مرمت حرم مطهر‌رضوی در غیاب زائران

محمد بلبلی- خبرنگار
با شیوع کرونا حضور مردم در بسیاری از اماکن، محدود و حتی در مقاطعی به‌طور کل ممنوع شد. یکی از این اماکن حرم مطهر علی‌بن‌ موسی‌الرضا(ع) بود؛ مأمنی که همواره ملجأ عشاق دل‌سوخته‌ و قبله‌ اهل معرفت بوده است و ممنوعیت حضور زائران، فرصتی برای بازسازی و مرمت حرم مطهر ایجاد کرد.
برخی از بخش‌های معماری این مکان مقدس قدمتی بیش از 800سال دارند که نگهداری و مرمت آن را به‌ کار بسیار حساس و دشواری مبدل کرده ‌است. بزرگ‌ترین طرح بازسازی و احیای حرم مطهر رضوی با اجرای حدود 480پروژه هنری و معماری در مدتی حدود 10ماه انجام شد.

یک فرصت برای مرمت
مدیر عالی حرم مطهر رضوی با بیان اینکه با ابلاغ ساختار جدید آستان قدس و ایجاد مدیریت عالی حرم در مدیریت‌های داخلی هم تغییراتی ایجاد شده است به همشهری می‌گوید: در ساختار قبلی بخشی به نام معاونت فنی و نگهداری وجود نداشت بلکه همه‌‌چیز در قالب سازمان حریم حرم تعریف شده بود، اما در ساختار جدید، معاونت فنی و نگهداری حرم شکل گرفت که ملزم به پیگیری همه امور فنی و عمرانی داخل حرم شد. محمدمهدی برادران با بیان اینکه مدیریت جامع‌تر نسبت به گذشته موجب می‎شود برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌ها و پروژه‌ها منسجم‌تر شود، می‌افزاید: پروژه‌های زیادی وجود دارد که شاید برخی از آنها بیش از 10سال قبل توسط معاونت اماکن متبرکه برای میزبانی بهتر از زائران تعریف‌ شده بودند، اما به دلایلی ازجمله حضور گسترده زائران و نبود فرصت مناسبی که اماکن متبرکه خالی و خلوت باشد، معطل مانده بود. وی می‌افزاید: شیوع ویروس کرونا و محدودیت‌ تردد برای ما تبدیل به فرصتی شد تا بتوانیم حداکثر استفاده را از خلوتی موقت حرم مطهر ببریم. برادران با اشاره به اینکه هنر فاخر هنر معنویت‌گرا و هنر و معماری در حرم مطهر با همین نگاه، انعکاسی از معنویت و متاثر از قدسیت مضجع نورانی حضرت است، می‌گوید: حرم مطهر در چشم و ذهن زائران به همان شکل همیشگی باقی مانده است. ممکن است بسیاری از زائران به‌دلیل اینکه ما به عمد تغییری در اصل معماری‌های حرم ایجاد نکرده‌ایم، متوجه برخی کارها نشوند، اما به‌طور مثال در رنگ‌آمیزی جدید و تغییر آیینه‌های بسیاری از نقاط حرم، کار بزرگ و گسترده‌ای انجام شده و اگر کمی با ظرافت به آن نگاه شود، تازگی و نو بودن قابل مشاهده است. وی با بیان اینکه در کنار مقبره شیخ بهایی در جدیدی باز شده، اما تغییر محسوس در این محدوده مشاهده نمی‌شود، می‌گوید: جنس و نوع در و آیینه‌کاری آن با ظرافت فراوان انجام شده است به‌گونه‌ای که با بافت قدیمی همخوانی دارد و به زائر احساس جدید بودن نمی‌دهد. به‌گفته وی، در این عملیات عمرانی، تعدادی آثار تاریخی هم کشف و به موزه حرم رضوی منتقل شده است تا این گنجینه تاریخی پربارتر شود.

تعمیرات 45روزه
مدیر عالی حرم مطهر رضوی با بیان اینکه تعمیرات اساسی گنبد مطهر حدود 45روز زمان برد، می‌افزاید: سرداب مقدس، ضریح مطهر، روضه منوره، رواق‌های منتهی به روضه منوره، نقطه‌نقطه رواق‌ها و صحن‌ها، همه در‌های چوبی که داخل روضه منوره دیده می‌شود، تغییر پیدا کرد و همچنین حجم گسترده‌ای از فعالیت‌های عمرانی هم در مسجد گوهرشاد انجام شد.
برادران با اشاره به اینکه تغییر رنگ درهای صحن بعثت یکی از پروژه‌های بزرگ بود که حدود 2ماه به شکل شبانه‌روزی و در 3شیفت انجام شد، می‌گوید: در هر شیفت هم 70نفر مشغول به‌کار بودند و در کنار آن پروژه‌های کوچک متعددی مثل بازسازی آیینه‌کاری‌ها و کاشی‌کاری‌های آسیب‌دیده نیز انجام شد. وی ادامه می‌دهد: در این 10ماه حدود 150استادکار به‌صورت روزانه در حرم مشغول بودند و حجم کار عظیمی اعم از گچ‌کاری، بنایی، سنگ‌کاری، سنگ‌سابی، سیم‌کشی، نورآرایی، خطاطی، نجاری، نقاشی، آیینه‌کاری، کاشی‌کاری، طلاکاری، نقره‌کاری، شیشه‌بری و... انجام شد.
برادران با بیان اینکه عده زیادی از استادکاران داوطلبانه پای کار آمدند و حتی هزینه مواداولیه مورد نیازشان را هم خودشان تأمین کردند، می‌افزاید: برخی از آثار و جواهرات اهدایی به حرم مطهر که در حادثه بمب‌گذاری و انفجار حرم مطهر آسیب دیده بود و مدت‌ها در خزانه آستان قدس نگهداری می‌شد، طی همین پروژه، ترمیم و دوباره در محل سابق نصب شد.

تعامل با خیّران 
مدیر عالی حرم مطهر رضوی استانداردهای تعیین شده در مرمت حرم مطهر را فراتر از استانداردهای میراث فرهنگی می‌داند و می‌گوید: در کارگروهی که برای اجرای این پروژه‌ها تشکیل شد، سازمان‌ها و مجموعه‌های مرتبط همچنین تیمی از کارشناسان وزارت میراث فرهنگی، حضور داشتند و بر روند اجرای کار
نظارت می‌کردند. برادران با اشاره به اینکه احیای توحیدخانه حرم هم یکی از کارهای مهمی بود که تحسین کارشناسان میراث فرهنگی را نیز به همراه داشت، می‌افزاید: این فضا متعلق به بیش از 170سال پیش است که در 60سال اخیر تقریبا به‌طور کامل محو شده بود، اما توسط هنرمندان، مرمت و احیا شد. برادران با بیان اینکه بعضی از هنرمندان و متخصصان خودشان بانی احیای حرم بودند، می‌گوید: در حوزه شیشه یکی از کارخانه‌های بزرگ، تامین تمام شیشه مورد نیاز را به‌صورت رایگان تقبل کرد. به بهانه این مرمت‌ها پیوند ما با خیرانی که قصد مشارکت در پروژه‌های داخل حرم را داشتند هم نظام‌مند شد و هم‌اکنون شکل خوبی به‌خود گرفته است. به‌گفته وی، بخش قابل توجهی از هزینه‌های بازسازی با همت مردم و از محل مشارکت نذرکننده‌ها و وقف‌کننده‌ها تامین شد.‌