روغن؛ در مسیر مرغ و تخم‌مرغ

نایاب شدن روغن مایع پخت‌وپز، سرخ کردنی و حلب نیمه جامد، زمینه کمبود و سوءاستفاده برخی فروشندگان برای گرانفروشی یا فروش اجباری برخی اقلام کالایی به همراه این محصول را فراهم کرده است.
به گزارش همشهری، تولید‌کنندگان رشد 2 برابری قیمت جهانی روغن‌خام و تعلل بانک مرکزی در تخصیص به موقع ارز را علت کمبود و گرانی روغن‌نباتی قلمداد می‌کنند. با وجود این تازه‌ترین آمارهای رسمی از بهبود شرایط تامین مواداولیه و تخصیص ارز دولتی مورد نیاز برای واردات انواع روغن‌خام و دانه‌های روغنی برای کارخانه‌های روغن کشی حکایت دارد و روغن در فهرست 5قلم کالای نخست وارداتی در سال گذشته بوده، اما متوسط قیمت انواع روغن‌نباتی در یک سال منتهی به اسفند‌ماه سال گذشته 80تا 146درصد گران تر شده است.

افزایش 80تا 146درصدی قیمت
بازار روغن‌نباتی در اسفند‌ماه سال گذشته با بحران کمبود و گرانی مواجه شد تا قیمت انواع روغن‌نباتی مایع و جامد 80تا 146درصد افزایش یابد. میزان واردات روغن و مواداولیه آن در دوره زمانی مذکور 3میلیون تن بوده، اما تولید‌کنندگان با اشاره به افزایش 2 برابری قیمت جهانی انواع روغن‌خام و دانه‌های روغنی به‌دلیل شیوع کرونا و تعلل در تخصیص به موقع ارز ترجیحی واردات این نهاده‌ها می‌گویند وضعیت بازار روغن‌نباتی درچند‌ماه آینده از این هم بدتر خواهد شد.

آمار چه می‌گوید؟
تازه‌ترین گزارش‌های رسمی مرکز آمار و گمرک ایران از قیمت روغن‌نباتی در اسفندماه سال گذشته نشان می‌دهد که متوسط قیمت روغن مایع ۹۰۰ گرمی، ۱۵ هزار و ۶۰۰ تومان بوده و قیمت این محصول در حالی تا ۲۶ هزار و ۲۰۰ تومان افزایش یافته که نرخ آن در اسفندماه ۱۳۹۸ حدود 8هزار و 600تومان بوده است. 
بر این اساس قیمت این کالا نسبت به بهمن سال گذشته ۷.۹ درصد و در مقایسه با اسفند ۱۳۹۸ بیش از ۸۰ درصد افزایش داشته است. همچنین نرخ هر کیلوگرم روغن جامد در اسفند ۱۳۹۸ در حالی حدود 9هزار و 100تومان بوده که در بهمن‌ماه سال 99به ۲۱ هزار و ۷۰۰ تومان و در اسفند‌ماه پارسال متوسط قیمت هر کیلوگرم روغن جامد به ۲۲ هزار و ۶۰۰ تومان رسیده و حتی نرخ بیش از ۳۳ هزار تومانی نیز برای هر کیلوگرم روغن جامد ثبت شده است. بر این اساس قیمت هر کیلو روغن جامد در اسفند سال قبل نسبت به بهمن‌ماه ۴.۲ درصد و در مقایسه با اسفند‌ماه سال98، ۱۴۶.۶درصد گران شده است.

روغن در فهرست 5قلم کالای نخست وارداتی 
اگرچه روغن‌خام در فهرست 5قلم کالای نخست وارداتی با ارز ترجیحی 4200تومانی در سال گذشته قرار گرفته، اما بخشی از روغن‌خام و مواداولیه وارداتی کارخانه‌های روغن کشی در گمرک دپو شده است. طبق آمار گمرک ایران در سال گذشته ۲۳ میلیون تن کالای اساسی در 5 قلم واردات انجام شده که 3 میلیون تن آن مربوط به روغن و مواداولیه آن است. بر این اساس 2 میلیون و ۳۴۰ هزار و ۱۵۸تن دانه روغنی به ارزش یک میلیارد و ۲۴۹میلیون و ۷۳۹ هزار دلار و همچنین یک میلیون و ۱۸۴هزار و ۷۸۹تن روغن خوراکی، نیمه جامد، مایع و خام به ارزش یک میلیارد و ۶۷ میلیون دلار از گمرک ترخیص شده است.
در آخرین موجودی اعلامی از کالاهای اساسی مشخص شد تا اواسط فروردین ۳۴۰ هزار تن روغن‌خام و ۳۵۵ هزار تن دانه‌های روغنی در گمرک و بندرها دپو شده است. طبق آمار شرکت بازرگانی دولتی ایران، در سال ۱۳۹۹ یک میلیون و ۹۷۰ هزار تن روغن‌خام از محل ذخایر راهبردی کشور، واردات بخش خصوصی و استحصال از دانه‌های وارداتی و داخلی برای صنعت روغن‌نباتی تدارک دیده شده است که با احتساب بیش از ۱۰۰ هزار تن موجودی ابتدای دوره این صنایع بیش از 2 میلیون و ۷۰ هزار تن روغن مورد نیاز کارخانه‌های روغن‌نباتی تأمین و تدارک شده است. 
همچنین از ابتدای سال 1400تا ۲۵ فروردین‌ماه، ۲۶۰ هزار تن روغن‌خام برای کارخانجات تأمین و تدارک دیده شده است. براساس آمار انجمن صنفی صنایع روغن‌نباتی ایران، نیاز سالانه کشور به روغن‌خام یک میلیون و ۹۰۰ هزارتن است که یک میلیون و ۴۰۰ هزارتن معادل ۷۵ تا ۸۰ درصد از محل واردات و ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تن از استحصال دانه‌های روغنی تامین می‌شود.

مسئولان صنفی چه می‌گویند؟ 
رئیس اتحادیه صنف صنایع روغن‌نباتی ایران در گفت‌وگو با همشهری نخستین عامل کمبود و گرانی روغن‌نباتی در بازار را همکاری نکردن بانک مرکزی برای تخصیص به موقع ارز دانست و گفت: از 2 تا 3‌ماه پیش 15هزار تن روغن پالم و 2هزار تن روغن آفتابگردان وارد گمرک کرده‌ایم، اما بانک مرکزی ارز ترخیص این مواداولیه را تخصیص نمی‌دهد. عبدالرحیم گلستانی، با اشاره به افزایش قیمت جهانی روغن‌خام از 800دلار به 1450دلار و روغن سویا از 700به 1350دلار در نیمه نخست سال‌جاری میلادی، افزود: قیمت روغن پالم از 650دلار به 1100دلار افزایش یافته که علت اصلی این گرانی خشکسالی، شیوع کرونا و کمبود نیروی کار برای کشت، آبیاری و برداشت دانه‌های روغنی بوده است.
 او گفت: سالانه تا 85درصد روغن‌خام مورد نیاز کارخانه‌ها از طریق واردات و فقط 15درصد از محل تولید داخل تامین می‌شود که بخشی از واردات در قالب واردات دانه روغنی برای کنجاله سویا صورت می‌گیرد، اما حتی یک کیلوگرم از روغن حاصل از این واردات به بازار عرضه نشده و برخی وارد‌کنندگان دانه درشت روغن و دانه‌های روغنی این روغن‌خام را برای کارخانه‌های خود استفاده می‌کنند.
گلستانی، افزود: با توجه به تغییر قیمت دانه‌های روغنی و روغن‌خام در بازار جهانی، هزینه تمام‌شده تولید روغن‌خام نیز در حالی افزایش یافته که با مصوبه مجلس، دولت برای حمایت از تولید داخل نرخ خرید هر کیلوگرم کلزای تولید داخل را از 4به 14هزار تومان افزایش داده است، اما مسئولان تنظیم بازار با وجود افزایش قیمت مواد اولیه تولید روغن به 2 برابر، انتظار تثبیت نرخ مصوب روغن‌نباتی را دارند و اکنون همان بلایی که برسر تولید و بازار مرغ و تخم‌مرغ آمده در انتظار کارخانه‌های روغن‌نباتی است.

 فشار کمبود و گرانی روغن به سفره خانوارها 
رئیس اتحادیه صنف صنایع روغن‌نباتی ایران با بیان اینکه در مجموع مصرف سالانه روغن‌خام (پالم آفتاب سویا و کلزا) در کشور یک میلیون و 700هزار تن است که 400هزار تن آن از محل تولید داخل و یک میلیون و 300هزار تن از طریق واردات تامین می‌شود، گفت: پیامد کمبود روغن به‌دلیل افزایش نرخ جهانی و افزایش قیمت دانه‌های روغنی داخلی از 4هزار به 14هزار تومان با مصوبه مجلس، کوچک‌تر شدن سفره تولید‌کننده و مردم است. 
گلستانی افزود: از آبان‌ماه سال گذشته با 2 برابر شدن قیمت‌های روغن‌خام در بازارهای جهانی میزان واردات روغن‌خام به ‌شدت کاهش یافته و واردکنندگان نیز به‌دلیل تخصیص نیافتن به موقع ارز دولتی توسط بانک مرکزی و پرداخت هزینه‌های انبارداری و دموراژ، روغن‌خام را به قیمت‌هایی به‌مراتب بالاتر از قبل خریداری می‌کنند. 
او افزود: بهتر است دولت نرخ ارز واردات روغن‌خام را به نیمایی تبدیل کند و مابه‌التفاوت ارزدولتی و نیمایی را به مصرف‌کنندگان یارانه خرید کالاهای اساسی بپردازد. او افزود: دولت عملا ارز 4200تومانی برای واردات مواداولیه روغن‌نباتی نمی‌دهد، اما به وارد‌کنندگان تأکید می‌کند تا این ماده اولیه را به‌صورت اعتباری وارد کنند، ولی مشخص نیست که فروشنده خارجی باید با چه تضمینی، به شریک ایرانی خود کالا بدهد. در واقع وارد‌کننده باید روغن را با ارز 24هزار تومانی وارد کند و بعد منتظر بماند و ببیند که بانک مرکزی چه زمانی ارز دولتی برای واردات آن تخصیص می‌دهد.

چشم‌انداز تیره بازار روغن‌نباتی 
رئیس اتحادیه صنف صنایع روغن‌نباتی ایران، گفت: با این شرایط تامین مواداولیه و تخصیص ارز، قطعا وضعیت بازار روغن‌نباتی طی چند‌ماه آینده بدتر می‌شود و عرضه قطره چکانی روغن‌خام توسط شرکت بازرگانی دولتی نیز راهگشا نخواهد بود؛ زیرا کارخانه‌ها، به هر میزان که این شرکت روغن‌خام بدهد را تبدیل به روغن‌نباتی کرده و به بازار عرضه می‌کنند. گلستانی، افزود: همه کارخانه‌ها، روغن را با نرخ مصوب سازمان حمایت به بازار عرضه کنند اما هنوز کمبودها رفع نشده و مردم گرفتار کمبود و گرانی روغن شده‌اند.
او افزود: به‌دلیل کاهش تولید و عرضه روغن، خرده فروشانی که سهمیه روغن کمتری نسبت به گذشته از عمده فروشان دریافت می‌کنند، به گرانفروشی یا فروش اجباری سایر اقلام کالایی به همراه روغن روی آورده‌اند که در نهایت فشار آن به مصرف‌کنندگان وارد می‌شود. گلستانی در مورد کمبود روغن‌نباتی برندهای مشهور در بازار نیز گفت: به‌دلیل افزایش دو برابری قیمت‌های جهانی، حتی کارخانه‌های بزرگ و معروف روغن‌نباتی کشور نیز نمی‌توانند همانند گذشته مواداولیه مورد نیاز خود را تامین کنند؛ زیرا قبلا 10هزار تن روغن‌خام را به نرخ 8میلیون دلار تامین می کردند، اما اکنون برای تامین همین میزان روغن باید 16تا 17میلیون دلار ارز تامین کنند، ارزی که اکنون به برخی نورچشمی‌ها تخصیص یافته و به سایر کارخانه‌های روغن‌نباتی می‌گویند به‌صورت اعتباری روغن وارد کنید.
او افزود: علاوه بر روغن‌خام نرخ ورق حلب روغن در بازار داخلی و جهانی افزایش یافته و حتی ارز نیمایی برای واردات آن نمی‌دهند. نرخ هرکیلوگرم ورق حلب 8تا 10هزار تومانی فولاد مبارکه به 25تا 30هزار تومان افزایش یافته است و عملا کارخانه‌های داخلی به نرخ دلار بازار آزاد حلب روغن را می‌فروشند. شرکت‌هایی مانند فولاد مبارکه با ریال هزینه اما به دلار برداشت می‌کنند.