نقشه بانک مرکزی برای بازار ارز

یک روز بعد از اعلام مواضع مسئولان وزارت خارجه برای آغاز مذاکرات هسته‌ای و مشخص شدن آمار مربوط به رشد 3برابری درآمد‌ها و فرآورده‌های نفتی، رئیس‌کل بانک مرکزی از افزایش میزان عرضه ارز در سامانه نیما خبر داد و گفت: میزان عرضه ارز در سامانه نیما در ۷‌ماه امسال معادل کل پارسال بوده است، این موضوع می‌تواند به اهرم تازه‌ای برای ایجاد تعادل در بازار ارز تبدیل شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد با افزایش درآمد‌های ارزی دولت، بانک مرکزی درتلاش است از طریق بازارگردانی و به‌کارگیری ابزار‌های مالی، نوسان‌های قیمت ارز را کنترل کند.
به‌ گزارش همشهری، بعد از 3سال نشانه‌های تازه‌ای از افزایش درآمد‌های ارزی دولت در حال ظهور است این در حالی است که از ابتدای سال1397 به‌دلیل اعمال تحریم‌های تازه علیه ایران، کشور با محدودیت‌های ارزی زیادی مواجه شد و این عامل، صرف‌نظر از نرخ تورم به محرکی برای رشد قیمت دلار تبدیل شد به‌طوری که قیمت هر دلار آمریکا از ابتدای سال1397 تا آبان‌ماه پارسال بیش از 580درصد رشد کرد و به مرز 33هزار تومان هم رسید. با وجود این تازه‌ترین خبر‌ها نشان می‌دهد که درآمد‌های ارزی دولت به‌ویژه از طریق صادرات نفت و فرآوردهای نفتی در حال افزایش است و این موضوع می‌تواند آینده قیمت ارز را دستخوش تغییرات جدی کند. حالا آنطور که رئیس‌کل بانک مرکزی می‌گوید میزان عرضه ارز در سامانه نیما نیز به شکل محسوسی افزایش یافته است که به‌نظر می‌رسد عمدتا ناشی از افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی طی 7‌ماه سال ‌جاری است. این موضوع نیز در کنار رشد درآمد‌های نفتی می‌تواند بازار ارز را در روز‌های آینده متاثر کند، به‌ویژه آنکه مسئولان وزارت خارجه نیز اعلام کرده‌اند مذاکرات هسته‌ای تا قبل از پایان ‌ماه نوامبر آغاز خواهد شد.

افزایش عرضه در سامانه نیما
سامانه نیما یا نظام یکپارچه معاملات ارزی، بازاری است که صادرکننده‌ها، ارز حاصل از صادرات خود را در آن عرضه می‌کنند و واردکننده‌ها ارز خود را از آنجا تامین می‌کنند. در این سیستم واردکنندگان کالا و خدمات نقش تقاضاکنندگان ارز و صادرکنندگان نقش عرضه‌کنندگان را ایفا می‌کنند. بخش عمده ارزی که در این سامانه عرضه می‌شود حاصل از صادرات غیرنفتی و عمدتا شامل فرآورده‌های نفتی است. با وجود ساختار‌هایی که برای سامانه نیما در نظام ارزی تعریف شده است هر نوع کاهش عرضه ارز در این سامانه می‌تواند به بازار آزاد فشار وارد کند و حتی با افزایش قیمت‌ها، سیگنال رشد به بازار آزاد بدهد. در چنین شرایطی تازه‌ترین اطلاعات نشان می‌دهد ارزش معاملات سامانه نیما در 7ماه سال‌جاری به 16.5میلیارد دلار رسیده که برابر با معاملات 12ماه سال قبل است. این موضوعی است که دیروز رئیس‌کل بانک مرکزی هم آن را تأیید کرد و گفت: میزان عرضه ارز در سامانه نیما در ۷‌ماه امسال معادل کل پارسال بوده است. به‌گفته علی صالح‌آبادی طی 7ماه امسال در بازار متشکل ارزی هم یک‌میلیاردو۱۰۰میلیون دلار ارز مبادله شده که بیش از 12ماه سال قبل است.  به‌گفته او سال قبل فقط ۷۰۰میلیون دلار در این بازار مبادله انجام شده بود و ارزش معاملات سامانه نیما هم جمعا 8.8میلیارد دلار بوده است.
این ارقام نشان می‌دهد در سال‌جاری منابع ارزی در اختیار دولت افزایش یافته و با افزایش این منابع، دست بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز قوی‌تر شده است با این حال اکنون این پرسش مطرح است که با افزایش درآمد‌های ارزی دولت، بانک مرکزی چه سیاستی را در قبال بازار ارز در پیش خواهد گرفت و آیا حجم عرضه دلار در بازار افزایش خواهد یافت؟

برنامه‌های بانک مرکزی
از سخنان رئیس‌کل بانک مرکزی برمی‌آید که این بانک در دوره جدید تمرکز زیادی برای مدیریت بازار ارز دارد و در تلاش است از طریق عملیات بازارگردانی نوسان‌های افراطی قیمت ارز را مهار کند، با این حال رئیس‌کل جدید بانک مرکزی هنوز معاون ارزی خود را مشخص نکرده است تا مشخص شود که رویکرد دقیق بانک مرکزی در این حوزه چه خواهد بود. برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که صالح‌آبادی در تلاش است یکی از مدیران سابق سازمان بورس را به‌عنوان معاون ارزی خود معرفی کند. چنانچه این گمانه‌زنی‌ها صحت داشته باشد نشان می‌دهد که بانک مرکزی در تلاش است از طریق به‌کارگیری ابزار‌های مالی در بازار سرمایه به‌ویژه عملیات بازارگردانی بازار ارز را مدیریت کند. سخنان رئیس‌کل بانک مرکزی نیز تأییدی بر این موضوع است. آنطور که صالح‌آبادی می‌گوید: تلاش می‌کنیم بازار خودش را مدیریت کند. اگر بازار نیاز به عرضه داشته باشد، عرضه می‌کنیم و اگر نیاز به تقاضا داشته باشد، تقاضا می‌کنیم.
به‌گفته او زمانی که نیاز باشد بانک مرکزی به‌عنوان بازارگردان در بازار حضور می‌یابد. او با بیان اینکه سیاست ما در بازار ارز تداوم عرضه در بازار از محل صادرات نفت، میعانات و صادرات غیرنفتی است تأکید می‌کند: به‌عنوان بانک مرکزی به تعادل بازار و وارد شدن ارز حاصل از صادرات غیرنفتی به چرخه تجاری کشور کمک می‌کنیم.
با وجود این سخنان رئیس‌کل بانک مرکزی، این خطر نیز وجود دارد حجم عرضه ارز برای مهار قیمت در بازار افزایش یابد که این موضوع می‌تواند صادرات را با چالش مواجه کند. به‌زعم اقتصاددانان سرکوب قیمت ارز در بلندمدت به نفع اقتصاد نیست و صرفا پاک کردن صورت مسئله و موکول‌کردن رشد قیمت‌ها به آینده است.

مسیری که بانک مرکزی باید دنبال کند
اگرچه حفظ ارزش پول ملی برای دولت اهمیت دارد اما به باور اقتصاددانان این سیاست نباید منجر به سرکوب قیمت  ارز شود چرا که قیمت ارز تحت‌تأثیر تورم همواره مسیر خود را طی می‌کند و سرکوب‌های ارزی همچون 4دهه گذشته چرخه تعادل اقتصادی را بر هم می‌زند. اقتصاددانان بر این باورند که بهترین راهکار برای مدیریت بازار ارز مهار تورم از طریق کنترل نقدینگی است.
حمیدرضا جیهانی، یک کارشناس اقتصادی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین اولویت‌های بانک مرکزی تقویت ارزش ریال است، می‌گوید: تقویت ارزش پول ملی نیاز به بررسی و کنترل رشد نقدینگی دارد. مسئله اصلی در این رابطه رشد پایه پولی است که باید از طریق جلوگیری از چاپ پول، مدیریت ناترازی بانک‌ها و ایجاد مانع برای برداشت از منابع بانک مرکزی کنترل شود.
او با بیان اینکه همیشه انتظار و مطالبه فعالان صنایع از دولت این بوده که برای آن‌‎ها فضای ثبات ایجاد شود، افزود: بهتر است برای برآورد نوسانات نرخ ارز یک بازده تعریف شود که فعالان اقتصادی بتوانند فعالیت‌های خود را برنامه‌ریزی کنند.  او با بیان اینکه وظیفه‌ دیگری که بانک مرکزی همیشه برعهده داشته بحث مدیریت منابع خارجی است اضافه کرد: بانک مرکزی مسئول توزیع ارز و مدیریت منابع مالی و پولی ارزی خارج از کشور است بنابراین باید میزان مصارف و هزینه‌های خود را اولویت‌بندی کند.
این کارشناس اقتصادی توضیح داد: از رئیس‌کل بانک مرکزی انتظار می‌رود برای خود اقتدار ایجاد کند و از طریق این اقتدار، به حوزه‌ استقلال در عملکرد و پیشبرد امور در حوزه بانک مرکزی توجه داشته باشد. به‌گفته او قاعدتا از این موضع می‌تواند بانک‌های خصوصی که به غول‎های اقتصاد تبدیل شده‌اند را مدیریت کند.
جیهانی ادامه داد: زمانی که رئیس‌کل بانک مرکزی دارای چنین اقتداری در حوزه سیاستگذاری پولی شود، می‌تواند ابزارهای در اختیار خود را فعال کند و از این طریق نقدینگی را مدیریت و نرخ ارز را کنترل کند، همچنین از رشد پایه پولی جلوگیری خواهد شد زیرا در زمان‌هایی که دچار تنش‌هایی در حوزه خارجی شویم، حرف رئیس‌کل بانک مرکزی اعتبار پولی کشور محسوب می‌شود.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه رئیس‌کل بانک مرکزی برخی کارها را نیز نباید انجام دهد، گفت: او باید کاری را عملیاتی کند که اقتصاد و نظام پولی کشور را از برداشت مالی دولت مصون نگه دارد. یعنی اینکه بزرگ‌ترین اولویت بانک مرکزی باید این باشد که برداشت دولت از اقتصاد و نظام پولی متوقف شود.