انواع اختلال خواب چرا به‌وجود می‌آید؟
در حسرت یک خواب آسوده
نیلوفر ذوالفقاری
همه ما ممکن است در دوره‌هایی از زندگی خود، ابتلا به اختلالات خواب را تجربه کنیم. مثلا به سختی به خواب برویم، خواب سبک و پریشانی داشته باشیم، در خواب حرف بزنیم یا انواع دیگری از مشکلات را تجربه کنیم که خواب راحت شبانه را از ما بگیرد. خستگی و بی‌حوصلگی در طول روز، چرت‌زدن موقع کار، بدخلقی و پایین‌آمدن آستانه خشم و نداشتن تمرکز، می‌تواند از عوارض ابتلا به اختلالات خواب باشد. ویدا ساعی، روانشناس بالینی و روان‌درمانگر، چرخه خواب را برایمان معرفی می‌کند و انواع اختلال خواب را توضیح می‌دهد و اینکه چرا بروز می‌کنند و راه‌حل برطرف‌کردن آنها چیست؟
چرخه 5مرحله‌ای خواب
برای اینکه درباره اختلالات خواب حرف بزنیم، قبل از هرچیز باید چرخه خواب را بشناسیم. چرخه خواب 5مرحله دارد. در نخستین مرحله، ما هنوز حالت هوشیاری و بیداری را تجربه می‌کنیم و تاحدودی، متوجه اتفاقات پیرامون خود می‌شویم و ممکن است با یک محرک ساده، از خواب بپریم. بعضی افراد اگر در این مرحله از خواب بپرند، دچار مشکلاتی مانند سردرد می‌شوند. مرحله دوم، به اندازه نصف زمان خواب ما طول می‌کشد. در این مرحله، بدن سعی می‌کند درجه حرارت خود را به تعادل برساند. برای یک خواب راحت، بدن باید به آن درجه تعادل برسد و اگر محیط خیلی گرم یا سرد باشد، ممکن است خواب خوبی نداشته باشیم. به مرحله سوم، شروع خواب عمیق می‌گوییم. در این مرحله، سیگنال‌های دلتا تولید و مغز آماده خوابیدن می‌شود. عملکرد مغز در این مرحله باعث می‌شود اعضای اصلی بدن تقریبا به حالت نیمه‌فعال درآیند. در این مرحله ما دیگر خیلی راحت از خواب بیدار نمی‌شویم. کسانی که دچار مشکلاتی مانند راه‌رفتن در خواب یا شب‌ادراری باشند، در این مرحله این اتفاقات را تجربه می‌کنند. مرحله چهارم به مرحله حرکات سریع چشم معروف است. در این مرحله، خواب در سنگین‌ترین حالت خود است. اگر شخصی به فرد خوابیده در این مرحله نگاه کند، می‌تواند حرکات سریع چشم او را ببیند. پنجمین مرحله، کوتاه‌ترین مرحله چرخه است که بیشتر به ساعت فیزیولوژیکی بدن بستگی دارد و مغز را برای بیدارشدن آماده می‌کند. این همان مرحله‌ای است که باعث می‌شود سحرخیزها، حتی روزهای تعطیل هم سر ساعت خاصی بیدار شوند.
همدستی جسم و روان
چه زمانی می‌توانیم بگوییم یک فرد دچار اختلال خواب شده است؟ وقتی اختلال خواب رخ می‌دهد که مشکلات خواب، روی زندگی روزمره و عملکرد ما در بیداری، تأثیر منفی بگذارد. دلایل مختلفی برای بروز اختلالات خواب وجود دارد. ممکن است این مشکل به‌دلیل عوامل جسمی یا روانی ایجاد شود. افسردگی و استرس می‌تواند از عوامل روانی برهم‌خوردن چرخه خواب باشد. مثلا کسانی که دچار افسردگی شده‌اند، معمولا خواب طولانی‌تری را در مرحله چهارم خواب خود تجربه می‌کنند. مشکلات جسمی مانند دردهای قلبی یا اختلالات تنفسی هم ممکن است باعث آسیب‌دیدن چرخه خواب شود.
شکل‌های متفاوت مشکلات خواب
اختلالات خواب ممکن است به شکل‌های مختلفی بروز کند. بعضی افراد در به‌خواب‌رفتن دچار مشکل می‌شوند، یعنی در مرحله اول وقتی قصد دارند بخوابند، به‌راحتی خوابشان نمی‌برد. اما گروهی دیگر، با اینکه به‌راحتی به خواب می‌روند، خیلی ناگهانی از خواب می‌پرند و درواقع، حفظ خواب برایشان سخت است. اگر این بی‌نظمی‌ها در زندگی روزمره تأثیر بگذارد، باعث بدخلقی یا پرت‌شدن حواس شود یا تمرکز را پایین بیاورد و احساس خستگی و ضعف به همراه داشته باشد یا حتی روی وزن فرد تأثیر بگذارد، می‌توانیم بگوییم اختلال خواب جدی شده است.
انواع اختلال خواب
نوعی از اختلال خواب وجود دارد که به آن، حمله خواب گفته می‌شود. فرد در طول روز بیدار است اما ناگهان انگار به خواب عمیق می‌رود و هوشیاری ندارد. نوع دیگری از این اختلالات، به‌دلیل مشکلات تنفسی ایجاد می‌شود و به آن آپنه خواب گفته می‌شود. این همان حالتی است که در حالت عام مردم از آن به افتادن بختک روی فرد یاد می‌کنند. چنین فردی دچار توقف تنفس می‌شود و اکسیژن کمی دریافت می‌کند. نوع دیگری از اختلالات خواب، پارازومنیا یا خواب‌پریشی نام دارد. مبتلایان به این اختلال، حرکات غیرطبیعی در خواب دارند؛ مثلا راه می‌روند، حرف می‌زنند، دندان‌قروچه می‌کنند یا شب‌ادراری دارند. نوع شایع‌تر اختلالات خواب، همان دیر به‌خواب‌رفتن یا پریدن از خواب است که ممکن است به‌دلیل استرس و اضطراب یا مشکلات هورمونی و افسردگی ایجاد شود. سندروم پای بی‌قرار، یکی دیگر از اختلالات خواب است که افراد از آن شکایت دارند و علائم آن را مثل سوزش و مورمور در پاها گزارش می‌کنند.
درمان چیست؟
قدم اول برای درمان اختلالات خواب مراجعه به پزشک و ترجیحا، روانپزشک است. پزشک داروهای مناسبی برای ما تجویز خواهد کرد. داروهای مختلفی در بازار وجود دارد که البته نباید بدون مشورت با پزشک مصرف شود. یکی از داروهای مفید در این موارد، ملاتونین است که به شکل قرص در بازار وجود دارد و تنطیم‌کننده وضعیت خواب است. برای بچه‌ها و نوجوانان، ساعت خواب اهمیت زیادی دارد. چرخه خواب سالم، از حدود ساعت 10شروع می‌شود. کامل و صحیح‌بودن چرخه خواب، به‌شدت بر وضعیت رشد و سلامت بچه‌ها تأثیر می‌گذارد. اگر در این سنین حساس، چرخه خواب درست عمل نکند، رشد بچه‌ها آسیب می‌بیند. هورمون‌های خواب از ساعت 10شب شروع به ترشح می‌کنند تا فرد به‌طور طبیعی به خواب فرو رود. ملاتونین یکی از این هورمون‌هاست.
راه‌هایی برای پیشگیری و درمان
جز استفاده از داروها، روش‌های دیگری هم برای جلوگیری از بروز اختلالات خواب یا درمان آنها وجود دارد که خودمان می‌توانیم انجام دهیم. اصلاح سبک زندگی یکی از این روش‌هاست. مهم‌ترین موضوع این است که ساعت مشخصی را برای خوابیدن و بیدارشدن درنظر بگیریم. مبتلایان به اختلالات خواب بهتر است در طول روز نخوابند و ساعت دقیقی برای خواب و بیداری داشته باشند. افراد بالغ در یک شبانه‌روز، به 7 تا 8ساعت خواب نیاز دارند. بچه‌ها بیشتر از این میزان به خواب نیاز دارند و ممکن است سالمندان به خواب کمتری احتیاج داشته باشند. یک ساعت قبل از خواب، باید از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار مثل چای و قهوه یا غذاهای سنگین و چرب خودداری کنیم. مصرف یک لیوان شیر یا دمنوش‌های آرامبخشی مثل اسطوخودوس می‌تواند به خواب بهتر کمک کند. البته نتایج این راه‌ها بر افراد مختلف، متفاوت است. راهکار دیگر این است که وقتی به رختخواب برویم که واقعا خوابمان می‌آید. قبل از خواب به هیچ عنوان نباید با وسایل دیجیتال کار کنیم. باید از گوشی، تلویزیون و تبلت دوری کنیم. نوری که از این وسایل منعکس می‌شود، ترشح ملاتونین را سخت می‌کند. می‌توانیم در طول روز ورزش سبکی داشته باشیم تا جسم‌مان کمی خسته شود. بهتر است مصرف مایعات هم از ابتدای شب محدود شود.
در همینه زمینه :