ایم. عراقچی گفت که هنوز بسیاری از مسائل کلیدی مذاکرات حل‌نشده باقی مانده است و به این ترتیب بیم‌وامیدها برای رسیدن به توافق ادامه پیدا کرد.
4 تا 12 خرداد /تنظیم پیش‌نویس توافق
دور پنجم گفت‌وگوها در شرایطی ادامه پیدا کرد که حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین، 29اردیبهشت وعده داده بود که تحریم‌های اصلی تا پایان دولت دوازدهم لغو خواهد شد. این نخستین دور گفت‌وگو پس از مشخص‌شدن نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران بود؛ موضوعی که بیش از پیش مذاکرات را تحت‌تأثیر قرار داده و بر موضع‌گیری‌های اروپایی‌ها نیز اثر گذاشته بود. هرچند جزئیاتی از مذاکرات به شکل عمومی منتشر نمی‌شد اما زمزمه‌های تدوین متن توافق رفته‌رفته شنیده و گفته شد اختلافات کمی برای رسیدن به نتیجه باقی مانده است. حسن روحانی، رئیس دولت دوازدهم، در همین زمینه گفت: مسائل اصلی ما با آمریکا حل‌وفصل شده و حالا چند مسئله فرعی باقی مانده است که آنها را هم با مذاکره به نتیجه می‌رسانیم. عباس عراقچی نیز ضمن ابراز امیدواری برای به‌نتیجه‌رسیدن مذاکرات تأکید کرد که همچنان مسائل کلیدی‌ای باقی مانده است. رابرت مالی، رئیس هیأت آمریکا نیز ابراز امیدواری کرد که در دور پنجم مذاکرات پیشرفت‌های بیشتری به‌دست بیاید. با این‌همه دور پنجم نیز بدون رسیدن به نتیجه‌ای ملموس به پایان رسید و هیأت ایران برای وقفه‌ای یک‌هفته‌ای و ابلاغ نتایج مذاکره به نهادهای بالادستی به تهران بازگشت.
22 تا 30 خرداد / دور ششم در تب‌وتاب انتخابات
ششمین دور مذاکرات در میانه تب انتخابات آغاز شد و 2روز پس از پایان انتخابات ریاست‌جمهوری به پایان رسید؛ انتخاباتی که سیدابراهیم رئیسی در آن به پیروزی رسید. گفته شد که کشورها پس از شش دور مذاکره در وین در این دور از مذاکرات به پیش‌نویس توافق دست پیدا کرده‌اند و برای تصمیم‌گیری نهایی به کشورهایشان بازمی‌گردند. عباس عراقچی تأکید کرده بود که احیای برجام پس از این به تصمیم‌های جدی واشنگتن برای رفع همه تحریم‌ها بستگی دارد. در سوی مقابل، طرف آمریکایی نیز تلاش می‌کرد توپ را به زمین ایران بیندازد و مقامات این کشور تأکید داشتند که احیای برجام به تصمیم ایران برای بازگشت به تعهدات هسته‌ای وابسته است. با این‌همه کشورها به پیش‌نویسی دست یافتند و در ایران کمیته‌ای متشکل از همه نهادها برای بررسی آن در شورای‌عالی امنیت ملی تشکیل شد.
مواضع حسن روحانی در فاصله انتقال قدرت
در این بین حسن روحانی، رئیس‌جمهور، در چند سخنرانی وعده داده بود که تحریم‌ها به‌زودی و در دولت دوازدهم لغو می‌شود و مذاکرات به نتیجه خواهد رسید. با این‌همه تا مرداد ماه، یعنی تاریخ تحلیف سیدابراهیم رئیسی و سپس تشکیل کابینه سیزدهم در شهریور، تصمیم مشخصی درباره مذاکرات وین اعلام نشد. درنهایت نیز روحانی گفت که به‌دلیل قانون اقدام راهبردی مجلس که در آذرماه تصویب شد، دولت نتوانسته به توافق دست پیدا کند. به‌گفته روحانی درصورت نبود این قانون دولت در اسفند‌ماه به توافق می‌رسید و تحریم‌ها لغو می‌شد. این در حالی بود که محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس و دیگر نمایندگان مجلس یازدهم، معتقد بودند که قانون اقدام راهبردی منجربه ازسرگیری مذاکرات وین و عزم غربی‌ها برای احیای برجام شده است.
سیگنال‌های مثبت در آغاز راه دولت سیزدهم
رئیسی اما در نخستین سخنرانی رسمی خود در مراسم تحلیف، سیگنال‌های مثبتی در زمینه مذاکره و بازبودن باب دیپلماسی در دولت سیزدهم فرستاد که مورد استقبال همه طرف‌ها قرار گرفت. حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه دولت سیزدهم نیز در نخستین روزهای خود وعده داد که از همه ظرفیت‌های دیپلماتیک برای لغو تحریم‌ها استفاده می‌کند. او البته گفت که وزارت خارجه در دوران جدید فقط متمرکز بر برجام نیست و در مسیر بهبود و توسعه روابط با اولویت همسایگان و دیگر کشورها فعالیت خواهد کرد.
رایزنی‌های برجامی وزیر خارجه
رایزنی‌های برجامی وزیر خارجه ابتدا با کشورهای روسیه و چین و سپس با سه کشور اروپایی آغاز شد. حسین امیرعبداللهیان از دو کلیدواژه نتیجه‌گرایی و عملگرایی برای مشخص‌کردن موضع دولت سیزدهم نسبت‌به مذاکرات استفاده کرد و در مهرماه نیز اعلام شد که تصمیم ایران در این زمینه به‌زودی اعلام می‌شود. وزیر خارجه سپس برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل در مهرماه وارد نیویورک شد. او در نیویورک اعلام کرد که ایران به‌زودی مذاکرات با 1+4 بر سر احیای برجام را از سر می‌گیرد.
22 مهر /نخستین نشست برجامی دولت سیزدهم
22مهرماه نخستین نشست وزارت خارجه با محوریت برجام برگزار شد. در این تاریخ علی باقری‌کنی، معاون وزیر خارجه، میزبان انریکه مورا، نماینده اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام بود. این مذاکرات پشت درهای بسته برگزار شد اما نتیجه آن مثبت اعلام شد و دوطرف تصمیم گرفتند ادامه رایزنی‌ها در بروکسل، یعنی در مقر اتحادیه اروپا، برگزار شود.
3 آبان /دیدار دوباره مقامات تهران و اروپا در بروکسل
علی باقری‌کنی در راس هیأتی برای دیدار و رایزنی با مقامات اتحادیه اروپا وارد بروکسل شد. این مذاکرات برای روشن‌‌شدن مسیر وین و تسریع رسیدن به توافق در مذاکرات1+4 بود. حسین امیرعبداللهیان در این زمینه گفته بود که دولت سیزدهم نمی‌خواهد از بن‌بست وارد مذاکرات وین شود و برای به‌نتیجه‌رسیدن این مذکرات اراده عملی آمریکا و دیگر طرف‌های برجام لازم است. در مذاکرات بروکسل دو طرف بر سر از سرگیری مذاکرات احیای برجام در وین به توافق رسیدند.
6 آبان /روسیه نخستین مقصد رایزنی‌های برجامی
روسیه نخستین مقصد رایزنی‌های دوجانبه و برجامی معاون وزیر خارجه بود. او در این سفر با همتای روس خود و نماینده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور خاورمیانه دیدار و درباره مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و برجام گفت‌وگو کرد.
10 آبان / ادامه رایزنی با همتایان شرقی
پس از سفر به مسکو، رایزنی تلفنی باقری با همتای چینی خود مورد توجه بسیاری قرار گرفت. باقری در توییتی با اعلام خبر این گفت‌وگو نوشت که از مواضع چین درباره برجام و تحریم‌های آمریکا قدردانی و درباره برجام و طیفی از موضوعات در عرصه بین‌الملل رایزنی کرده است.
12 آبان /اعلام تاریخ دقیق از سرگیری مذاکرات وین
معاون وزیر خارجه سرانجام اعلام کرد که ایران هشتم آذر در وین مذاکرات احیای برجام و لغو تحریم‌ها را از می‌گیرد. باقری تأکید کرد که این مذاکرات با هدف لغو تحریم‌های غیرقانونی و غیرانسانی انجام می‌شود.
18، 19، 20، 21 آبان /تور اروپایی معاون وزیر خارجه
پس از مشخص‌شدن تاریخ از سرگیری مذاکرات، تور اروپایی معاون وزیر خارجه آغاز شد. علی باقری به‌ترتیب به کشورهای فرانسه، آلمان و انگلیس سفر و با همتایان خود دیدار و رایزنی کرد. محور رایزنی‌های او موضوعات و مسائل دوجانبه و مذاکرات وین و لغو تحریم‌ها بود. باقری همچنین پس از تروئیکای اروپا راهی مادرید شد و با معاون وزیر خارجه اسپانیا و انریکه مورا، هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام، دیدار و رایزنی داشت.
نظرسنجی از کارشناسان سیاست خارجی درباره سرنوشت مذاکرات وین
