گفتوگو
سهم‌خواهی از رانت قیمت‌گذاری خودرو
هفته‌هاست تشدید رکود، افت شدید معاملات و نوسان قیمت‌های در حاشیه بازار خودرو موجب بلاتکلیفی مشتریان شده است. رویکردهای متناقض 2ماه اخیر شورای رقابت به تعیین دستورالعمل و میزان افزایش قیمت خودروهای پرتیراژ داخلی ازجمله عوامل شکل‌گیری این شرایط قلمداد می‌شود. با فرشاد فاطمی‌اردستانی، عضو شورای رقابت و استادیار اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف گفتوگو کرده‌ایم.
نظرتان درباره قراردادهای خودرو چیست؟
به‌نظر می‌رسد در قراردادهایی که برای فروش و پیش‌فروش محصولات خودروسازان با مشتریان بسته شده حقوق مشتریان رعایت نمی‌شود و ضروری است منصفانه بودن این قراردادها بررسی شود.
چرا شورای رقابت اقدامی نمی‌کند؟
شورای رقابت به‌دلیل انحصاری بودن بازار خودرو و قراردادهای مذکور قبلا تا حدودی این کار را انجام داده، اما این کار به‌طور کامل انجام نشده و شورا وارد جزئیات منصفانه کردن این قراردادها نشده است. علاوه بر آن، منصفانه کردن این قراردادها جزو وظایف ماهوی شورای رقابت نیست.
آیا قرعه کشی فروش خودرو به کاهش مشکلات منجر شده است؟
فروش خودرو به شیوه قرعه‌کشی یکی از گرفتاری‌های جانبی است که از مناقشه بر سر نحوه توزیع رانت حاصل از قیمت مصوب و حاشیه بازار خودرو ایجاد شده و باید با اتخاذ راهکارهای مناسب این رانت را حذف کنیم. اختلاف بین قیمت کارخانه و بازار خودرو و سود مناسب حاصل از موفقیت افراد در خرید خودرو به این شیوه، موجب شده حتی برخی افرادی که احتیاجی به خرید خودرو ندارند نیز برای بهره‌مندی از این رانت ثبت‌نام کنند. ازسوی دیگر در فرایند فروش خودرو به شیوه قرعه‌کشی هیچ‌وقت نمی‌توان فهمید خودروسازان چگونه عمل می‌کنند و امکان اعمال نفوذ برخی افراد در این شیوه فروش با دخالت یا بدون دخالت شرکت‌های خودروساز وجود دارد.
آیا جایگزینی برای شیوه فروش خودرو وجود ندارد؟
هرچند شیوه کنونی قرعه‌کشی فروش خودرو نیز نوعی توزیع رانت است، اما با وجود این چاره‌ای جز ادامه دادن به این شیوه عرضه خودرو نداریم؛ البته می‌توان این روش توزیع رانت را بهینه کرد، اما از بین بردن رانت ناشی از این شیوه عرضه خودرو در گرو رقابتی شدن بازار است.
نتایج نشست اخیر شورای رقابت چه بود؟
شورای رقابت در نشست دوشنبه هفته جاری نتوانست در مورد قیمت خودرو به جمع‌بندی نهایی برسد. مصوبات از طریق دبیرخانه شورا، اطلاع‌رسانی می‌شود. اینجانب هم نمی‌خواهم در مورد نشست شورا اظهارنظر کنم، اما از نظر کارشناسی با روش کنونی قیمت‌گذاری خودرو در شورای رقابت مخالفم.
علت مخالفت برخی نمایندگان مجلس با افزایش قیمت خودرو چیست؟
شورای رقابت نهادی فراقوه‌ای است که با سازوکار قانونی مشخص و روشن وظیفه رگولاتوری در بازار خودرو و سایر بازارهای انحصاری را برعهده گرفته و اتخاذ هرگونه تصمیم در شورا نیز نیازمند طی مراحل قانونی خود است. البته 3نفر از نمایندگان مجلس، عضوناظر شورای رقابت هستند و همواره در جریان کم و کیف مصوبات این شورا قرار دارند.
پس دلایل چانه‌زنی در شورای رقابت برای تعیین دوره زمانی بررسی و اصلاح قیمت خودرو چیست؟
در شرایطی که اقتصاد متلاطم، نرخ تورم بالا و کاهش ارزش پول ملی را شاهدیم همه تلاش می‌کنند تا قیمت کالا و خدمات خود را با سرعت بیشتری اصلاح و به‌روزرسانی کنند. این موضوع به‌خودروسازان منحصر نیست. این امر ناشی از نبود تعادل در اقتصاد است؛ البته این بی‌تعادلی در اقتصاد کلان، به‌دلیل بزرگ بودن قیمت‌ها، بیشتر خود را در بازار خودرو، نسبت به دیگر محصولات نشان می‌دهد.
چرا اجازه داده نمی‌شود نرخ خودرو در یک بازار رقابتی کشف و تعیین شود؟
معتقدم به‌دلیل نوسان نرخ تورم و وضع ناشی از تحریم‌های بین‌المللی، شرایط برای رقابت‌پذیر کردن صنعت خودرو مناسب نیست. توجه به این نکته کلیدی لازم است که اصولا صنعت خودرو در بازاری با ابعاد ایران نمی‌تواند رقابتی شود. اکنون فقط در آمریکا بازار خودرو رقابتی است؛ البته چین و هند نیز با توجه به جمعیت بالا ممکن است، با توسعه بیشتر در آینده بتوانند بازار خودرویی رقابتی داشته باشند.
چه موانع عمده‌ای در مسیر رقابتی شدن بازار و صنعت خودروی ایران وجود دارد؟
گام نخست برای رقابتی شدن صنعت خودرو متصل شدن آن به بازارهای بین‌المللی است. اعمال تعرفه بالا، ممنوعیت واردات خودرو و تمایل نداشتن خودروسازان به صادرات موجب شده تا خودروسازان ایرانی با بهره‌وری کم مواجه باشند و محصولاتی با کیفیت پایین و هزینه تمام‌شده بالا تولید کنند؛ چنان‌که در شرایط فعلی محصولات 2خودروساز بزرگ کشور، قادر به رقابت با محصولات مشابه خارجی در بازارهای جهانی یا حتی بازارهای داخلی نیستند.
یعنی باید فکر رقابتی کردن صنعت خودرو را کنار بگذاریم؟
خیر، حداقل می‌توانیم مقدمات اجرای این ایده را با کاهش قابل‌توجه تعرفه واردات خودرو یا لحاظ کردن پیش‌شرط صادرات 10درصدی خودروهای تولیدی، در تعیین قیمت خودروهای داخلی، فراهم کنیم و به‌تدریج با اجرای گام به گام این طرح و بهبود وضع اقتصاد، بازار خودرو را رقابت‌پذیر کنیم.
پس باتوجه به این توضیح، راهکار رقابت‌پذیری صنعت خودرو چیست؟
تنها راه آن است که قیمت خودروهای داخلی با مکانیزمی به قیمت‌های بین‌المللی متصل شود و انجام این کار نیز در گرو کاهش تعرفه واردات است.
البته فعلا کمبود منابع ارزی موجب مخالفت با واردات خودرو شده، راهکار چیست؟
در چنین وضعیتی می‌توانیم افزایش قیمت محصولات خودروسازان در بازار داخلی را منوط به انجام درصد مشخصی از صادرات کنیم؛ مثلا به‌خودروسازان اعلام شود که اگر درصد مشخصی از (مثلا ۳۰ درصد) یکی از کلاس‌های خودروی تولیدی خود را در بازارهای خارجی به فروش رسانند، قادر خواهند بود تا این خودرو را حتی اندکی گران‌تر (مثلا 5درصد بالاتر از قیمت صادراتی آن) در بازار داخلی عرضه کنند.
پیش‌زمینه اجرای این ایده چیست؟
پیش‌شرط تحقق این سازوکار، حذف ارز دولتی از صنایع خودروسازی است.
