کتابخانه یک موجود زنده است

مهدی توکلیان‌؛ مدیر کل روابط عمومی و امور بین الملل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور

1- کتابخانه‌ها در بین برج و بارو‌های سر به فلک کشیده این دوران، ازجمله بناهای زنده و پویایی هستند که بسان پدیده‌هایی پایان‌ناپذیر، خاطرات شهروندان و کتابخوان‌ها را می‌سازند و هر سالن و میز و قفسه کتابش و کتاب‌های چیدمان شده، می‌تواند برای هرکدام از مردم کتابخوان در هر جایی که کتابخانه‌ای عمومی در حال خدمت‌رسانی است، یادگاری منحصر به فرد باشد و خاطرات بسیاری به یادگار گذارد. «کتابخانه‌ها» از دیرباز تا‌کنون حضور و تأثیر بسزایی در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی نسل‌ها داشته‌اند. مرور خاطرات شیرین حضور در کتابخانه‌ها حتی برای آنها که ارتباط چندان گرمی با این اماکن فرهنگی نداشته‌اند و پیوستگی و عدم‌تفکیک این خاطرات که بخش عمده‌ای از آن در کتابخانه‌های کوچک و بزرگ دوران کودکی و نوجوانی بوده است، می‌تواند یک امتیاز بزرگ برای ارجاع‌دادن به نوستالژی کتابخانه در افواه و افکار عمومی باشد.
2- در چند سال اخیر اقدامات گسترده‌ای برای تامین کیفیت مطالعه و کتاب خواندن انجام شده است. یکی از این اقدامات توجه به اجزای فعالیت‌های عمومی و خدمات گسترده فرهنگی و اجتماعی در کتابخانه‌ها بوده و درواقع اندیشه‌ای که برآمده از اندیشه ساختارگرایی و کارکردگرایی بود، خیلی زود به متن کتابخانه‌ها آمد و متخصصان، طراحان و خلاقان فرهنگی را به هیئت یک جراح درآورد تا کتابخانه را بر میز تشریح برده و آن ‌را براساس نیاز و شرایط روزگار امروز شرحه شرحه کنند تا روحی نو بر فعالیت‌های این کالبدهای فرهنگی در دل شهرها و روستاها بدمند. از مرکزی‌ترین نقاط شهرها و استان‌ها تا عشایر‌ و مرزنشین‌ها امروزه با کتاب آشنایی دارند و نه‌تنها کتاب که از نشریات و سایر محصولات فرهنگی مرتبط نیز بهره‌مند هستند و امروزه کتابخوانی در سراسر ایران اسلامی رواج دارد.
3- در سالیان اخیر که ساختار جوامع پیچیده کنونی متأثر از دانش و فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی است، به‌دلیل پیچیدگی انسان و جوامع انسانی و همچنین دانش‌محور بودن فعالیت‌های اجتماعی، لازم است کتابخانه‌های عمومی نیز در انجام رسالت‌های قبلی خود تجدیدنظر و به آموزش، پژوهش و خدمات اجتماعی، توجه کرده و بر رسالت‌های متناسب با نیاز جامعه ملی و جهانی توجه کنند تا بتوانند براساس تبدیل شدن خدمات جهانی به عناصر کوچک و کوچک‌تر، خدماتی متناسب با کیفیت زندگی کتابخوان‌ها در شرایط حاضر ارائه کنند و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی نیز بر این اساس سنجیده شود و بر مبنای این الگو تمامی مایحتاج کتابخوان‌ها در گروه‌های سنی مختلف برنامه‌ریزی و اجرا شود. کتاب‌ها، اطلاعات ما را از دیگران و از جهان‌بینی آنان افزایش می‌دهند و به این ترتیب درک ما را از جهان هستی ارتقا می‌بخشند. علاوه بر این، کتاب‌ها فرصت‌هایی برای پیشرفت در تمام سنین، به‌ویژه برای جوانان فراهم می‌کنند.
4- پاسخگویی به نیازهای علمی، اطلاعاتی و تمدنی جامعه کتابخوان و اهل مطالعه ایجاب می‌کند با ورود آگاهانه، شجاعانه و بموقع به محیط مذکور، کتابخانه‌های عمومی نیز به رسالت فرهنگی خود در عرصه جنگ نرم جامه عمل بپوشانند. هر کتابخانه‌ای برای افزایش کیفیت زندگی و فکری مخاطبان خود باید عرصه بیشتری را برای مراجعه‌کنندگانش و تعاملات گسترده اجتماعی‌ آنان فراهم آورد؛ از این‌رو توجه به نیازهای کتابخوان‌ها و مخاطبان هر منطقه در نقاط مختلف از همان ابتدای شکل‌گیری برنامه‌ریزی مدون پژوهش‌محور و مدرن برای کتابخانه‌ها توانست جای خود را باز کند. تلاش برای شکل‌گیری روح یک کتابخانه فعال و پویا در تعاملات گسترده کتابخوان‌ها در مناطق مختلف ایران اسلامی و همچنین در سطح شهرها و روستاها، باعث درهم تنیدگی روابط کتابخوان‌ها با یکدیگر می‌شود و بیش از آنکه این اقدام تأثیر دیگری داشته باشد، اثرات اجتماعی گسترده‌ای در خود دارد.
5-  کتابخانه یک موجود زنده است. این بدان معناست که زیرساخت‌ها و بسترهایی که در هر کتابخانه‌ای شکل می‌گیرد به‌منظور ایجاد بستری مناسب برای شکل‌گیری تعاملات میان انسان‌هاست.
هرقدر تعاملات انسانی در کتابخانه‌ها بیشتر باشد و میزان همگرایی آنها در متن فیزیکی کتابخانه‌ها افزایش یابد، به همان اندازه حس تعلق و در نهایت حس هویت شهری در میان کتابخوان‌ها و مردم همان منطقه بیشتر می‌شود؛ از این‌رو ایجاد فضاهایی چون محافل ادبی، نشست‌های کتابخوانی و نظایر آن نه‌تنها می‌تواند اثرات مشهود و عینی چون افزایش علاقه به کتابخوانی در میان مخاطبان را در بر داشته باشد، بلکه گامی مثبت به سمت همگرایی بیشتر کتابخوان‌ها و اهل علم و کتاب و افزایش سطح تعاملات فرهیختگان و در نهایت ایجاد عنصر خاطره‌آفرین در میان کتابخوان‌ها و مردم سرزمین آریایی ایران اسلامی است که منجر به حس تعلق و در نهایت زمینه‌ساز تمدن نوین اسلامی می‌شود. از آنجا که تصور عامه مردم و اندیشمندان از کتابخانه اساساً حول ‌محور امانت گرفتن کتاب یا برنامه‌های ابتدایی ازجمله نقاشی، شعرخوانی، کتابخوانی و... است، در اینکه این دست برنامه‌ها و خدمات نیز بسیار مهم و مثمرثمر است، جای هیچ تردید و مجادله‌ای نیست، اما برنامه‌های به‌روز و متفاوتی که در 7سال اخیر به‌صورت ثابت در کتابخانه‌ها برگزار می‌شود و جز استفاده‌کنندگان آن کمتر کسی از برگزاری و اساساً ماهیت آنها اطلاع دارد، کمبودی است که رونمایی وسیع از آن در رسانه‌های رسمی و فضای مجازی و اطلاع‌رسانی از سوی صدا‌وسیما می‌تواند دامنه ارتباطی کارشناسان و مردم را به‌خود جلب کرده و علاقه‌مندان بیشتری به حوزه کتابخوانی را به کتابخانه‌های عمومی هدایت کند.