مصائب 3 پروژه نیمه‌کاره

 آمار مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد ۶هزار پروژه نیمه‌تمام ملی و ۸۷هزار پروژه نیمه‌تمام استانی در کشور معطل اعتبار است؛ پروژه‌هایی که بر اساس آخرین برآوردها بیش از 600هزار‌میلیارد تومان برای تکمیل‌شان نیاز است درحالی‌که بودجه عمرانی ۱۴۰۰ برای کل کشور فقط ۱۰۹هزار‌میلیارد تومان تعیین شده که آن هم معمولا به‌صورت کامل تخصیص نمی‌یابد. اظهارنظر برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد در خوش‌بینانه‌ترین حالت در صورت تامین مالی، بازه زمانی 12ساله برای تکمیل این پروژه‌های نیمه‌تمام مورد‌نیاز است. این در حالی است که هر سال به تعداد پروژه‌های نیمه‌تمام اضافه می‌شود؛ برای مثال در فاصله سال‌های 94تا 99حدود 20هزار پروژه به پروژه‌های نیمه‌تمام اضافه شده است. به گزارش گروه ایرانشهر، در شرایطی که به اعتقاد کارشناسان، بسیاری از این طرح‌های عمرانی  توجیه عملیاتی ندارند، اما در میان 93هزار طرح نیمه‌تمام برخی‌شان با سرنوشت مردم گره خورده است و تکمیل نشدن‌ آنها می‌تواند تبعات اجتماعی زیادی به‌دنبال داشته باشد. شبکه فاضلاب اهواز، راه‌آهن اردبیل، آزادراه پل زال-چیلات ایلام، منطقه آزاد سیران‌بند و ارومیه و بسیاری طرح‌های روی زمین مانده دیگر از مواردی هستند که زندگی، آینده، اقتصاد و توسعه منطقه در گرو تکمیل‌ شدن‌شان است.

ساماندهی فاضلاب اهواز؛ ارثیه‌ای برای دولت بعد
آمار وزارت نیرو نشان می‌دهد شاخص دسترسی جمعیت شهری ایران به شبکه جمع‌آوری فاضلاب 52.4درصد است. در خوزستان و به‌ویژه اهواز اما شرایط بحرانی است. میانگین سرانه دسترسی به شبکه فاضلاب مدرن در خوزستان 37درصد و بسیار پایین‌تر از میانگین کشوری است و در اهواز طی 24ساعت شبانه‌روز 250هزار مترمکعب فاضلاب به‌طور مستقیم وارد منابع آبی می‌شود. به‌گفته صادق حقیقی‌پور، مدیرعامل آبفای خوزستان، تکمیل شبکه فاضلاب اهواز به حدود 500میلیون یورو معادل 15هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد، اما در لایحه بودجه سال آینده فقط 400میلیون تومان برای دسترسی 20هزار نفر به شبکه فاضلاب درنظر گرفته شده است. در کلانشهر اهواز، شبکه فاضلاب فرسوده است و نیاز به لایروبی ، بازسازی و تکمیل دارد و شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی تعبیه نشده و بار آب‌های سطحی هم بر دوش شبکه فرسوده فاضلاب است و از سوی دیگر تصفیه‌خانه هم تکمیل نشده. با توجه به این شرایط شبکه فاضلاب اهواز نیاز به اعتبار زیادی دارد تا به حالت عادی برگردد. باوجود اهمیت این پروژه اما آنطور که رئیس مجمع نمایندگان خوزستان تأکید می‌کند در حالی‌که قرار بود 5‌ماه پیش ساماندهی فاضلاب اهواز را با اعتبار صندوق توسعه ملی شروع شود، کار خاصی انجام نشده است.
«سید کریم حسینی» توضیح می‌دهد از اعتباری که با اجازه مقام‌معظم‌رهبری به ساماندهی فاضلاب اهواز اختصاص یافته بود، قرار بود در مرحله اول و امسال 50میلیون یورو پرداخت شود که حدود 50درصد این اعتبار به‌حساب استان واریز شده است. با وجود تخصیص اعتبار اما متولیان پروژه کار قابل‌مشاهده‌ای انجام نداده‌اند و با این روند، کاری که قرار بود طی 2سال به سرانجام برسد، مشخص نیست چقدر زمان خواهد برد. مسئولان آبفا وعده داده بودند که بخشی از اعتبار مورد‌نیاز این کلانشهر از صندوق توسعه ملی تامین شده و بخشی هم قرار است از طریق فاینانس خارجی پرداخت شود، اما پیگیری‌ها نشان می‌دهد فاینانس خارجی هم هنوز به مرحله اجرایی و قرارداد نرسیده. این در حالی است که بر اساس بودجه1400 قرار بود اولویت فاینانس خارجی برای شبکه‌های آب و فاضلاب و به‌ویژه خوزستان باشد، اما عملا کاری انجام نشده است. ساماندهی فاضلاب اهواز، طرح نیمه‌تمامی است که حالا اعتبار مورد‌نیاز برای بخشی از آن تامین شده و اگر عملیات اجرایی هم تسریع شود، می‌توان امیدوار بود در دولت بعدی به سرانجام برسد و بخش زیادی از مشکلات مردم این کلانشهر حل شود.

آزادراه ایلام؛ در انتظار مجوز 
بن‌بست جغرافیایی ایلام سال‌هاست که به چالش عدم‌ورود سرمایه‌گذاران و توسعه‌نیافتگی با وجود ظرفیت‌های مرزی استان غربی کشور بدل شده، آن هم درحالی‌که این پروژه عمرانی نیمه‌تمام برای اتصال ایلام به شبکه آزادراهی کشور سال‌هاست به‌دلیل اعتبارات قطره‌چکانی خاک می‌‌خورد. زمانی که قاسم سلیمانی‌دشتکی، استاندار پیشین آزادراه پل زال – آبدانان - مورموری - دهلران - مرز چیلات را طراحی، تصویب، تخصیص اعتبار و وارد فاز اجرایی کرد، امیدها به اجرای طرح‌های اقتصادی به‌عنوان یکی از مطالبات اصلی مردم این منطقه بیشتر شد. البته ایلامی‌ها به برکت اربعین، سالانه با تردد انبوه زائران عتبات‌عالیات مواجه هستند، اما به‌دلیل نبود شاهراه‌های ارتباطی سرمایه‌گذاران علاقه‌ای به نقش‌آفرینی در این استان مرزی ندارند. به همین دلیل نگرانی‌ها از ایجاد رکود در شروع این پروژه که ایلام را از یک سو به شبکه آزادراهی کشور و از سوی دیگر به آزادراه‌های کشور عراق در بصره متصل می‌کرد، بیشتر شده‌است؛ اتفاقی که به‌نظر می‌رسد در حال رخ دادن است و آغاز این طرح منوط به اخذ مجوز از بانک مرکزی است که شاید تا اواسط 1400هم میسر نشود. معاون عمرانی استاندار ایلام در این‌باره به همشهری می‌گوید: «آزادراه پل زال – مرز چیلات در حقیقت بخشی از آزادراه تهران – نجف و به‌اصطلاح اتصال حرم تا حرم (حرم حضرت معصومه‌(س) در قم تا حرم علی‌بن‌ابی‌طالب در نجف) خواهد بود و به‌عنوان مهم‌ترین مطالبه مردمی استان مطرح است.» «احمد کرمی» با تأکید بر اینکه تمام تلاش مجموعه استانداری کسب مجوزهای لازم برای اجرا شدن این طرح است، ادامه می‌دهد:‌ «طول این آزادراه در ایلام 164کیلومتر است و 4بانک برای اجرای این پروژه پای کار آمده‌اند. قرار است آورده این آزادراه 40درصد از سوی بانک‌ها، 30درصد از سوی بخش‌خصوصی و 30 درصد از بودجه ملی تامین شود. در این‌باره پیگیر صدور مجوز از سوی بانک برای مشارکت مدنی و ورود مستقیم بانک‌ها در اجرای این پروژه هستیم.» به‌گفته کرمی، آزادراه پل زال- چیلات 3هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد و اگر صدور مجوز آن در 1400نهایی شود، بهره‌برداری از آن دو تا سه سال آینده میسر خواهد شد. این مسئول البته به دیگر پروژه‌های استان هم اشاره و عنوان می‌کند: «تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام سامانه گرمسیری و پروژه‌های آب و خاک، راه‌اندازی بازار چنگوله و چیلات، تکمیل بیمارستان 376تختخوابی ایلام و بهره‌برداری از 22ایستگاه پمپاژ در دستور کار استانداری است و تلاش می‌کنیم تا قبل از پایان کار دولت دوازدهم این طرح‌ها به مردم ایلام هدیه شود.»

انتقال آب از عمان؛ معطل یک امضا
انتقال بین‌حوضه‌ای آب، مورد‌تأیید محیط‌زیستی‌ها نیست. تجربه‌های انتقال بین‌حوضه‌ای هم نشان می‌دهد تبعات محیط‌زیستی به قدری بالاست که به رفع تشنگی در مقصد انتقال آب نمی‌ارزد. خشکی هورالعظیم بعد از انتقال آب کارون، تجربه از دست رفتن دریاچه ارومیه یا زاینده‌رود همه از این تجربه‌های تلخ است. با وجود این شیرین کردن آب‌های آزاد و انتقال آن  به عقیده برخی شبیه انتقال بین‌حوضه‌ای نیست؛ اتفاقی که در نخستین گام در طرح انتقال آب خلیج‌فارس به کرمان رخ داده و حالا درباره انتقال آب دریای عمان به بخش شرقی کشور مورد‌توجه قرار گرفته است.
طرح انتقال آب دریای عمان به 3استان سیستان‌و‌بلوچستان، خراسان‌جنوبی و رضوی از سال گذشته کلید خورد؛ طرحی که فرمانده پیشین قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص)‌ آغاز عملیات آن را منوط به امضای وزارت نیرو دانسته بود. این طرح با نام «ناب» قرار است با هدف برداشت آب از دریای‌عمان و شیرین‌سازی و انتقال آن به سیستان‌و‌بلوچستان، خراسان‌جنوبی و رضوی اجرا شود و به همین منظور، یک شرکت کنسرسیوم با همکاری 20درصد قرارگاه و 80درصد بخش‌خصوصی در این‌باره تشکیل و کارهای اولیه و مطالعات هم انجام شده است. از آنجا که بخش‌خصوصی سهم اصلی این پروژه را بر عهده دارد، از وزارت نیرو خواسته شده یک قرارداد برای خرید تضمینی آب امضا کند، زیرا بهای تمام شده آب شیرین در مقصد تفاوت قابل توجهی با بهای آب شیرین در دسترس در استان‌ها دارد و همین موضوع از جمله انتقادهایی است که به چنین طرح‌هایی وارد شده‌است. در آخرین اتفاق، در روزهای گذشته استانداران منطقه 5 کشور با گنجاندن خراسان‌شمالی در این طرح موافقت کردند.  با اجرای این طرح و با فرض حل مشکلات پیش‌رو حدود ۱۲میلیون نفر جمعیت ساکن استان‌های شرقی در بخش صنعت و خدمات از آب شیرین شده دریای‌عمان بهره‌مند شوند. پیگیری‌های همشهری برای گفت‌وگو با مسئولان وزارت نیرو در این‌باره و سرنوشت قرارداد خرید آب بی‌نتیجه مانده‌است.

  نمایندگان مجلس شورای اسلامی چند روز پیش با اختصاص ۲۰۰هزار میلیارد تومان برای اتمام طرح‌های عمرانی با اولویت پروژ‌ه‌های نیمه‌تمام بالای ۸۰درصد پیشرفت فیزیکی موافقت کردند. بر اساس این مصوبه در بند الحاقی (۱) تبصره (۱۸) ماده واحده لایحه بودجه 1400آمده است که بانک‌های عامل مکلفند به تامین‌اعتبار مورد‌نیاز اتمام طرح‌های عمرانی (با اولویت پروژه‌های نیمه‌تمام بالای 80درصد پیشرفت و پیشران‌های منطقه‌ای مناطق کم‌برخوردار) اقدام کنند. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران موظف است گزارش عملکرد این بند را هر 3‌ماه یک‌بار در اختیار کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی قرار دهد.

عمران روستایی در یک قاب 
 توسعه عمرانی روستاها به‌طور عمده بر محور طرح‌های هادی روستایی می‌گردد؛ طرحی که اجرای آن به بنیاد مسکن انقلاب اسلامی واگذار شده و تحقق آن نه فقط سیمای روستا را تغییر می‌دهد بلکه در حوزه بهداشت محیط مانند پسماند و فاضلاب روستا هم مؤثر است. با این همه بخش عمده‌ای از طرح‌های هادی روستایی در سراسر کشور بدون اجرا به مهلت بازبینی 10ساله رسیده است. حالا اما بنا بر آمار رسمی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در سال99، بازنگری طرح‌های هادی در ۱۰۰۰روستای کشور اجرا شده است. بنا بر همین آمار از محل اعتبار ملی و استانی ۶۰میلیارد تومان اعتبار برای طرح‌های هادی روستایی درنظر گرفته و برای ‌هزار روستا طرح بازنگری مصوب و اجرا شده است.
همچنین در ۳۵۰۰ روستا طرح‌های هادی و بهسازی و نوسازی روستاها اجرا شده و در 2600روستا هم طرح‌های نیمه‌تمام در اولویت دولت هستند که برای اتمام آنها بیش از 1500میلیارد تومان اعتبار تخصیص داده شده است. طرح بهسازی در روستاهای هدف گردشگری به‌عنوان طرح جدید بنیاد در دستور کار قرار گرفته و طرح بهسازی بافت‌های با ارزش روستایی هم برای نخستین بار به این مجموعه اضافه شده است.
 همچنین بنابر اعلام بنیاد برکت در سال1399، 13هزار طرح عمرانی در روستاهای سراسر کشور بهره‌برداری شده است. طبق آمار منتشر شده از سوی این نهاد، 13هزارو33پروژه عمرانی و طرح زیربنایی برکت شامل ساخت مدرسه، احداث و تکمیل مسکن محرومان، اجرای پروژه‌های آبرسانی، ساخت مراکز بهداشتی و درمانی و ساخت مسجد و مراکز فرهنگی و هنری در سال99 به بهره‌برداری کامل رسیده است. همچنین 12هزار مسکن محرومان ویژه سیل‌زدگان، خانواده‌های دارای حداقل 2معلول و مددجویان روستایی احداث، تکمیل و تحویل شده است.
 تا پایان پاییز امسال نیز 400پروژه آبرسانی به بیش از 1150روستا به بهره‌برداری رسیده است. اجرای این طرح‌ها، امکان دسترسی به آب آشامیدنی را برای یک‌میلیون نفر فراهم کرده است. این بنیاد در سال99 و در 2مرحله 250مدرسه را در مناطق محروم و روستایی کشور افتتاح و تقدیم دانش‌آموزان این مناطق کرده است.
همچنین در بحث توسعه زیرساخت‌ها مانند طرح‌های آبرسانی با سرمایه‌گذاری 340میلیارد تومان و تحت عنوان پویش 9، آبرسانی به 256روستا و با اولویت 9 استان، آذربایجان‌های شرقی و غربی، اردبیل، هرمزگان، چهارمحال‌و‌بختیاری، یزد، ایلام، فارس و قزوین انجام شد. براساس این گزارش، این طرح‌ها با اجرای ۴۴۲ کیلومتر خط انتقال، ۶۰۵کیلومتر اصلاح و توسعه شبکه، ۲۰ هزارو ۷۰ مترمکعب مخازن ذخیره و با سرمایه‌گذاری ۳۳۹.۸میلیارد تومان، جمعیتی بیش از ۱۷۲هزار‌و ۲۰۶ نفر از هموطنان روستایی را تحت‌پوشش آب سالم و پایدار قرار می‌دهد.