گامی رو به عقب در مدیریت بحران

مهدی امینی- کارشناس مدیریت شهری


البته همچنان مدیریت بحران پر از ابهام و در صحنه عملیات و هماهنگی دچار بلاتکلیفی است. سازمان مدیریت بحران در ذیل وزارت کشور، بازوی اصلی و اجرایی مدیریت بحران در ستاد ملی است و پس از آن ستادهای استانی و شهرستان زیرنظر استاندار و فرماندار شکل گرفته است. متأسفانه تمام تجربیات اخیر نشان می‌دهد که این سازمان (و ستادهای ذیل آن) نه از اقتدار اجرایی و نه از تجربه و اختیار کافی و مناسب در فرماندهی و حتی در هماهنگی مدیریت بحران برخوردار نیست. حتی بدون وجود سازمان مدیریت بحران هم، هر عضوی در ستادهای ملی، استان و شهرستان، کار خود را بدون توجه به دیگر اعضا و با شدت و ضعف متفاوت انجام می‌دهد. به‌عبارتی دیگر این سازمان نمی‌تواند و نتوانسته است که وظیفه فرماندهی و هماهنگی ستاد را برای تعداد اعضای فراوان و فرایندهای در هم پیچیده آن، بازی کند.
در این بین، مدیریت بحران در سطوح ملی و محلی، وظایف و نقش‌های مشخصی را با توجه به نوع، سطح و شدت حوادث تعیین می‌کند. همچنین اگر توان و ظرفیت محلی پاسخگوست، در سطح ملی صرفا نظارت و پشتیبانی از متولیان محلی صورت گیرد. اگر سطح محلی توانمندی و امکان اقدام و پاسخگویی مستقل در برابر شرایط را ندارد، باید سطح ملی فعال شود و نقش اعضا به‌خصوص نهادهای اجرایی و ... را تعیین کند؛ امری که در مدیریت بحران همچون تمام موضوعات سطوح ملی- محلی، محل مناقشه، جدل و بلاتکلیفی است. حتی با اصلاح و بهبود موارد اساسی فوق، امکان مدیریت کارآمد حوادث و بلایای طبیعی و غیرطبیعی، بدون شناسایی و تامین نیازها و ابزارهای لازم، ممکن نخواهد بود. فقدان آمار، اطلاعات و نقشه‌های دقیق شهری و روستایی، وضعیت خطرپذیری و ریسک جمعیت و اجتماع محلی، ساختمان‌ها و تاسیسات، ضعف تیم‌های ارزیابی حادثه در حضور به‌موقع در جغرافیای حادثه و برآورد خسارات، از دیگر کاستی‌های اساسی نظام مدیریت بحران کشور است. نبود مرکز و سامانه فرماندهی و هماهنگی مدیریت بحران در وزارت کشور و استان‌ها، به‌عنوان نخستین و اساسی‌ترین ابزار، در تمام حوادث آشکار است.  بنابراین کشوری که جزو 10کشور بلاخیز (در بلایای طبیعی) دنیاست، هر ساله 250مخاطره طبیعی در آن روی می‌دهد و سالانه 5/1میلیون نفر آن تحت‌تأثیر بلایای طبیعی هستند و فقط در سال 98بیش از 9هزار میلیارد تومان خسارت به آن وارد شده است، با «فقدان یا کمبود قانون، اختیارات، نقش، تعهد و ابزار» قطعا دچار بحران در نظام مدیریت بحران خود است.