فاصله علم و عمل از دانشگاه تا کارگاه

آخرین آمار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درباره جمعیت دانشجویی مربوط به سال تحصیلی ۹۸-۹۷ است که نشان می‌دهد در مقایسه با سال تحصیلی قبل از آن ۲۴۲ هزار و ۷۲۶ نفر افزایش داشته‌ است. بنابر آمار موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در موسسات آموزش عالی کشور 3 میلیون و ۳۷۳ هزار و ۳۸۸ دانشجو در حال تحصیل بودند که از این تعداد یک میلیون و ۶۳۸ هزار و ۷۸۳ نفر دانشجویان (یعنی بیش از نیمی از آنها) در گروه علوم انسانی، ۲۱۰ هزار و ۳۳۶ نفر در گروه علوم پایه، ۲۴۴ هزار و ۹۲۷ نفر در گروه علوم پزشکی، ۸۹۶ هزار و ۶۴۵ نفر در گروه فنی و مهندسی، ۱۲۷ هزار و ۱۳۹ نفر در گروه کشاورزی و دامپزشکی و ۲۵۵ هزار و ۵۵۸ نفر در گروه هنر مشغول به تحصیل هستند.بررسی توزیع دانشجویان کشور در دوره‌های تحصیلی نشان می‌دهد ۵۱۱ هزار و ۹۵۰ نفر در دوره کاردانی، ۲ میلیون و ۱۷۲ هزار و 7 نفر در دوره کارشناسی، ۵۹۸ هزار و ۸۹۰ نفر در دوره کارشناسی ارشد، ۹۳ هزار و ۳۳۵ نفر در دوره دکتری حرفه‌ای و ۱۵۲ هزار و ۶ نفر در دوره دکتری تخصصی مشغول به تحصیل هستند.۱۸۹ هزار و ۶۱۷ نفر در دانشگاه‌های وابسته وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، ۱۰۴ هزار و ۳۲۵ نفر در دانشگاه پیام نور، ۱۷۶ هزار و ۱۰۱ نفر در دانشگاه جامع علمی کاربردی، ۹۱ هزار و ۸۴۴ نفر در دانشگاه فنی و حرفه‌ای، 9579 نفر در دانشگاه فرهنگیان، ۴۵ هزار و ۵۸۴ نفر در دانشگاه های وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ۶ هزار و ۲۸۴ نفر در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی وابسته به دستگاه‌های اجرایی، ۲۸۰ هزار و ۱۷۱ نفر در دانشگاه آزاد اسلامی و ۹۸ هزار و ۶۱۰ نفر در موسسات آموزش عالی غیردولتی غیرانتفاعی ثبت نام کردند.بر اساس آمار دیگری، تهران با تعداد ۲۰۲ هزار و ۷۸۵ نفر، خراسان رضوی با ۶۷ هزار و ۹۶۶ نفر، اصفهان با ۶۴ هزار و ۵۰۱ نفر، مازندران با ۵۷ هزار و ۵۳۱ نفر بیشترین پذیرش ثبت‌نام شدگان جدید را در میان استان‌های کشور دارا هستند.ایلام با تعداد 8554 نفر، خراسان شمالی با 9734 نفر، چهار محال و بختیاری با ۱۰ هزار و ۲۴۸ نفر و کهگیلویه و بویراحمد با تعداد ۱۱ هزار و ۶۰۶ نفر کمترین پذیرش ثبت نام شدگان را داشتند.رسیدن فصل کنکور دانشگاه‌ها و هچنین فارغ‌التحصیلی گروهی از دانشجویان، بهانه‌ای بود تا آمار اشتغال دانشجویان در 3 استانی که بیشترین آمار دانشگاه و پذیرش را داشته‌اند، بررسی کنیم. 

اصفهان 
اصفهان با 190 دانشگاه و 12 هزار و 867 دانشجو در سال 98-99 یکی از استان‌هایی است که بیشترین جمعیت دانشگاهیان را در خود جای داده. هر سال دانشجویان زیادی از دانشگاه‎های دولتی، آزاد، پیام‌نور و علمی - کاربردی در سراسر استان فارغ التحصیل می‌شوند، اما با وجود صنعتی بودن استان و فعالیت کارگاه‎ها و کارخانه‌ها و صنایع مادر، نرخ بالای40درصد برای بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی در این استان نگران کننده است. بنا برگزارش سازمان برنامه‌ریزی و مدیریت بودجه استان، آمار اشتغال استان در سال گذشته با در نظر گرفتن جمعیت 15 سال به بالا شامل؛ تعداد شاغلان یک میلیون و 517 هزار و 971 نفر و تعداد بیکاران 185 هزار و 953 نفر بوده که بر همین اساس، نرخ مشارکت اقتصادی 4/41 درصد و نرخ بیکاری 9/10 و نسبت اشتغال 6/39 است. از صد در صد شاغلان 1/27 درصد و از صد در صد بیکاران استان 4/45 درصد دارای تحصیلات عالیه هستند.در طرح «پایش وضعیت اشتغال دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور» وزارت علوم در سال 99، اصفهان همراه استان‌های یزد و چهارمحال و بختیاری در گروه 6 و در رتبه دوم نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی قرار گرفته است. همین طرح، اصفهان را در رتبه ششم برای اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی قرار داده است که دانشگاه صنعتی با نرخ اشتغال 78/71 در بین دانشگاه‌های اصفهان بالاترین نرخ اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را داشته. علیرغم فضای صنعتی و کار و اشتغال در استان اصفهان، بیکاری نیروهای فارغ التحصیل دانشگاهی نرخ افزایشی داشته است. یک کارشناس ارشد کارآفرینی و اشتغال با اشاره به اینکه آمار دقیقی از تعداد فارغ‌التحصیلانی که هر سال جذب بازار کار می‌شوند وجود ندارد، می‌گوید: در اصفهان  چیزی به عنوان نبود شغل یا بیکاری مطلق  وجود ندارد بلکه مساله اصلی تعادل و توازن نداشتن بین عرضه و تقاضا در بازار کار است. به این معنی که بین مشاغل مورد نیاز در بازار کار و مهارت‌ها و توقعات  فارغ‌التحصیلان هماهنگی وجود ندارد. سطح انتظار متقاضیان تحصیلکرده متناسب با مشاغل عرضه شده نیست.میثم نجفی به پایین بودن سطح دستمزد نسبت به هزینه‌ها و تورم موجود در جامعه به عنوان یکی از علل اصلی بیکاری تحصیلکرده‌ها علاوه بر نداشتن توانایی و مهارت‌های مورد نیاز بازار کار اشاره می‌کند و می‌افزاید: تحصیلکرده‌های دانشگاهی به خصوص در مدارج بالا تصور و برداشت درستی از محیط کار  ندارند.وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر تعداد زیادی از کارگاه‌های صنعتی اصفهان نیازمند نیروی متخصص هستند ولی به علت سطح پایین مهارت کارجویان، قادر به تامین نیروی انسانی مورد نیاز خویش نیستند. ارتباط ضعیف دانشگاه با صنعت، سازمان فنی و حرفه‌ای و اصناف یکی از نقاط ضعف سیستم آموزشی است. آموزش‌های فنی‌وحرفه ای باید در دوران تحصیلات مدرسه و دانشگاه و پس از آن، مورد توجه قرار بگیرد. فاصله علم و عمل در کشور ما از گذرگاه مهارت‌آموزی و کارآفرینی می‌گذرد. 

خراسان‌رضوی 
خراسان‌رضوی از نظر تعداد آمار دانشجویان مشغول به تحصیل، بعد از استان‌های تهران و اصفهان رتبه سوم را در کل کشور دارد. حدود 200 موسسه آموزش عالی مختلف در خراسان‌رضوی فعالیت می‌کنند و حدود 270هزار نفر در زیرنظام‌های مختلف آموزش عالی این استان به تحصیل اشتغال دارند.10دانشگاه که جزو زیرنظام‌های دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری هستند هم در استان فعالیت می‌کنند، همچنین دانشگاه‌های پیام نور، علمی‌کاربردی، آزاد اسلامی، فنی و حرفه‌ای، فرهنگیان و موسسات غیرانتفاعی نیز در اکثر شهرستان‌های خراسان رضوی دارای شعبه و مشغول به ارائه خدمات آموزشی به 270هزار دانشجو در استان هستند .دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد امسال حدود ۹ هزار دانشجو جذب کرد و به گفته رئیس این دانشگاه با ۱۳ درصد افزایش نسبت به سال 99 طی 2 سال متوالی رتبه اول کشور را از این نظر به دست آورده است.در حال حاضر ۶۰ هزار دانشجو در واحدهای مختلف دانشگاه آزاد اسلامی در استان خراسان رضوی مشغول به تحصیل هستند که ۲۵ درصد این تعداد در مقطع کارشناسی ارشد بوده و حدود ۳۳ هزار دانشجو در واحد مشهد مشغول تحصیلند.8 درصد از دانشجویان این دانشگاه در خراسان رضوی را دانشجویان غیرایرانی تشکیل می‌دهند و 2600 دانشجوی غیرایرانی در دانشگاه آزاد اسلامی مشهد تحصیل می‌کنند.تعداد دانشجویانی که بعد از فراغت از تحصیل مشغول به کار می‌شوند بین رشته‌ها و همچنین دانشگاه‌های مختلف متفاوت است. به طور مثال اکثر دانشجویان دانشگاه علمی کاربردی بعد از اتمام تحصیل جذب بازار کار می‌شوند و همچنین 100درصد دانشجویان دانشگاه فرهنگیان بعد از فارغ‌التحصیلی در مراکز آموزشی اشتغال می‌یابند. در دانشگاه فردوسی مشهد یک پایش در زمینه اشتغال بعد از تحصیل انجام و طی آن مشخص شد که بیش از 70 درصد از دانش‌آموختگان رشته زبان انگلیسی در جایگاه‌های تخصصی این رشته به کار مشغول می‌شوند. در حوزه رشته‌های فنی مرتبط با صنعت، مهندسی شیمی و پتروشیمی و همچنین رشته‌های روانشناسی و حقوق نیز درصد اشتغال به کار بیشتری نسبت به دیگر رشته‌ها وجود دارد. رشته‌های علمی کاربردی شغل‌محور هستند و مراکز این دانشگاه در حوزه شغلی خودشان فعالیت می‌کنند، همچنین آموزش‌ها به‌صورت کاملاً تخصصی انجام می‌شود.در حال حاضر که با شیوع ویروس کرونا روبه‌رو هستیم، رشته‌هایی علمی کاربردی نیز باید مانند مشاغل طبقه‌بندی شده و در اولویت برگزاری کلاس‌های حضوری قرار بگیرند. آموزش عالی در رتبه سوم کرونا طبقه‌بندی شده است، اما بعضی از حوزه‌های آموزشی باید در گروه یک و 2 طبقه‌بندی قرار بگیرند تا کلاس‌های حضوری در جلسات بیشتری برگزاری شود. این موضوع توسط مدیران آموزش عالی مطرح شده، اما تاکنون به نتیجه نرسیده است.در حوزه مهارت‌افزایی که نیازمند تمرین و کلاس‌های حضوری است، برگزاری کلاس‌های مجازی باعث پایین آمدن کیفیت در آموزش می‌شود.دانشگاه‌ها تلاش می‌کنند تا از تاثیر منفی بر روند آموزشی جلوگیری کنند، مثلا در استان خراسان رضوی در زمان‌هایی که رنگ‌بندی کرونایی از شرایط قرمز به زرد و آبی تغییر پیدا می‌کند، کلاس‌های عملی و کارگاهی به صورت حضوری برگزار می‌شود، تا با استفاده از این فرصت‌ها نواقص آموزش غیرحضوری برطرف شود.طبق آمار و تحقیقاتی که در دانشگاه فردوسی مشهد انجام شده است در 3 سال گذشته 40درصد دانش‌آموختگان جذب بازار کار شدند و 60درصد دیگر جویای کار هستند.

مازندران
مازندران با داشتن 77 دانشگاه و مرکز آموزش عالی، بیشترین سهم را از نظر داشتن مراکز دانشگاهی در استان‌ها دارد. البته در این آمار، واحدهای علمی کاربردی قرار ندارد و با احتساب این مراکز آموزشی تعداد واحدهای دانشگاهی مازندران به بیش از 170 واحد هم می‌رسد. در مجموع طبق آمار موجود بیش از 140 هزار دانشجو در مراکز آموزش عالی مازندران تحصیل می‌کنند که در حال حاضر عمده آن‌ها بومی هستند. بخش مهمی از این دانشجویان را نیز افرادی تشکیل می‌دهند که در کنار فعالیت شغلی خود برای ارتقای سازمانی مشغول تحصیل دانشگاهی هستند. به همین دلیل نیز سهم دانشگاه‌های دولتی در مازندران کمتر از 15 درصد مجموع دانشجویان این استان است که جمعیتی حدود 23 هزار نفر را شامل می‌شود و کمتر از میانگین ملی دانشجویان دانشگاه‌های دولتی است. اما میانگین جمعیت دانشجویی دانشگاه‌های غیرانتفاعی مازندران حدود 3برابر میانگین ملی این مراکز است. در حال حاضر بیش از 40 هزار دانشجو در مراکز غیرانتفاعی مازندران تحصیل می‌کنند. همچنین حدود 14 هزار دانشجو در دانشگاه پیام نور مازندران و 43 هزار دانشجو در دانشگاه آزاد این استان مشغول تحصیل هستند و باقی جمعیت دانشجویی استان هم مربوط به مراکز علمی-کاربردی است. پراکندگی و تعدد مراکز دانشگاهی در مازندران سبب شده که آمار دقیقی از تعداد دانش‌آموختگان بیکار این استان وجود نداشته باشد. برای مثال در حوزه کشاورزی به ادعای برخی مسئولان استان حدود 9 هزار دانش‌آموخته دانشگاهی این حوزه در استان بیکار هستند یا در بخش مهندسی ساختمان تعداد مهندسان بیکار استان حدود 20 هزار نفر تخمین زده می‌شود. عده‌ای نیز از رقم حدود 17 هزار نفری مجموع دانش‌آموختگان مازندران سخن می‌گویند. اما یک پژوهش انجام شده توسط مرکز کارآفرینی و ارتباط با جامعه دانشگاه مازندران به عنوان دانشگاه مرکزی این استان، نشان می‌دهد 53 درصد دانش‌آموختگان رشته-گرایش‌های مختلف در 3 مقطع دکترا، کارشناسی ارشد و کارشناسی مربوط به دوره مهر 1393 تا شهریور 1394 جذب بازار کار شدند که درصد اشتغال مقطع دکترا 80 درصد، کارشناسی ارشد 62 درصد و کارشناسی 49 درصد بوده است.

آخرین آمار اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی
به گزارش همشهری و بر اساس آمار دفتر ارتباط با صنعت و جامعه وزارت علوم ۵۰ درصد فارغ‌التحصیلان کارشناسی، ۶۵ درصد از فارغ‌التحصیلان ارشد و ۸۴ درصد فارغ‌التحصیلان دکتری در سطح کشور جذب بازار کار شده‌اند. همچنین بیشترین میزان اشتغال در مقطع کارشناسی مربوط به دانشگاه‌های صنعتی قم، صنعتی شریف و کردستان و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه‌های گلستان و علم و صنعت و در مقطع دکتری دانشگاه‌های الزهرا قم و صنعتی سهند است.