تئاتر شهر و مرزهایش

علی اعطا- سخنگوی شورای شهر تهران

حیات بناهای عمومی، به یکپارچگی با شهر است. بنای عمومی را که عملکرد عمومی دارد، نمی‌توان از شهر منتزع کرد. به‌ویژه، وقتی کاربری و عملکرد آن بنای عمومی از جنس هنر باشد، تنیده شدن آن در تار و پود شهر، ضرورت بیشتری می‌یابد. پرسشی که در هفته‌های اخیر پیش روی ما قرار گرفته است این است که مجموعه تئاتر شهر، به‌عنوان بنای عمومی که در طول تاریخ نزدیک به 50ساله خود، در تاروپود شهر تنیده شده است، آیا می‌تواند از شهر با ایجاد هرگونه حصار فیزیکی منتزع شود؟ واقعیت این است که مجموعه تئاتر شهر و محوطه آن وضعیت مناسبی ندارد.
در هفته‌های اخیر، دغدغه‌های و گلایه مندی‌هایی از سوی هنرمندان ارجمند تئاتر در انتقاد از وضعیت نامناسب محوطه تئاتر شهر مطرح شد. طبیعی است که نمی‌توان دغدغه‌های هنرمندان به‌عنوان نخستین ذینفعان مجموعه تئاتر شهر را نادیده گرفت. تئاتر شهر، خانه اهالی تئاتر است و وقتی هنرمندان از وضعیت محوطه پیرامون این مجموعه ابراز گلایه می‌کنند، نمایندگان مردم در شورای شهر نمی‌توانند نسبت به آن بی‌تفاوت باشند.
اما چرا محوطه تئاتر شهر، در چنین وضعیت نامناسبی قرار گرفته است؟ طراحی و احداث ساختمان تئاتر شهر، در سال 45در دستور کار قرار گرفت و این بنا با طراحی علی سردارافخمی، در سال 51افتتاح شد. این بنا در یک فضای عمومی احداث شد و براساس یک برنامه قبلی، در شرق آن پارکی که امروزه به‌عنوان پارک دانشجو شناخته می‌شود، ایجاد شد. این ساختمان، در تقاطع دو محور اصلی شهر تهران، یعنی خیابان ولیعصر به‌عنوان مهم‌ترین محور شمالی جنوبی و خیابان انقلاب به‌عنوان مهم‌ترین محور شرقی غربی قرار گرفته است. این تقاطع، به واسطه موقعیت جغرافیایی و بافت کارکردی پیرامون آن، در دهه‌های اخیر به کانون فرهنگی، هنری و دانشگاهی پایتخت تبدیل شده است و می‌توان اینگونه تعبیر کرد که مجموعه تئاتر شهر، در کانون و قلب فرهنگی هنری تهران قرار گرفته است. از دیگر سو، بنای تئاتر شهر در یک فضای عمومی قرار گرفته است. به واقع، چنین نیست که در بخشی از عرصه‌ای با مالکیت اختصاصی، بنایی احداث شود و عرصه پیرامون آن، در مالکیت خصوصی باشد. اینجا کانونی است که در چند دهه اخیر همواره محل آمد و شد آزادانه همه شهروندان بی‌هیچ حد و مرز و بی‌هیچ تفکیک اجتماعی و گروهی و صنفی بوده است. اساسا ویژگی فضاهای عمومی شهر چنین است که در آنها، طبقه بندی اجتماعی و تفکیک شهروندان اتفاق نمی‌افتد و زمینه تعاملات اجتماعی آزادانه همه شهروندان را فراهم می‌کند.  اما نکته در اینجاست که فضای عمومی شهر که محوطه پیرامون آن از آن جمله است؛ آیا تاکنون توسط مدیریت شهری به‌عنوان متولی شهر، مدیریت شده است؟
واقعیت این است که به‌دلیل وضعیت پدید آمده ناشی از همه‌گیری کرونا، مجموعه تئاتر شهر از رونق افتاده است و مراجعین همیشگی آن، کمتر به آن فضا مراجعه کرده‌اند. وقتی فضای شهری بی‌رونق می‌شود و مراجعین همیشگی آن دیگر به آنجا مراجعه نمی‌کنند، طبیعی است که تدریجا بافت اجتماعی آن تغییر می‌کند. وقتی فضا رها می‌شود، پتانسیل ناامنی و ناایمنی در آن افزایش پیدا می‌کند و آن فضا، دیگر فضای پیشین نیست. در چنین شرایطی است که انتظار می‌رود مدیریت شهری، مسئولیت خود در قبال طراحی نظام مدیریت و بهره‌برداری از فضای عمومی را به انجام برساند و فضا را ناامن، ناایمن و بی‌دفاع رها نکند. می توان به مثالی اشاره کرد. مدتی پیش، جمعی از اهالی تئاتر در برابر مجلس شورای اسلامی تجمع کردند تا صدای خود را به گوش نمایندگان و احتمالا همه شهروندان برسانند تا بگویند در ایام کرونا، تئاتر به‌عنوان یکی از مردمی‌ترین هنرها از رونق افتاده است. از دغدغه‌ها و مطالبات آنها، رسیدگی به مسائل اقتصادی ناشی از شرایط ایام کرونا بود. این نکته و دغدغه، قابل توجه و تامل است. نمی‌توان و نباید نسبت به آن بی‌توجه ماند. پرسش اینجاست که چرا از محوطه عمومی فضای شهر، برای اجرای نمایش استفاده نمی‌کنیم؟ چرا با مدیریت و برنامه‌ریزی فضا، محوطه عمومی پیرامون تئاتر شهر را رونق نمی‌دهیم تا با تغییر تدریجی بافت اجتماعی آن؛ ناامنی و ناایمنی، نه با روش نامناسبی همچون جداسازی محوطه تئاتر از فضای بلافصل شهری که همواره در پیوستگی با آن قرار داشته است، که با تعریف فعالیت‌ها و رویدادها کاهش محسوس پیدا کند؟
در محوطه تئاتر شهر، فضای عمومی شهر رها، بی‌رونق، تدریجا ناامن و ناایمن شده است. وقتی نظام مدیریت و بهره‌برداری روشنی وجود ندارد و مدیریت شهری مسئولیت خود را در قبال چنین ماموریتی انجام نمی‌دهد، برای اصلاح این وضعیت اگر در گام اول به سراغ ایجاد مرز فیزیکی و حصار برویم، چنین اقدامی پیام اجتماعی مناسبی ندارد. گمان می‌کنم حتی کسانی آن را پیامی سمبلیک به‌معنای جدایی هنرمندان از سایر شهروندان تعبیر کنند.
باید به گونه ای عرصه عمومی تئاتر شهر را مدیریت کنیم که مرزهای آن، نه در محوطه پیرامونی آن، بلکه منطبق بر مرزهای شهر باشد.