اورامان جهانی شد

جایگاه اهورامزدا و خانه خورشید در اورامانات ایران در چهل‌و‌چهارمین اجلاس کمیته میراث فرهنگی یونسکو که به میزبانی چین در حال برگزاری است،ثبت جهانی شد.یونسکو  ظهر دیروز بررسی پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی هورامان/اورامانات ایران را در دستور کار قرار داد و سرانجام با رأی کشورهای حاضر در این اجلاس ثبت جهانی اورامانات به تصویب رسید.منطقه اورامانات بیست و ششمین اثر ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت می‌شود.
عصر روز یکشنبه نیز یونسکو پرونده ثبت جهانی مسیر راه‌آهن شمال-جنوب ایران را به‌دلیل برخورداری از ارزش‌های جهانی، تکنیک بی‌نظیر احداث و تأثیر آن بر تعامل ملت‌ها در جهان در فهرست میراث جهانی بشر قرار داد.
دیروز اما نوبت به ثبت جهانی هورامان / اورامانات ایران در یونسکو رسید. پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی هورامان/ اورامانات که در استان‌های کرمانشاه و کردستان واقع شده، ۴۰۹ هزار هکتار عرصه و حریم دارد که ۱۰۶ هزار هکتار آن مربوط به عرصه و ۳۰۳ هزار هکتار نیز جزو حریم است.
هورامان یا اورامانات منطقه‌ای تاریخی با بافت پلکانی و آداب و رسوم بسیار خاص است که بخش‌هایی از شهرستان‌های سروآباد، سنندج و کامیاران در استان کردستان و شهرستان‌های روانسر، پاوه، جوانرود و ثلاث‌باباجانی در استان کرمانشاه را شامل می‌شود. اما براساس آنچه در پرونده ثبت جهانی هورامان آمده است، بخش اصلی منظر فرهنگی هورامان/اورامانات شامل دره‌های ژاوه رود، اورامان تخت و اورامانات لهون است. ۷۰۰ روستا در منطقه قرار دارند و سال گذشته نیز ارزیاب یونسکو به‌صورت میدانی، ارزیابی‌های خود در منطقه هورامان را انجام داد.
در بخشی از پرونده ثبت جهانی منطقه هورامان/اورامانات آمده است: «هورامان /اورامانات، منطقه‌ای فرهنگی در غرب کشور بین2 استان کردستان و کرمانشاه است و کوه‌های سربه فلک کشیده و رودهای خروشان دارد. عوامل طبیعی دره‌هایی را شکل داده و روستاهایی در دل این دره‌ها شکل گرفته‌اند.
ساکنان هورامان/ اورامانات، هزاران سال در تعامل با طبیعت زندگی کرده‌اند و این تعامل، در ساختار معماری پلکانی، زندگی هوارنشینی (کوچگاه‌های موقت)، جشن‌ها و آیین‌های اصیل و صنایع‌دستی منحصربه‌فرد منطقه قابل مشاهده است.
پیشینه‌ سکونت در منطقه هورامان/ اورامانات به پیش از تاریخ برمی‌گردد که کشف قباله‌های هورامان وجود حاکمیت آشوریان، مادها، هخامنشیان و یونانیان را تأیید کرده است. کهن‌ترین آثار سکونت انسان در بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی در اطراف روستای هجیج یافت شده و مربوط به دوران پارینه‌سنگی است که طبق گزارش باستان‌شناسان بیش از ۴۰ هزار سال تا حدود ۱۲هزار سال قدمت دارند. معماری پلکانی اورامان تخت و خانه‌های دیدنی آن، روستا را به‌شکل هرم‌گونه درآورده است که در راس این هرم قلعه‌ای باستانی قرار دارد.»

سرزمین اهورایی؛ جایگاه خورشید
هورامان یا اهورامان به نوشته برخی محققان به‌معنای سرزمین اهورایی و جایگاه خورشید است. البته به‌گفته برخی زبان‌شناسان براساس آنچه در زبان کنونی اورامی - به‌عنوان تنها زبان به‌جا مانده از ایران باستان با واژه‌های پهلوی- همچنان تکلم می‌شود، مرکب از ۲ واژه هور (یعنی ابر) و آمان (به معنای آمدن) است. تردیدی در باستانی‌بودن این منطقه صعب‌العبور و زیبا که ورود به آن با گذشتن از شهرهای سنندج و چند روستای تاریخی پس از آن همچون روستای نگل که کهن‌ترین قرآن خطی را نیز در خود دارد، وجود ندارد. به‌گفته برخی مورخان، اورامانات کردستان آخرین نقطه از ایران بود که اعراب پس از ورود به آن به‌دلیل وجود کوه‌های مرتفع و دره‌های عمیق و پرپیچ‌وخم و خطرناک، قادر به فتح آن شدند. بخشی از اورامانات در کردستان عراق و بخشی دیگر از این منطقه به فاصله یک کوه از یکدیگر قرار دارند. هورامان تخت منطقه‌ای با معماری پلکانی است. می‌گویند معماری آن، رؤیای پله‌های رو به بهشت است. هورامان تخت در شیب تند کوهستان صخره‌ای زاگرس قرار دارد. مردمانش اهل تسنن‌ و عاشق موسیقی‌اند. سفر به هورامان تخت آن زمان که کمتر شناخته شده بود چندان آسان به‌نظر نمی‌رسید. مسیر کوه‌های سر به فلک کشیده و دره‌های عمیق که از ابتدای جاده اصلی به سمت شهر مریوان جدا می‌شد، تنها با خودروهای دودیفرانسیل پیموده می‌شد. ۴ساعت زمان در میان دره‌های عمیق و ارتفاعات بلند زاگرس در جاده‌ای شوسه طی می‌شد تا آنهایی که برای انجام کارهای خود به شهر رفته بودند به جایگاه خورشید بازگردند.
از ویژگی‌های این منطقه، خودبسندگی ساکنان این منطقه زیبا در ارتفاعات زاگرس بود. آنها تا پایان دهه ۷۰ تمام نیازهای خود را بدون مراجعه به شهر یا خرید از کارخانه‌ها تامین می‌کردند. از پشم بزها، جوراب و گیوه و لباس می‌بافتند. از دام‌هایشان مایحتاج غذایی را تامین می‌کردند. خانه‌هایشان را از سنگ‌های صخره‌ای بدون استفاده از ملات استوار می‌کردند. پوشاک‌شان، تغذیه‌شان، سوخت مورد نیاز و گندم نانشان را خودشان تهیه می‌کردند و نیاز به شهر نداشتند. آوازهایشان را در وصف طبیعت زیبا و کوه‌های سر به فلک کشیده می‌سرودند و بدین‌ترتیب موسیقی و آواز منحصر به‌خود را عرضه کردند. هورامان کنونی اما به مدد قرارگرفتن در فهرست روستاهای هدف گردشگری ایران که حالا به بخشی از پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی اورامان در یونسکو تبدیل شده است با نوستالژی یک‌دهه قبل البته تفاوت دارد. جاده‌های خاکی، سنگفرش شده‌اند و گردشگران راه روستا را یافته‌اند.
کوچه‌های اورامان تخت که روزی مسیرهای باریک و خاکی با پله‌های سنگی طولانی به سمت رؤیای بهشت بود اینک با سیمان و سنگ پوشانده شده و گردشگران می‌توانند تا درون روستا با خودروی شخصی بروند. رفتن به زیارت آرامگاه پیرشالیار و چله‌گاه ۴۰۰ساله آن که در دل کوه با معماری خشک چین ساخته شده بود دیگر نیازی به بیرون آوردن کفش از مسیری دورتر از آرامگاه ندارد.

هورامان؛ 10هزار سال سکونت
در پرونده ثبت جهانی هورامان به شیب تند زمین‌های زراعی روستا اشاره شده و آمده است که مردم این دیار به گویش هورامی یکی از شاخه‌های زبان گورانی سخن می‌گویند. این منطقه کوهستانی دره‌های پرپیچ و خم و عمیق و چشمه‌ها و رودبارهای بی‌شمار دارد که دو رودخانه سیروان و لیله را سیراب می‌کنند و این 2 رودخانه در منطقه دروله در مرز ایران و عراق یکی می‌شوند.
براساس اطلاعات مندرج در پرونده ثبت جهانی هورامان، تحقیقات باستان‌شناسی، «کرتو»ها را قدیمی‌ترین ساکنان غرب ایران و هورامان می‌دانند که حدود هزاره‌هشتم قبل از میلاد مسیح در این منطقه زندگی می‌کردند و دامدار و البته کوچ‌نشین بودند. اما در هزاره دوم قبل از میلاد با یکجانشین‌شدن نخستین دسته از «کرتو»ها نخستین شهر در منطقه «آتورگه» در هورامان شکل گرفت؛ شهری که ۳ هزار سال پیش توسط آشوریان فتح و به آتش کشیده شد. آتورگه نام قدیمی نقطه‌ای در مجاورت شهر پاوه امروزی است که شامل «حد فاصل بانوره تا روستای زردوئی» است. نام روستای زردوئی تا حدود ۲۰۰ سال پیش «آتورگه» بود که بعدها به زردوئی تغییر نام یافت. بنابراین نخستین یکجانشینان هورامان، اجداد مردم زردوئی هستند.