گفت‌وگو با مجموعه‌داری که بیش از صدها سند تاریخی و دستخط رجال سیاسی و مشاهیر دارد
اینجا تاریخ ورق می‌خورد
بهنام سلطانی
در این خانه انگار زمان متوقف شده است. چند تابلوی نقاشی که به 200 سال قبل تعلق دارند بخشی از دیوارها را پوشانده‌اند و مابقی به نسخه‌اصلی اسناد و نامه‌های تاریخی و دستخط مقامات عالی‌رتبه سیاسی و مشاهیر ادبی ایران تعلق دارد. اینجا یکی از طبقات خانه رضا عابدینی، افسر سابق شهربانی در حوالی خیابان ستارخان است که بعد از پایان خدمت و در دوران بازنشستگی به جایی برای نگهداری از مجموعه پر و پیمان اسناد تاریخی بدل شده است. خانه او شاید تنها جایی باشد که می‌توان دستخط شخصیت‌های سیاسی، ادبی و هنری یک قرن اخیر ایران را یکجا مشاهده کرد. مجموعه‌دار تهرانی می‌گوید این مجموعه از دستخط قائم‌مقام فراهانی و ناصرالدینشاه و دکتر محمد مصدق گرفته تا نامه‌های علی‌اکبر دهخدا و محمدعلی جمالزاده و نقاشی‌های کمال‌الملک و بسیاری دیگر از شخصیت‌های مهم سیاسی و فرهنگی تشکیل شده و مرور این سندها و دستخط‌ها نوعی ورق زدن تاریخ است.
شاهکار کمال‌الملک
مجموعه‌دار تهرانی، بعد از فوت همسرش، سال‌های تنهایی را با جمع‌آوری و مرور سندهای تاریخی و دستخط مقامات عالی‌رتبه سیاسی سر کرده و همین کاغذهای زرد و رنگ و رو رفته را همدم روزهای تنهایی‌اش می‌داند. بین انبوه سندهای تاریخی، نسخه‌هایی دیده می‌شود که نمونه مشابهی ندارند. مثل حکمی که برای انتصاب یکی از شاهزاده‌های دوران قاجار به‌عنوان وزیر صنایع مستظرفه قزوین نوشته شده و تصویر شیری که به‌عنوان آرم بالای سر برگ کشیده شده و کار کمال‌الملک است. عابدینی قدمت این حکم را یک قرن می‌داند و می‌گوید:«این یکی از مهم‌ترین سندهای این مجموعه است چرا که نقاشی کمال‌الملک روی این حکم قابل مشاهده است. کمال‌الملک با مداد رنگی این تصویر را کشیده و با وجود گذشت یک قرن هنوز واضح و شفاف به‌نظر می‌رسد. کمال‌الملک وقتی به سمت رئیس امور مستظرفه منصوب شد این شیر را به‌عنوان آرم مستظرفه ساخت».
از شهربانی تا مجموعه‌داری
رضا عابدینی وقتی افسر شهربانی بود، مدیریت برنامه «هشدار پلیس» را که سال‌ها قبل از تلویزیون پخش می‌شد برعهده داشت. او همزمان با خدمت در شهربانی به‌عنوان دانشجو در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران تحصیل کرد و در مقطع لیسانس فارغ‌التحصیل شد. آقای کلکسیونر بعد از پایان خدمت 30ساله‌اش در شهربانی و در دوران بازنشستگی برای جمع‌آوری تابلوهای قدیمی نقاشی به صرافت می‌افتد اما می‌گوید دست سرنوشت او را به سمت جمع‌آوری اسناد تاریخی و دستخط مقامات عالی‌رتبه سیاسی کشاند؛«قبل از اینکه در شهربانی استخدام شوم و زمانی‌که دانش‌آموز بودم به نقاشی علاقه فراوانی داشتم و یک‌بار هم در مسابقات نقاشی استان تهران اول شدم. علاقه‌مندی‌ام به هنر و نقاشی ادامه داشت تا اینکه با دوستانی آشنا شدم که کارشان جمع‌آوری نسخه‌های خطی و اسناد تاریخی بود. از سال 1369تصمیم گرفتم این کلکسیون را تشکیل بدهم و تاکنون بیش از هزار سند تاریخی شامل فرمان پادشاهان و احکام شاهزاده‌ها و وزرای دربار را جمع کردهام. اوایل کارم چند سند تاریخی نایاب مثل فرمان‌های شاه‌عباس صفوی به دستم رسید اما به‌واسطه تجربه کمی که در این کار داشتم به‌راحتی آنها را از دست دادم».
تاریخ زیر ذره‌بین می‌رود
اسناد تاریخی بخش مهمی از مجموعه رضا عابدینی را تشکیل می‌دهد و قدمت برخی از آنها به 150یا 200سال می‌رسد. این اسناد شاید برای عده‌ای به کاغذهایی پاره‌ای می‌ماند که تاریخ مصرف‌شان گذشته اما برای همه کسانی که دستی در تاریخ‌نگاری دارند ارزش معنوی بسیاری دارد. او این اسناد را با وسواس داخل بوفه‌های قدیمی و سنتی که تعدادشان کم نیست چیده است و این بوفه‌ها حکم صدف‌هایی را دارند که الماس‌های قیمتی را در دل خود نگه‌داشته‌اند. آنچه ارزش این مجموعه را دوچندان می‌کند این است که همه این اسناد، دستخط مقامات عالی‌رتبه و مشاهیر 200سال اخیر است و با اینکه بدون ذره‌بین‌های مخصوص خوانده نمی‌شوند اما جزو اسناد نایاب طبقه‌بندی می‌شوند و بین مجموعه‌دارها خواهان بسیاری دارند. تماشای دستخط پادشاهان گذشته ایران مثل ناصرالدینشاه، مظفرالدین‌شاه، محمدعلی شاه و سایر پادشاهانی که طی 200سال گذشته در ایران حکومت کرده‌اند هر بیننده‌ای را سر ذوق می‌آورد و در عین حال ادبیات و مناسبات رجال سیاسی آن دوران را روایت می‌کند. رضا عابدینی نسخه‌ای که دستخط عباس‌میرزا، یکی از پادشاهان دوران قاجار است را نشان می‌دهد و می‌گوید: «فرمان‌هایی پادشاه صادر می‌کرد را خطاط می‌نوشت و پادشاه بعد از خوانش، بالای آن مهر می‌زد. مهری که کنار فرمان‌ها زده شده نشانه این است که فرمان را شاهزاده صادر کرده اما نسخه اصلی فرمان عباس‌میرزا با دستخط قائم‌مقام فراهانی نوشته شده و به همین دلیل ارزش بسیار زیادی دارد». آنطور که رضا عابدینی می‌گوید این فرمان در اواخر حکومت فتحعلی‌شاه و حوالی سال 1830میلادی صادر شده است.
این تکه کاغذها، سند ازدواج شهروندان عادی در دوران قاجار است. خوشنویس‌ها روی این کاغذها مشخصات زوج‌ها را می‌نوشتند و با مهری که بالای دست نوشته‌ها می‌خورد، ازدواج رسمی می‌شد. سند ازدواج شاهزاده‌ها و مقامات عالی‌رتبه را خوشنویس‌های خبره دربار می‌نوشتند و نقاش‌ها با طرح‌های منحصر به‌فرد دور تا دور آن را تزئین می‌کردند. این دست نوشته‌ها، سند تبعیض بین مردم عادی و شاهزاده‌هاست و بدعت آن از دوره قاجار گذاشته شده است.
از مظفرالدین‌شاه به لقمان‌الدوله
در این مجموعه عکس‌های تاریخی با دستخط پادشاهان به چشم می‌خورد. مثل عکسی که مظفرالدین شاه به لقمان‌الدوله، پزشک مخصوص دربار هدیه داده یا عکسی که به دومین سفر ناصرالدینشاه به فرنگ مربوط می‌شود و عکاس، شکارهای او را به تصویر کشیده است. مجموعه‌دار تهرانی می‌گوید برای خرید سندهایی از این دست بین
2 تا 5میلیون تومان پرداخت کرده و با گذشت 20تا 30سال ارزش مادی آنها چند برابر شده است؛«برای جمع‌آوری این اسناد بارها به شهرهای دور و نزدیک سفر کردهام و شاید با پولی که برای خرید آنها صرف کردهام می‌توانستم یک خانه مجلل بخرم». بخش قابل توجهی از مجموعه رضا عابدینی تحت عنوان «نخستین نمایشگاه دستخط مقامات عالی‌رتبه و مشاهیر ایران در 200سال اخیر» در معرض دید عموم در طبقه پنجم برج میلاد قرار گرفته و کسانی که به تماشای دستخط مقامات عالی‌رتبه و سندهای مهم تاریخی علاقه دارند می‌توانند بروند و ببینند.
