خیز بورس برای افزایش دامنه نوسان

درپی چند ‌ماه اجرای طرح دامنه نوسان نامتقارن، تازه‌ترین خبرها نشان می‌دهد سازمان بورس در تلاش است ظرف چند‌ماه آینده دامنه نوسان سهام را بازتر کند، این خبر را دیروز یک عضو شورای بورس هم تأیید کرد. همزمان ظرف چند روز گذشته در اتفاقی نادر و برای نخستین‌بار یک مقام ارشد بازار سرمایه هم از افزایش دامنه نوسان دفاع کرد.
به‌گزارش همشهری، 3دهه است که گفتمان حذف یا افزایش دامنه نوسان در بورس مطرح است اما در طول همه این سال‌ها با وجود آنکه کارشناسان تأکید کرده‌اند دامنه نوسان آثار مخربی بر بازار سهام دارد، مسئولان بازار سرمایه بر ادامه رویه قبلی تأکید کرده‌اند. هم‌اکنون بورس تهران یکی از محدودترین دامنه‌های نوسان را در سطح جهان دارد. دامنه نوسان در اغلب بورس‌ها بین 15 تا 50درصد است و حتی در بورس‌های آمریکا، آلمان و انگلستان دامنه نوسان قیمت وجود ندارد و از دامنه نوسان فقط در مواقع اضطراری استفاده می‌شود.
در آخرین نمونه از افزایش دامنه نوسان، بورس‌های کره‌جنوبی و یونان در سال2015 دامنه نوسان قیمت سهام شرکت‌ها را از 15درصد به 30درصد افزایش دادند.

دامنه نوسان با بورس چه کرده است؟
تجارب گذشته از به‌کارگیری دامنه نوسان در بازار سهام ایران نشان می‌دهد یکی از دلایل بروز پدیده «سرخطی»، به‌عنوان یک پدیده ویرانگر و مخرب در بازار سهام، وجود دامنه نوسان محدود است.
پدیده سرخطی که تقریبا منحصر به بازار سهام ایران است، به برخی معامله‌گران این امکان را می‌دهد که از طریق دسترسی به ابزارهای فنی معاملاتی در بالای صف‌های خرید و فروش قرار بگیرند و از این طریق منافع خود را بیشینه کنند. به بیان دیگر این پدیده خود یک ابزار بزرگ توزیع رانت در بازار سهام است.
تجارب 3دهه به‌کارگیری دامنه نوسان محدود در بازار سهام ایران همچنین نشان می‌دهد دامنه نوسان محدود، به بروز پدیده صف‌نشینی و ایجاد هیجان در بورس منجر شده است. برخی سهامداران بزرگ که اتفاقا خود از مدافعان اصلی محدودیت دامنه نوسان در بورس هستند از طریق تشکیل همین صف‌ها به هیجان در بازار دامن می‌زنند و از این طریق منافع زیادی به‌دست می‌آورند. هم‌اکنون صف‌های خرید و فروش ابزاری مخرب و در اختیار برخی سهامداران بزرگ، برای بازی با سهامداران کوچک و افزایش سود آنهاست.
درعین حال کارشناسان تأکید دارند دامنه نوسان محدود، فضای تحلیلی بازار سهام را از بین برده، به این معنا که سهامداران بدون دانش و اطلاعات کافی صرفا با تکیه بر تشکیل صف‌های خریدو فروش تقاضا‌های خود را در صف‌ها ثبت می‌کنند و همین موضوع موجب شده سهامداران به تحلیل در بازار سهام توجهی نداشته باشند، این پدیده همچنین به تشدید بحران صف‌نشینی و هیجان در بورس منجر شده است. شاهد این مدعا معاملات بازار سهام از ابتدای امسال تاکنون است؛ در طول چند روز گذشته نماد دست‌کم 500شرکت در صف‌های خریدو فروش قفل شده است.
به‌زعم تحلیلگران با از بین رفتن فضای تحلیلی در بازار سرمایه عرصه سرمایه‌گذاری مستقیم و غیرمستقیم به‌طور کامل از بین می‌رود و سهامدارانی که هیچ اطلاعاتی از بازار سرمایه ندارند جرأت پیدا می‌کنند که بدون دانش فنی لازم وارد بازار سهام شوند و از این طریق، هم بازار سهام با هیجان‌های افراطی و کاذب مواجه می‌شود و هم بعضی سهامداران خرد، متحمل زیان‌های سنگین می‌شوند.
همچنین وجود دامنه‌نوسان مانع از تنظیم طبیعی قیمت‌ها و باعث ایجاد قیمت‌های غیر‌واقعی در بازار می‌شود. از سوی دیگر این قانون، نقدشوندگی بازار و حجم معاملات را هم به‌شدت کاهش می‌دهد و با کاهش سیالیت بازار امکان رسیدن به تعادل طبیعی را میان فروشندگان و خریداران در بورس از بین می‌برد. اگرچه این قانون برای جلوگیری از نوسانات قیمت در یک روز وضع شده اما مطالعات نشان می‌دهد قیمت‌ها در بازه زمانی بلندمدت در نهایت به‌سوی قیمت‌های تعادلی و طبیعی حرکت می‌کنند و این محدودیت‌ها صرفا زمان رسیدن به قیمت‌های تعادلی را افزایش می‌دهد.

حذف دامنه نوسان تا چند ‌ماه آینده
حالا تازه‌ترین خبرهای دریافتی نشان می‌دهد مقدمات افزایش دامنه نوسان در بازارسهام فراهم شده، قرار است ظرف چند ‌ماه آینده در این‌باره تصمیم‌گیری شود. نخستین بار در اواخر بهمن‌ماه پارسال و زمانی که قرار بود دامنه نوسان نامتقارن در بورس به‌کار گرفته شود، محمدعلی دهقان دهنوی، رئیس سازمان بورس از امکان حذف یا افزایش دامنه نوسان خبر داد و گفت: تغییر دامنه نوسان در شرایط خاص با ایجاد بستر زمانی مناسب، مسیر تحلیل را هموار می‌کند، هرگاه شرایط اقتصادی از ثبات بیشتری برخوردار باشد امکان افزایش یا حذف دامنه نوسان وجود خواهد داشت.
حالا گویا مطالعاتی که به همین منظورانجام شده، به پایان رسیده و مقامات سازمان بورس با استناد به این مطالعات به این نتیجه رسیده‌اند که تا قبل از خرداد‌ماه دست به‌کار شوند و اقدامات عملی را برای افزایش دامنه نوسان آغاز کنند.این خبری است که دیروز حسین سلاح‌ورزی، عضو شورای بورس هم آن را تأیید کرد و گفت: نگاه غالب این است که دامنه نوسان باید به‌تدریج باز و بیشتر شود و سازمان بورس هم برنامه‌هایی در این‌باره دارد. به‌نظر می‌رسد تا قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری این امر اتفاق بیفتد.
چند روز قبل نیز در یک اتفاق نادر یک مقام ارشد بازار سرمایه از افزایش دامنه نوسان در بورس دفاع کرد و گفت: ممکن است زمانی اعلام شود که برای بهبود وضعیت بازار سرمایه، دامنه نوسان حذف شود یا دامنه نوسان ۱۰درصدی وجود داشته باشد که بین این دو، گزینه حذف دامنه نوسان را انتخاب می‌کنم.
امیر هامونی، مدیرعامل فرابورس با بیان اینکه به لحاظ کارشناسی مدافع برداشته شدن دامنه نوسان هستم گفت: تا مدت‌زمانی در «تابلو ج بازار پایه» دامنه نوسان وجود نداشت، اما «تابلو ب» با دامنه نوسان ۱۰درصدی همراه بود، تحت این شرایط «تابلو ب» که دارای محدودیت نوسان بود نوسان بیشتری را نسبت به «تابلو ج» تجربه کرد که هیچ دامنه نوسانی را نداشت.به اعتقاد او برداشته شدن دامنه نوسان بورس اقدام مثبتی است که می‌تواند باعث ایجاد نظم در معاملات شود.
این دیدگاه‌ها در شرایطی اعلام می‌شود که در گذشته مدیران اجرایی و مقامات مسئول در بازار سرمایه کمتر مدافع افزایش دامنه نوسان در بورس بودند و حتی در موارد زیادی به‌شدت با آن مخالفت می‌کردند.

ریشه‌های ناکارایی
اغلب کارشناسان خبره و تحلیلگران درباره ناکارایی دامنه نوسان محدود در بازار سهام اتفاق‌نظر دارند و بر این باورند که افزایش یا حذف آن می‌تواند تلاطم‌های بازار سهام را کمتر و فقط محدود به دوره‌های بحرانی کند. میثم هاشم خانی، تحلیلگر اقتصادی درباره آثار زیانبار اعمال دامنه نوسان محدود در بازار سهام می‌گوید: محدودیت دامنه نوسان، همان سدی است که سرعت نقدشوندگی سهام را در بازار کند کرده است. مقررات بازار سرمایه ما نیازمند اصلاح است و مهم‌ترین قانونی که باید اصلاح شود، محدودیت دامنه نوسان است. معتقدم آنچه مانع اصلاح مقررات دست‌وپاگیر در بازار سرمایه شده، منافع برخی گروه‌های ذینفعی است که اتفاقا از صف‌های خرید و فروش، بهره می‌برند. او تأکید می‌کند: واقعیت این است که بعضی سهامداران بزرگ، اعم از حقیقی یا حقوقی، از ایجاد صف به‌عنوان ابزاری برای تهییج سهامداران خرد بهره می‌گیرند تا خود از این نوسانات هیجانی و صف‌های مکرر، منتفع شوند. منطقا بازار سرمایه باید به برخی اتفاقات ، رویداد‌ها و اظهارنظر‌ها واکنش نشان دهد؛ اما تجربه نشان داده محدودیت دامنه نوسان موجب شده بسیاری مواقع، شدت واکنش بازار به رویدادها، بیش از حد باشد. به‌گفته او برای حرکت منطقی‌تر بازار،محدودیت دامنه نوسان باید حذف شود.
هاشم خانی ادامه می‌دهد: حذف دامنه نوسان لزوما به‌معنای فراز و فرود‌های عجیب و غیرمنطقی در بازار نیست. کما اینکه هم‌اکنون بازار املاک یا خودرو هم محدودیت دامنه نوسان ندارند؛ ولی خریدار و فروشنده با توجه به شرایط بازار قیمت را تعیین می‌کنند و هر از گاهی هم به سبب اتفاقات خاصی قیمت‌ها بیش از حد معمول افت یا رشد می‌کنند.
سعید ذوالفقاری، مدیرعامل کارگزاری مهر اقتصاد ایرانیان هم در این‌باره می‌گوید: اگر بازار سرمایه رشد کرده، ابزارهای این بازار هم باید متناسب با رشد بازار سرمایه توسعه یابد. محدود کردن بازار اصلا اقدام مناسبی نیست و به‌نظر می‌رسد بهترین راهکار برای بهبود وضعیت بازار سرمایه، حذف یا افزایش دامنه نوسان است.
او می‌افزاید: این کار شاید از حجم معاملات بکاهد ولی بازار سرمایه را تحلیلی‌تر خواهد کرد. در بسیاری از بورس‌های بزرگ دنیا هم با دامنه نوسان بسیار بالاتر از بازار سرمایه ما، معاملات روانی در جریان است و قیمت‌سازی‌ هم انجام نمی‌شود. رسیدن به فضای تحلیل و کاهش سفته‌بازی در این بازار، راهی جز افزایش یا حذف دامنه نوسان معاملات ندارد.