چکش کرونا بر روحیه سالمندی

نیلوفر  ذوالفقاری

از همان نخستین روزهای همه‌گیری ویروس کرونا، بسیاری از ما بیشتر از خودمان، نگران سلامتی پدران و مادران سالمند، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و موسفیدهای خانواده شدیم. خبرها هم از آسیب‌پذیری بیشتر این گروه سنی می‌گفتند اما موضوعی که کمتر سراغ آن رفتیم، حفظ سلامت روان این افراد در این روزهای سخت بود. سالمندان همانطور که نسبت به بقیه گروه‌های جامعه، در برابر ویروس کرونا بیشتر احساس خطر می‌کنند، بیشتر از بقیه هم در معرض آسیب‌های روانی ناشی از این بیماری و شرایط جدید زندگی‌شان هستند. دکتر سیما فردوسی، روانشناس، از این آسیب‌ها و روش‌های کاهش اثر آنها می‌گوید.


روانشناسی مخصوص سالمندان
سالمندی برای خود تعریف خاص و روانشناسی به‌خصوصی دارد. با افزایش سن، به‌تدریج قوای جسمانی رو‌به تحلیل می‌رود. بد نیست بدانیم برای قوای روحی و روانی هم با افزایش سن، همین اتفاق می‌افتد. بعضی آسیب‌های روانی در سالمندان بیشتر دیده می‌شود؛ مثل افسردگی دوره سالمندی. افسردگی سالمندی هم پایه زیستی دارد و هم پایه محیطی- اجتماعی. عملکرد مغز در سالمندی تغییر می‌کند، ترشحات بعضی انتقال‌دهنده‌های عصبی افزایش پیدا می‌کند و افسردگی حاصل می‌شود. عوامل دیگری هم برای بروز افسردگی سالمندان وجود دارد. فرزندان معمولا سراغ زندگی خود رفته‌اند و سالمندان نسبت به دوران جوانی و میانسالی، تنهاتر شده‌اند. ممکن است بازنشسته باشند، حس کنند در چرخه تولید و فعالیت جایی ندارند و دیگران آنها را به‌حساب نمی‌آورند.

حساسیت ضربدر‌دو
سالمندان باید تا جایی که ممکن است، با بقیه اعضای خانواده زندگی کنند و در کنارشان، افرادی را که دوستشان دارند ببینند. موقع صحبت با سالمندان باید به آنها احترام بگذاریم و محبتمان را به‌صورت کلامی نشان دهیم. اگر جمعی شکل می‌گیرد، سالمند هم باید در آن جمع حضور داشته باشد. سالمندان بسیار حساس و زودرنج هستند و همه حرف‌ها را به‌خودشان می‌گیرند. به همین دلیل نوع حرف‌زدن و احترام‌گذاشتن به آنها خیلی مهم است. سالمندان، واکنش‌های اطرافیان را به دقت نظاره می‌کنند تا ببینند چطور با آنها رفتار می‌شود؟ آیا دیگران آنها را تمسخر می‌کنند یا تحویلشان می‌گیرند؟ به همین دلیل هم باید کاملا مراقب رفتارمان با آنها باشیم. بعضی از آنها هم ممکن است گوش سنگینی داشته باشند و چون حرف‌ها را خوب نمی‌شنوند، گاهی دچار بدبینی و بدگمانی می‌شوند.

این نیز می‌گذرد
گذشته سالمند، در سلامت روان او اهمیت زیادی دارد. سالمندی که در جوانی، آسایش و آرامش بیشتری را تجربه کرده، از نظر روانی سلامت بیشتری دارد. اما فردی که خاطرات تلخی از جوانی و میانسالی دارد و دوران سختی را پشت‌سر گذاشته، احساس نارضایتی بیشتری خواهد داشت و این موضوع بر خلق و خوی سالمندی او تأثیرگذار است بنابراین تاریخچه زندگی سالمند مهم است؛ اینکه با افتخار از گذشته خود حرف می‌زند یا با حسرت و اندوه؟ یادآوری مشکلات گذشته که در دوران مختلف زندگی برای جامعه دردسر‌ساز بود و اکنون برطرف شده، باعث می‌شود تا با مثالی عینی این حس را در آنها ایجاد کرد که شرایط کنونی نیز بهبود می‌یابد.

تقویت روح و جسم
در شروع همه‌گیری ویروس، تأکید می‌شد که فقط سالمندان درصورت ابتلا به کرونا جانشان را از دست می‌دهند و بقیه نگران نباشند. هرچند بعد از مدتی این خبرها تکذیب شد و دیدیم که افراد با سنین مختلف در  معرض خطر کرونا هستند اما تأثیرات روانی این شایعات انکارناشدنی است. نکته مهم در مصونیت از کرونا، داشتن سیستم ایمنی سالم است و از آنجا که سالمندان معمولا به بیماری‌های زمینه‌ای مبتلا هستند، نگرانی بیشتری درباره آنها وجود دارد. بنابراین تأکید بیهوده بر سن و سال درباره کرونا، فقط روحیه سالمندان را تضعیف می‌کند. به جای این حرف‌ها، باید به فکر تقویت سیستم ایمنی بدن آنها باشیم. رسیدگی به تغذیه و تهیه مکمل‌های تقویتی راه‌حل مناسبی است. از طرف دیگر استرس، سطح ایمنی بدن را کاهش می‌دهد بنابراین باید مانع انتقال نگرانی‌های بیش از حد به آنها شویم. هر فردی که در خانواده خود سالمند دارد، باید لااقل یک کتاب درباره نیازهای جسمی و روانی سالمندان خوانده باشد.

دور از هم و با هم
دلخوشی بزرگ بسیاری از سالمندان، دیدار با خانواده و عزیزانشان است؛ چیزی که ویروس کرونا از همه ما گرفت و البته سالمندان را، تنهاتر از قبل کرد. به همین دلیل هم بسیاری از آنها غمگین و بی‌انگیزه شده‌اند. در کنار رعایت پروتکل‌های بهداشتی، نباید سالمندان را به حال خود رها کنیم. می‌توانیم هر کدام به تنهایی، با رعایت فاصله و نکات بهداشتی، ساعتی به دیدار آنها برویم، اگر کاری از دستمان برمی‌آید، کوتاهی نکنیم و خریدهایشان را انجام دهیم. قرار نیست در خانه سالمندان تجمع کنیم اما با برنامه‌ریزی می‌توانیم راهی پیدا کنیم که هم کمک‌حال سالمندان باشیم و هم آنها را تنها رها نکنیم. اگر راه دور هستیم، می‌توانیم با تماس تلفنی و به‌خصوص تماس تصویری، مانع دلتنگ‌ترشدن آنها شویم. مهم این است که سالمندان حس کنند موردتوجه هستند و دیگران دوستشان دارند.

عشق و محبت؛ ناجی 
در کنار همه این مراقبت‌ها، توجه به نکاتی ظریف که معمولا فراموش می‌شوند، اهمیت زیادی دارد. بسیاری از ما همه کارهای مربوط به یک سالمند را برعهده می‌گیریم اما حواسمان به احساسات او در این شرایط نیست. مثلا به سالمند می‌گوییم که همه خریدها را برایش انجام می‌دهیم اما تامین مالی او را نادیده می‌گیریم؛ چیزی که به سالمند احساس امنیت روانی و استقلال می‌دهد. بیشتر سالمندان نگرانی‌هایی درباره ناتوانی، بیماری و تنهایی در نبود دیگران دارند و ما نباید به این احساسات دامن بزنیم. در نهایت چیزی که همه ما و البته سالمندان را به سلامت از این روزهای کرونایی عجیب و غریب، با روحیه سالم‌تری نجات می‌دهد، عشق و محبت است. وقتی در کنار هم و با تکیه بر مهربانی و دلگرمی یکدیگر از این روزها عبور کنیم، حتما روحیه سالم‌تری برایمان باقی خواهد ماند. خیلی مهم است که با هم و به‌خصوص با سالمندان، از تلخی‌ها، ترس‌ها و موضوعات منفی حرف نزنیم و سعی کنیم با مثبت‌اندیشی، روحیه همدیگر را تقویت کنیم. سالمندان با دیدن عشق و محبت واقعی فرزندان و اطرافیان، روحیه قوی‌تر و شادتری پیدا می‌کنند. این تنها راه کمک به سلامت روان سالمندان، این گنجینه‌های تجربه است.

طردشدگی و بداخلاقی
احساس طردشدگی میان سالمندان شایع است. آنها تصور می‌کنند اطرافیان دیگر دوستشان ندارند، تحویلشان نمی‌گیرند و فراموش‌شان کرده‌اند. به همین دلیل باید سعی کنیم آنها را در جریان اتفاقات و ماجراها حفظ کنیم و موقع گفت‌وگو، آنها را هم مخاطب قرار دهیم. بعضی سالمندان از اینکه نمی‌توانند عملکردی مانند جوانی خود داشته باشند، ناراحت هستند و این ناراحتی را با رفتار پرخاشگرانه بروز می‌دهند. به همین دلیل هم بعضی از سالمندان بداخلاقی می‌کنند. البته بخشی از این بداخلاقی‌ها، به شرایط جسمی سالمندان بازمی‌گردد، طبیعی است که اگر فردی بیمار باشد یا درد بکشد، نمی‌تواند مثل همیشه خوش‌اخلاق باشد. عوارض بعضی داروها هم بر خلق و خوی سالمندان تأثیرگذار است.