سینما
فرج بعد از شدت
پیروزی وزیر اسبق ارشاد در انتخابات ریاست‌جمهوری سینمای ایران را از برخی محدودیت‌ها رها می‌کند
سعید مروتی
در بهار76 سینماییها متاثر از دوقطبی ایجاد شده در جامعه، در دو جبهه متفاوت ایستاده بودند. بیشتر سینماگران با هدایت خانه سینما سمت حجت‌الاسلام سیدمحمد خاتمی ایستاده بودند و گروهی دیگر در همراهی با وزارت ارشاد سمت حجت‌الاسلام علی‌اکبر ناطق‌نوری. رقابت چپ و راست به سینما هم کشیده شد. برای نخستین بار برای نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری فیلم تبلیغاتی ساخته میشد. طیف خانه سینما که سینماگران مورد حمایت انوار و بهشتی در دهه 60 بودند فیلم تبلیغاتی خاتمی را ساختند. سینماگران نزدیک به هیأت اسلامی هنرمندان هم فیلم ناطق‌نوری را کارگردانی کردند. یک طرف سیفالله داد و درویش و افخمی ایستاده بودند و طرف دیگر بهزاد بهزادپور و رفقایش. حتی هشدار وزیر راست‌گرای ارشاد هم نتوانست تأثیری بر همراهی اکثریت جامعه سینمایی کشور با کاندیدای جناح چپ بگذارد. در انتهای سال75 وقتی سیاستهای سینمایی سال جدید اعلام میشد، ضرغامی فکر نمیکرد فرصت تکمیل برنامه‌هایش برای سینمای ایران را نخواهد یافت. درجه‌بندی فیلمها اعلام شده و گفته شد کارگردانهای فیلمهایی که درجه کیفی «ب ستاره» و «ج» دریافت کردهاند سال76 حق کارگردانی نخواهند داشت. در فهرست منتشر شده فیلم «سلطان»، ب ستاره گرفته بود و طبق ضوابط ارشاد مسعود کیمیایی حق فیلمسازی در سال76 را نداشت. سینمایی که بهگفته ضرغامی پشت‌گرم به حمایتهای مالی ارشاد، وامها و سهمیه نگاتیو بود و اصلا مشکل مالی نداشت. موجی که بعد از عید در جامعه به راه افتاد همه را غافلگیر کرد و کاندیدای کم‌امید مجمع روحانیون مبارز که بهنظر میرسید بیشتر اهل فرهنگ از او شناخت دارند تبدیل به رقیب جدی رئیس مجلس پنجم شد. دوم خرداد که رسید، داستان برای سینماییهایی که دل خوشی از سختگیریهای ارشاد در اختیار راست سنتی نداشتند شیرین شد. بعد از اعلام نتایج ریاست‌جمهوری، معاون امور سینمایی دیگر پا به وزارت ارشاد نگذاشت. طولی نکشید که سیفالله داد معاون امور سینمایی شد تا دورانی تازه آغاز شود. پرتماشاگرترین فیلم اکران76 «آدم برفی» بود که پس از 3سال توقیف، پروانه گرفت و با آنکه خیلیها نسخه ویدئویی قاچاق و بیکیفیتش را دیده بودند؛ در اکران عمومی تماشاگران پرتعداد یافت؛ بیش از 4میلیون و 470هزار نفر به تماشای فیلم داوود میرباقری شتافتند. با فاصلهای قابل توجه «عقرب»، «جوانمرد» و «نابخشوده» جزو پرمخاطبترین فیلمهای سال بودند. رونق بخش اکران اما «لیلا»ی مهرجویی و «سلطان» کیمیایی بودند. دو فیلمساز قدیمی با دو فیلم که از بهترینهای کارنامهشان، شوری در جوانهای علاقهمند به سینما آفریدند.
این درحالی بود که فیلمهای مهم نسل پس از انقلاب، مخاطب چندانی نیافتند. هرچند که منتقدان کوشیدند جبران مافات کنند. «بچه های آسمان» مجیدی، «سرزمین خورشید» درویش و «نون و گلدون» مخملباف گرچه صندلیهای خالی بسیاری در اکران عمومی داشتند ولی نشریات با صفحات بسیار به استقبالشان رفتند.
جشنواره شانزدهم نخستین فستیوالی بود که در دولت خاتمی برگزار میشد. بیشتر فیلمها هم در دوره مدیریت سابق ارشاد مجوز گرفته بودند ولی نشانههای دوم خرداد را میشد در «آژانس شیشهای»، «بانوی اردیبهشت» و «درخت گلابی» مشاهده کرد. فیلم تند و تیز حاتمی‌کیا بیشتر جوایز را به خود اختصاص داد و جناح چپ به ستایش و جناح راست به نکوهشش مشغول شدند. جشنوارهای که «جهان پهلوان تختی»، «تولد یک پروانه»، «مرسدس» و «سیب» هم جزو آثار پرسر و صدا و بحث برانگیزش بودند؛ نشانههایی از فرج بعد از شدت را به نمایش میگذاشت. دوران تازهای آغاز شده بود؛ دوران دوم خرداد.
در همینه زمینه :