ضرورت احیای گویش‌های در معرض خطر

 حامد هاتف - کارشناس‌ارشد زبان‌های باستانی ایران

روز گذشته بود که دبیر‌کل کمیسیون ملی یونسکو در ایران از 24گویش فارسی در معرض نابودی سخن به میان آورد. تنوع فرهنگی که ما در ظاهر و در تعارف‌های صداوسیما و آموزش و پرورش به آن می‌بالیم، در عمل مورد توجه هیچ مرجعی نیست و همین موضوع باعث ازبین‌رفتن این گویش‌‌ها می‌شود. هم‌اکنون ما زبان‌شناسان برجسته‌ای در کشور داریم که با بهادادن به تحقیقات و فعالیت‌های آنها می‌توانیم جلوی این نابودی را بگیریم. زبان ظرفی است از فرهنگ هر جامعه. وقتی گویش یا گویش‌هایی از این ظرف حذف شود، این ظرفیت فرهنگی ماست که رو به زوال می‌رود. به‌خصوص اینکه گویش، همیشه خرده‌فرهنگ نیست و می‌تواند بخشی کلان از یک فرهنگ را نمایندگی کند‎؛ بنابراین با از بین‌رفتن این گویش، بخش مهمی از فرهنگ جامعه را از دست می‌دهیم. هر گویشی غنی از ضرب‌المثل‌ها، اصطلاحات، اشعار و افسانه‌هایی است که از سال‌ها تجربه و سیر تاریخی برآمده و می‌تواند مانع بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی شود. من معتقدم یکی از دلایل مشکلات اجتماعی که امروز با آن روبه‌روییم، از‌ بین‌رفتن این تجربه‌های تاریخی در سایه نابودی گویش‌ها‌ست. بد نیست بدانیم احیای یک گویش حتی با وجود 50گویش‌ور هم ممکن است. کافی است برنامه‌های آموزشی و تحقیقاتی به سمت توجه به این گویش‌‌ها سوق یابند. از آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی گرفته تا صداوسیما در این زمینه می‌توانند اثرگذار باشند. امروز در دانشگاه‌‌ها پایان‌نامه‌های بسیار مهم و موفقی توسط دانش‌آموختگان رشته‌های مختلف زبان‌شناسی تهیه می‌شود؛ اما ادامه روند این تحقیقات نیازمند سرمایه‌گذاری نهادهای دولتی است که متأسفانه توجهی به آن نمی‌شود. تصور کنید چند زبان‌شناس برای تحقیق و پژوهش به روستایی با گویشی در معرض خطر مراجعه کنند. تهیه مستندات دقیق از این گویش‌ها، علاقه‌مندی و توجه به آنها می‌تواند در توجه خود گویش‌وران به این موضوع بسیار اثرگذار باشد. وقتی فرد ببیند نه‌تنها به‌دلیل گویش خود تمسخر نمی‌‌شود، بلکه این گویش آنقدر مهم است که کارشناسان و استادان دانشگاه و برنامه‌سازان رنج طی‌کردن راهی دراز را به جان می‌خرند تا آن گویش را شناسایی کنند، ارزش و اهمیت آن را بیشتر درک می‌کند. از طرفی مستندسازی دقیق و درست از این گویش‌ها می‌تواند منابع ارزشمندی برای نسل‌های آینده باشد‎؛ چراکه درصورت ازبین‌رفتن یک گویش می‌توان به مستندات مراجعه کرد و از فرهنگ غنی پشت آن گویش پرده برداشت. همه اینها جدا از اهمیت تخصصی گویش‌ها در حوزه زبان‌شناسی تاریخی در روند بازسازی زبان‌های مادری است که با ازمیان‌رفتن هر گویش، این فرایند شدیدا متاثر و در مواردی حتی ناممکن می‌شود.