در کم‌باران‌ترین سال نیم‌قرن اخیر، میزان بارش‌های جوی نسبت به سال قبل 52درصد کاهش پیدا کرده و ورودی آب به مخازن سدهای کشور نیز به‌طور میانگین 47درصد کمتر شده است. این آمارها از منظر کارشناسی به‌معنای ورود ایران به مرحله ورشکستگی آبی و نزدیک شدن به دوره‌ای است که آب کافی در دسترس نباشد.
به گزارش همشهری، از زمستان سال گذشته، همه آمار و ارقام حوزه آب نسبت به وقوع خشکسالی در سال 1400هشداردهنده بود و اینک این هشدارها به قطعیت رسیده‌اند، اما آنگونه که از مناظرات انتخاباتی و برنامه‌های منتشرشده نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری برمی‌آید، فارغ از اینکه کدام‌یک از نامزدها دولت آینده را تشکیل دهد، ظاهرا هیچ‌یک از آنها برنامه خارق‌العاده‌ای برای سازگاری با کم‌آبی ندارد و چه‌بسا، اجرای سیاستگذاری‌های کارشناسی فعلی مبتنی بر مدیریت انقباضی در مصارف آب نیز به‌واسطه برخی تبعات اجتماعی، با چالش‌هایی مواجه شود.
کم‌آبی به روایت آمار
آخرین آمارهای وزارت نیرو از وضعیت بارندگی نشان می‌دهد، میانگین ارتفاع ریزش‌های جوی در سال آبی جاری (از اول مهر 1399تا شامگاه 23خرداد 1400) به 145میلی‌متر رسیده که نسبت به دوره مشابه در سال آبی گذشته 52درصد و نسبت به میانگین دوره‌های مشابه در 52سال اخیر 36درصد کمتر است. پیامد این کاهش قابل‌توجه در بارش‌های جوی، افت 47درصدی ورودی آب به سدها و کاهش 27.4درصدی ذخیره آب در مخازن سدهایی بوده که عملاً بخش قابل‌توجهی از بار تأمین آب شرب کشور را متحمل می‌شوند. البته همزمان با پیش‌بینی افت بارندگی، متولیان حوزه آب نیز دست‌به‌کار اجرای شیوه‌های مدیریت انقباضی در مصارف آبی شده‌اند و به همین دلیل، در کنار نصف شدن ورودی آب به سدها، خروجی آب از مخازن نیز حدود ۳۵درصد نسبت به سال قبل کاهش پیدا کرده است. فعلاً براساس آخرین آمارها، 28.8میلیارد مترمکعب آب در مخازن سدها ذخیره شده است که در مقایسه با ذخیره 39.6میلیارد مترمکعبی سال قبل، 27.4درصد کاهش را نشان می‌دهد.
ورشکستگی آبی؛ بزرگ‌ترین معضل
اقلیم خشک و کم‌باران ایران به‌واسطه تغییر الگوی برداشت و مصرف آب، با تغییراتی بنیادین مواجه شده و کشور را تا ورشکستگی آبی پیش برده است. عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط‌زیست همانگونه که در بحران آبی منتهی به سال‌های 95و 96نسبت به ورشکستگی آبی هشدار داده بود، امسال نیز دوباره این موضوع را مطرح کرده و وضعیت آب را اسفناک‌تر از آن چیزی دانسته که در موردش صحبت می‌شود. ورشکستگی آبی که به‌زعم کلانتری در شرایط فعلی بزرگ‌ترین معضل کشور محسوب می‌شود، به‌معنای ناهمخوانی منابع تجدیدپذیر آب و مصارف غیرقابل‌اجتناب ایجاد شده در کشور است و هرگونه بی‌توجهی یا به تعویق انداختن توجه به آن می‌تواند به آسیب‌های بلندمدت منجر شود. تفسیر آمارهای آبی 3دهه اخیر از سوی رئیس سازمان محیط‌زیست نشان می‌دهد منابع آب تجدیدپذیر ایران از حدود 132میلیارد مترمکعب در سال 1367به حوالی 90میلیارد مترمکعب در ابتدای امسال رسیده و چه‌بسا به‌واسطه فشار کم‌آبی، این میزان در پایان امسال به 80میلیارد مترمکعب برسد. براساس این آمارها، سرانه آب تجدیدپذیر در ایران در سال 1367معادل 2هزار و 300مترمکعب به ازای هر نفر بوده، اما در شرایط فعلی این نسبت به حدود هزار مترمکعب به ازای هر نفر رسیده و حتی 70درصد از جمعیت ایران به‌طور میانگین به 700مترمکعب آب تجدیدپذیر به ازای هر نفر دسترسی دارند.
غلبه کم‌آبی بر کشت تابستانه
بررسی دوره‌های بلندمدت بارندگی حاکی از این است که بارش‌های جوی در 5ماه آخر هر سال آبی، به‌طور میانگین معادل 15درصد کل بارش‌های یک سال آبی است؛ ازاین‌رو، فارغ از اینکه آمارهای حوزه آب و پیش‌بینی‌های میان‌مدت حوزه هواشناسی، وقوع خشکسالی در سال 1400را تأیید می‌کند، حتی اگر بارش‌های جوی در نیمه نخست سال‌جاری به سطح نرمال برگردد، باز هم تأثیر شگرفی بر معادلات حوزه آب کشور نخواهد داشت. در این شرایط، مدیریت حوزه آب با اولویت‌دهی به تأمین آب شرب در دوره تنش آبی، سهم سایر مصارف آب به‌خصوص مصرف آب بخش کشاورزی را به‌شدت کاهش داده و همین مسئله به چالشی جدی برای کشت بهاره و تابستانه در بسیاری از مناطق کشور تبدیل شده است. آنگونه که اخیراً قاسم تقی‌زاده‌خامسی، معاون آب و آبفای وزیر نیرو نیز اعلام کرده، به‌واسطه کسری مخازن سدهای کشور، آب کشت بهاره و به‌ویژه تابستان قابل تأمین نیست و فقط درصورت کاهش مصرف آب کشور، می‌توان به تأمین آب برای کشت پاییزه در برخی نقاط کشور فکر کرد.
خطر بی‌توجهی دولت سیزدهم به آب
بحران آب در سال‌جاری جدی است و احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی نیز با استناد به بارش کمتر از نرمال در فصل بهار و کاهش دسترسی به آب شرب، گفته است: اگر تمهیدات جدی برای این موضوع اندیشیده نشود، بخش کشاورزی با آسیب‌های جدی مواجه خواهد شد. در این شرایط، نامزدهای سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری، حتی در حد برنامه‌های غیرقابل راستی‌آزمایی خود در حوزه‌های اقتصادی نیز به موضوع آب و خشکسالی نپرداخته‌اند و به‌نوعی می‌توان انتظار داشت که در دولت آینده، فارغ از اینکه توسط کدام‌یک از 7نامزد تشکیل شود، سیاستگذاری حوزه آب رها شده و بلاتکلیف خواهد بود و حتی به‌واسطه تغییرات عمیق در سطوح مدیران و مسئولان این حوزه، احتمال انحراف برخی برنامه‌ریزی‌های اصولی فعلی نیز وجود دارد. بی‌توجهی خواستگاران دولت به موضوع کم‌آبی و خشکسالی به‌عنوان بزرگ‌ترین ابرچالش کشور در سال‌جاری و سال‌های آینده تا حدودی می‌تواند ناشی از بی‌اعتنایی مفرط جامعه به این موضوع باشد و به همین واسطه، در برنامه‌های عوام‌پسندانه جایی برای مطرح شدن این موضوع وجود نداشته است. از سوی دیگر، آنگونه که برنامه‌هایی مثل ساخت میلیون‌ها مسکن یا ایجاد میلیون‌ها شغل و توزیع ارقام درشت یارانه نقدی می‌تواند بخشی از بدنه جامعه را به وجد بیاورد، سخن گفتن از برنامه‌های مدیریتی حوزه آب که از قضا عمدتاً حامل پیام‌های هشدارآمیز و سیاست‌های انقباضی برای مردم است، نمی‌تواند کسب آرای نامزدها را تضمین کند. اخیراً، معاون آب و آبفای وزیر نیرو نیز از کم‌توجهی نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری و طراحان سؤالات مناظره‌ها به چالش کم‌آبی و خشکسالی انتقاد و آرزو کرده است که ای‌کاش یکی از کاندیداها از تشکیل دولت سازگاری با آب سخن می‌گفت؛ چراکه اگر خشکسالی فعلی ادامه پیدا کند، به ابرچالش تبدیل خواهد شد و بی‌توجهی به آن می‌تواند پیامدهای ناگواری داشته باشد. البته تقی‌زاده‌خامسی معتقد است: باوجود محدودیت آب در ایران، راه‌حل‌هایی نیز برای سازگاری با کم‌آبی و عبور از بحران وجود دارد؛ مشروط بر اینکه این موضوع در اولویت دولت بعدی قرار گیرد.
آمارها به خواستگاران دولت سیزدهم هشدار می‌دهد
ورود ایران به مرحله ورشکستگی آبی
در همینه زمینه :
