خطر در کمین بناهای هویتی

شیما شاهرخی / دکتری مرمت میراث معماری

  در روزگاری که طبیعت سرانجام نفس خود را از فشارهای بی‌وقفه انسانی بازپس‌گرفته و فرهنگ تبدیل به وجهی مشترک برای مقاومت جوامع در برابر بحران شده، فرصتی است تا بار دیگر به تعامل دیرینه طبیعت و انسان بیندیشیم و به چرایی گسست این تعامل دوسویه و چالش‌های به‌ وجود آمده در پی آن بپردازیم. از قطع ارتباط مؤثر و دوسویه انسان و طبیعت و تمایل بی‌پایان انسان برای فعالیت‌های صنعتی، دغدغه‌ای با عنوان «تغییرات اقلیمی» برای بشر به‌وجود آمده است.  

این دغدغه با افزایش دما، بالا آمدن سطح آب دریاها، تغییر در الگوی بارش، خشکسالی، طوفان و بسیاری دیگر از تأثیرات قابل‌ملاحظه بر سیاره زمین به چالشی بزرگ تبدیل شده است.
افزایش دمای کره زمین و انواع آلاینده‌ها در طبیعت به دلیل استفاده بی‌اندازه از انرژی سوخت‌های فسیلی، یکی از تأثیرات فعالیت‌های انسانی است و بی‌تردید تمامی مناطق زمین از این آلودگی و گرمایش در رنج خواهند بود.
 به‌ همین دلیل، در سال‌های اخیر سازمان‌های بین‌المللی، منطقه‌ای و ملی به سمت توسعه برنامه‌های خود برای ارزیابی و مدیریت تأثیرات تغییرات اقلیمی گام برداشته‌اند.
 شهرها و میراث معماری از جمله فضاهای آسیب‌پذیر در برابر این دگرگونی هستند و از آنجا که رمز پایداری شهرها و معماری تاریخی در انطباق کامل ساختار و عملکرد آنها با ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی است، تداوم حیات آنها نیز با اقلیم و طبیعت گره خورده است. تأثیر یک بلای طبیعی تشدیدشده با تغییر اقلیم بر شهر و ساختار معماری به مراتب بیشتر از فرسودگی تدریجی آن در بستر زمان است.
تغییرات اقلیمی با عواقبی چون تغییر در خاک، چرخه‌های رطوبت، جابه‌جایی سطح آب‌های زیرزمینی، ایجاد واکنش‌های شیمیایی و دیگر عوامل آسیب‌رسان، علاوه‌بر تأثیرگذاری بر بعد کالبدی، بر منظر شهری و ابعاد اجتماعی و اقتصادی نیز تأثیرگذار خواهد بود، چراکه تغییر در وجه کالبدی میراث شهری سبب تغییر در شیوه‌های زندگی و کار جوامعی می‌شود که در ارتباط با این میراث و حفاظت از آن زندگی می‌کنند.
این تأثیرات در آن ‌گروه از سایت‌های میراث معماری که واجد ارزش‌های جهانی هستند، ممکن است منجر به از دست رفتن ارزش‌های برجسته جهانی و یکپارچگی اثر و در نهایت خروج از فهرست میراث جهانی شود.


از این نمونه می‌توان به مجموعه میراث جهانی «کاخ گلستان» در تهران اشاره کرد که نه‌ تنها نمونه‌ای منحصربه‌فرد از معماری دوران خود، بلکه موزه‌ای با گنجینه‌ای ارزشمند از اسناد و تصاویر تاریخی است.
این گنجینه ارزشمند، خود نیازمند طرح جامع مدیریت و کاهش خطر بلایا برای از دست نرفتن ارزش‌های برجسته جهانی و آمادگی در برابر وقوع بحران‌ است، زیرا ارزش‌های ذاتی میراث معماری در برابر بحران ناشی از تغییرات آب‌وهوایی، آسیب‌پذیر و در معرض خطر از دست رفتن هستند.
بنابراین، پیش‌بینی و مدیریت تأثیراتی که تغییر اقلیم بر شهر و میراث معماری خواهد داشت یک چالش واقعی است و از آنجاکه «حفاظت» به معنای «مدیریت تغییر» است، یکی از راه‌های تضمین پایداری میراث معماری و منظر شهری تاریخی، کنترل و مدیریت تغییراتی است که می‌توانند خاستگاه‌های متفاوت طبیعی و یا فرایندهای انسانی داشته باشند.
مدیریت میراث معماری و مدیریت شهری با هم‌پوشانی و ادغام طرح‌های «مدیریت کاهش خطر بلایا»، «حفاظت» و «توسعه» می‌توانند به پایش، نظارت و ارزیابی میزان آسیب‌پذیری و افزایش انعطاف‌پذیری میراث معماری در برابر این تغییرات بپردازند و قدمی مؤثر بردارند.
 همچنین با کاهش فشارهای غیراقلیمی موجود، اقداماتی را برای افزایش تاب‌آوری شهر و میراث معماری انجام دهند و با به‌روز کردن طرح‌ها و تهیه نقشه‌های خطرپذیری و آسیب‌پذیری مناطق در بر گیرنده معماری ارزشمند، از حفاظت پایدار ارزش‌های میراث شهری اطمینان حاصل کنند و گامی بلند در مسیر تحقق اجرای طرح‌های توسعه پایدار بردارند.

در آستانه نوروز از طریق «سامان بازار» صورت می‌گیرد
ساماندهی دستفروشان در ۳۷ بازار محلی
شهرداری تهران در آستانه فرارسیدن عید نوروز مکان‌های خاصی را برای دستفروشان خیابانی در نظر گرفته است. اطلاعات این مکان‌ها در سامانه «سامان بازار» ثبت می‌شود و فروشندگان در بازار نزدیک محل زندگی خود، غرفه‌ای انتخاب می‌کنند و پس از پرداخت هزینه با دریافت بارکد، در بازار مورد نظر مستقر می‌شوند.
مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر درباره افتتاح سامانه هوشمند مدیریت تخلفات شهری ‌بند ۲۰ گفت: «‌بند ۲۰ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها، رسیدگی به شکایات رفع مزاحمت‌های شغلی واحدهای صنفی را به شهرداری‌ها واگذار کرده و این سامانه قرار است در فرایند ثبت و رسیدگی به شکایات مورد استفاده قرار گیرد.»
سیدعلی مفاخریان درباره سامانه سامان بازار که برای نظم‌دهی به فعالیت دستفروشان در شهر تهیه شده است، بیان کرد: «‌تاکنون ۲ هزار دستفروش در این سامانه ثبت‌نام کرده‌اند ولی به مناطق اعلام شده که باید پیمانکاران را ملزم به ثبت‌نام دستفروشان خود در این سامانه کنند. اطلاعات شخصی همه دستفروشان در این سامانه ثبت می‌شود ولی تنها دستفروشان ساکن تهران اجازه کار در بازارها را خواهند داشت‌ چراکه این سامانه مانع جانمایی دستفروشان از شهرهای دیگر، در بازارهای تهران می‌شود.»
او ادامه داد: «‌این سامانه به ثبت احوال متصل است و پس از احراز هویت اشخاص، در صورتی که فردی ساکن تهران نباشد از سامانه حذف می‌شود. برای اثبات این امر هر دستفروش باید اجاره نامه یا سند ملک در تهران داشته باشد و در سامانه ثبت کند.»
 مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر با بیان اینکه در حال حاضر ۳۵ روزبازار و ۲ شب بازار در تهران وجود دارد، گفت: «‌در مورد دستفروشان خیابانی که به‌ویژه ایام عید در برخی میادین جمع می‌شوند برنامه‌ریزی کرده‌ایم که مکان‌های خاصی را برای آنها در نظر بگیریم. اطلاعات این مکان‌ها و حتی نقشه آنها در سامانه ثبت می‌شود و شخصی که احراز هویت شده است می‌تواند در بازار نزدیک محل زندگی خود، غرفه‌ای انتخاب کند و پس از پرداخت هزینه با دریافت بارکد، در بازار مورد نظر مستقر شود.» مفاخریان اضافه کرد: «‌هزینه‌ای که دستفروشان پرداخت می‌کنند نیز براساس نرخ مصوب شورای‌شهر و بستگی به متراژ هر غرفه دارد.»  او با بیان اینکه این سامانه با حذف واسطه‌گری از حقوق دستفروشان حمایت می‌کند توضیح داد: «‌دستفروشان در حال حاضر درگیر پیمانکارانی هستند که حقوق آنها را به شکل‌های مختلف تضییع می‌کنند. آنها در این سامانه با حذف واسطه و پرداخت قیمت مصوب می‌توانند غرفه اجاره کنند.» مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر با تأکید بر اینکه سامان بازار در سال ۱۴۰۰ به‌صورت رسمی کار خود را آغاز می‌کند، افزود: ۲” هزار دستفروش تاکنون در سامانه ثبت‌نام کردند که باید احراز هویت شوند. هنوز به دلیل اشکالاتی که در مورد بارگذاری نقشه‌ها وجود داشت کار سامانه به‌طور کامل آغاز نشده اما از ابتدای سال ۱۴۰۰ این سامانه فعالیت خود را کامل می‌کند و دستفروشان می‌توانند بارکدهای خود را دریافت کنند.»