پیک‌های بی‌برنامه
آیا طرح‌های تشویقی کاهش مصرف انرژی در ساعات اوج، منجر به کاهش مصرف انرژی در بخش‌های مختلف شده است؟
مائده امینی - روزنامه‌نگار
در تابستان کمبود برق و آب، در زمستان کمبود گاز و در روزهایی از سال کمبود بنزین زندگی را به کام مردم سخت‌تر می‌کند. ساعات پیک مصرف هر کدام از حامل‌های انرژی مشخص است اما واقعیت این است که مادامی که برنامه‌ریزی درستی برای مدیریت این ساعات نشده، تا زمانی که ادارات دولتی، نیروگاه‌ها و... هنوز براساس مصرف بی‌رویه و بی‌برنامه انرژی اداره می‌شوند، نمی‌توان از مشترکان خانگی انتظار داشت که دلسوز انرژی‌های هدررفته این سرزمین باشند. حجم هدررفت انرژی در ایران بین 35 تا 40درصد برآورد می‌شود که به‌گفته سعید توکلی، مدیرعامل شرکت گاز استان تهران ادارات دولتی بیشترین سهم را در میزان اتلاف انرژی بین سایر مشترکان به‌خود اختصاص داده‌اند که عمده این اتلاف ناشی از فعالیت غیرضروری این ادارات و بخش‌ها در ساعات پیک مصرف است. بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد که در ایران برای تولید کالا و خدمات، به‌طور متوسط 60درصد بیشتر از میانگین جهان، انرژی مصرف می‌شود. در کشورهای توسعه‌یافته همین کالا و خدمات با 60درصد مصرف کمتر تولید می‌شود و این عدد به‌خوبی به ما می‌گوید که ما هنوز جای کار بسیاری برای بهینه‌سازی مصرف در بخش صنعتی خود داریم که با اتخاذ اقدامات لازم و تصمیم‌های متناسب می‌تواند کاهش مصرف انرژی قابل‌توجهی را برای ما رقم‌بزند.
ساعات اوج مصرف به روایت اعداد
تکلیف ساعات اوج مصرف مشخص است. ساعات اوج مصرف برق از ساعت۱۳ شروع شده و تا ساعت۱۸ عصر ادامه دارد و توصیه می‌شود مشترکان خانگی در این ساعات از انجام امور غیرضروری بپرهیزند. اما به‌نظر می‌رسد برای کنترل مصرف انرژی بخش‌های دولتی قانون قابل‌اجرایی وجود ندارد.
اداره آب تهران هم بر این باور است که ساعات پیک مصرف‌آب از ساعت ۹ الی ۱۱ صبح و ۱۴ الی ۱۶عصر و ۲۱ الی ۲۳شب است.
شرکت ملی گاز ایران زمان اوج مصرف گاز را ساعت 11تا 13و 17 تا 20 می‌داند چراکه مصرف زیاد گاز طبیعی در این ساعات باعث افت فشار و قطعی گاز در برخی مناطق کشور خواهد شد.
واکاوی اثربخشی بعضی از طرح‌های دولتی
هم‌اکنون بخش صنعت به‌عنوان یکی از مشترکان برق کشور، 35درصد از سهم برق مصرفی را به‌خود اختصاص داده که این فقط مشتی نمونه خروار است. در همه این سال‌ها هر از گاهی وزارتخانه‌ای، نهادی و ارگانی، از یک طرح تازه برای کنترل مصرف در پیک قیمتی رونمایی کرد اما این طرح‌ها تنها روی کاغذ جذاب به‌نظر می‌رسیدند و در نهایت هیچ‌کدام نتوانستند از حجم بار مصرف در ساعات پیک بکاهند. برای مثال در سال97، چهار طرح در دستور کار قرار گرفت. «طرح تعطیلات و تعمیرات» یکی از طرح‌های مدیریت مصرف برق برای مقابله با پیک بود و در این طرح که از ۱۵خرداد تا ۱۵شهریور اجرا می‌شود، قرار شد واحد‌های صنعتی تعطیلات خود را به فصل تابستان منتقل کنند و به این ترتیب از پاداش مصوب وزارت نیرو برخوردار شوند.
گفته می‌شود در زمان اوج مصرف سال گذشته، ۷۲۸مگاوات از محل اجرای طرح تعطیلات و تعمیرات به شبکه سراسری برق کمک شد.
یا در سال98، هیأت دولت در جلسه هشتم دی‌ماه سال۹۸ با هدف صرفه‌جویی در مصرف حامل‌های انرژی، متناسب‌سازی مصرف سوخت، آب و برق محصولات با استانداردها و کاهش آلایندگی‌ها، آیین‌نامه اجرایی طرح جایگزینی محصولات کم‌بازده صنعتی و پرمصرف را تصویب کرد که این مصوبه تا امروز خروجی دندان‌گیری نداشته است.
البته مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق در دفاع از طرح‌های کاهش مصرف دولتی گفته است: رشد حداکثر میزان مصرف که طی دهه اخیر 5.2درصد بوده در سال ۹۷ به کمتر از 3درصد و در سال ۹۸ به حدود یک‌درصد رسیده است. بنابراین، علاوه بر تامین برق مطمئن در ساعات اوج مصرف، صادرات برق به کشورهای همجوار مطابق تعهدات، محقق شده که این حجم از صادرات برق بیش از ۱۲۰درصد سال گذشته بوده است.
به‌گفته او در سال‌هایی که گذشت، برای گذر از پیک بدون خاموشی، برنامه‌های مدیریت مصرف کلید خورده که در این راستا بیش از ۱۲۰هزار تفاهمنامه همکاری مدیریت مصرف با صنایع، کشاورزان، بخش تجاری و... منعقد شد. در این اقدام ۳۸۷۴مگاوات کاهش مصرف برق محقق شده که معادل احداث 5هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی جدید است. همچنین، تعرفه‌های برق به‌خصوص در بخش خانگی به‌گونه‌ای طراحی شد که منجر به تشویق مشترکان برای مشارکت در برنامه‌های مدیریت مصرف و دریافت پاداش خوش‌مصرفی و ترغیب پرمصرف‌ها به کاهش مصرف شد. در مجموع بالغ بر ۱۰۰میلیارد تومان در بخش خانگی پاداش خوش‌مصرفی پرداخت شد. همچنین ۳۵۰میلیارد تومان برای سایر مشترکان، پاداش مشارکت در مدیریت مصرف پرداخت شده است که معادل 5درصد خرید تضمینی برق از نیروگاه‌هاست.
یا در سال گذشته رجبی‌مشهدی به همشهری گفته بود: نصب کنتورهای هوشمند یکی از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه بوده است. به‌وسیله این کنتورها ما می‌توانیم به‌صورت روزانه یا ساعتی مصرف برق ادارات و ساختمان‌های بزرگ را رصد کنیم. به‌گفته او براساس مصوبه جدید هیأت‌وزیران ساختمان‌های دولتی باید بتوانند 10درصد مصرف انرژی خود را نسبت به‌مدت مشابه سال قبل خود کاهش‌دهند. اگر این کاهش صورت نگیرد، مدیرعامل شرکت مورد‌نظر باید نسبت به چرایی این امر پاسخگو باشد. با توجه به اینکه این طرح را در زمستان امسال هم پیگیری کرده و خواهیم کرد امید داریم این سلسله اقدامات منجر به کاهش مصرف انرژی در مراکز بزرگ و ادارات دولتی شود.
در راستای این طرح، بیش از 50درصد میزان مصرف کشور، توسط کنتورهای هوشمند رؤیت‌پذیر شده که کار آن را تقریبا حدود 470هزار دستگاه کنتور هوشمند انجام می‌دهند. درنهایت با وجود همه این طرح‌ها، ایرانی‌ها همچنان بین 3 تا 4برابر میانگین انرژی مصرف می‌کنند.
خلأ نقشه‌راه مدیریت مصرف انرژی در ساعات پیک
حمیدرضا صالحی - رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران
دستاورد قابل‌عرضه‌ای در حوزه مدیریت مصرف انرژی در ساعات اوج مصرف حاصل نشده است. اگر دولت‌ها می‌خواهند روند موجود را اصلاح کنند باید دنبال کسب‌کردن یک نقطه تعادلی در تولید و مصرف باشند. نیاز به طراحی نقشه‌راهی داریم که خروجی به‌کاربستن آن، بهینه‌سازی مصرف با استفاده از الگوهای مصرف مناسب باشد. این در حالی است که هم‌اکنون، به‌طور میانگین سالانه 6درصد به مصرف انرژی کشور افزوده می‌شود. اگر بخواهیم این موقعیت را آسیب‌شناسی کنیم باید بگوییم که در بخش تولید انرژی (گاز، برق و...) به‌دلیل اینکه منابع سرمایه‌گذاری تامین نشده و از سوی دیگر دولت راهی را برای حضور بخش خصوصی در این زمینه هموار نکرده و همچنین سیستم سرکوب قیمت را پیش گرفته است، حجم عرضه پایین آمده و این در حالی است که از فشار تقاضا کم نشده است به‌خصوص که بی‌توجه به کمبودهای ایجادشده در بخش تولید دولت در تمام این سال‌ها همچنان برنامه‌های صادراتی خود را دنبال کرده است.
نتیجه این رویکرد آن است که امروز می‌بینیم؛ در زمستان گاز نداریم و در تابستان برق و آب. در آبان 98به مشکل کمبود بنزین خوردیم و آن وقایع ناگوار پیش آمد. این در حالی است که اگر با شیب ملایم هر سال به قیمت بنزین اضافه می‌شد نه دولت با کمبود بنزین و درآمد ناشی از صادرات آن مواجه می‌شد و نه شاهد آن اتفاقات تلخ می‌بودیم.
یا برای مثال، دولت در تابستان صنایع را به خاموش‌کردن سیستم‌های‌شان در ساعات پیک تشویق کرد و در نهایت برای آنهایی که از این رویه پیروی کرده بودند یک سال 300میلیارد تومان و سال دیگر 400میلیارد تومان پاداش داد اما چون گپ زیادشده بود درنهایت این طرح هم به جایی نرسید و منابع برای عملی‌کردن آن کفاف نداد.
خیلی از کاهش مصرف تشویقی، کسر کمی از مصرف‌کنندگان را مجبور به مصرف بهینه می‌کند. باید طرح‌هایی را درنظر بگیریم که همه 25میلیون خانوار و همه بخش‌های دولتی را (هرکدام متناسب با شرایط‌شان) نشانه بگیرد و به کاهش مصرف آنها منجر شود.
هم‌اکنون هزینه‌های بالاسری صنعت برق توسط دولت بالاست و 10درصد تلفات انرژی کشور در خطوط شبکه توزیع برق رخ می‌دهد. این در حالی است که در کره‌جنوبی این عدد به 3.5 تا 4درصد رسیده چراکه قیمت برق در این کشور واقعی بوده و بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در این صنعت جذب شده است.
نباید فشار اصلاح مصرف فقط بر بخش خانگی باشد. واقعیت این است که مسئولان ما سال‌هاست راه را اشتباه رفته‌اند. اصلاح رویه باید از خود آنها آغاز شود. اگر مردم ببینند در قالب یک برنامه، دولت تصمیم گرفته روبه‌روی اشتباه‌های همه این سال‌ها بایستد با تیم اقتصادی دولت همکاری می‌کنند. اما نمی‌شود صرفا از مردم انتظار بهینه‌سازی داشته باشیم درحالی‌که خود دولت در مقیاس‌های بزرگ‌تر انرژی را حرام می‌کند و برنامه‌ای برای مدیریت مصرف در ساعات پیک ادارات و بخش‌های زیرنظر خود ندارد.
