گسترش هنر شبه‌مدرنیسم را بر نتافتند

معراج قنبری

اوایل دهه1350 موجی جدید از هنر نوگرا در گالری‌های تهران به چشم می‌خورد. کارها و آثاری که عمدتا مورد قبول هنرمندان حرفه‌ای برآمده از دهه 40نبود و آنها گسترش چنین هنر شبه‌مدرنیسمی را برنمی‌تابیدند. در این شرایط بود که تعدادی از هنرمندان صاحب ایده و نظر گردهم آمدند و «گروه آزاد نقاشان و مجسمه‌سازان» تشکیل شد. فرامرز پیل‌آرام، میرعبدالرضا دریابیگی، مسعود عربشاهی، مارکو گریگوریان، سیراک مُلکنیان، مرتضی ممیز و غلامحسین نامی، اعضای این گروه را تشکیل می‌دادند. فعالیت آنها از آبان این سال آغاز شد و با حضور در «نمایشگاه هنری بین‌المللی تهران» رسمیت یافت. تشکیل این گروه را می‌توان بازتابی از جریان«کانسپچوآل آرت» دانست. این گروه طی نزدیک به 4سال فعالیت، 4نمایشگاه برگزار کرد و در 3نمایشگاه بین‌المللی حضور داشت. به غیراز 2مورد، گروه در دیگر نمایشگاه‌ها پذیرای هنرمندان مهمان نیز بود. نمایشگاه دوم در اسفند همین سال در گالری مس برگزار شد. سومین رویداد نمایشگاه «آبی» از 30فروردین تا 20اردیبهشت در گالری تخت‌جمشید بود. این گروه در بخشی از بیانیه این نمایشگاه چنین نوشته بود: «گروه آزاد نقاشان و مجسمه‌سازان هر سال حداقل 3‌بار آخرین تجربیات خود را همراه با مهمانان خود به نمایش می‌گذارد. گروه آزاد در تجربیات خود خواهد کوشید علاوه بر همبستگی بیشتر هنرمندان، چشم‌اندازهای تازه‌ای نیز در فضای هنری تهران به‌وجود بیاورد». نمایشگاه چهارم، «گُنج و گستره 1» نام داشت. در آبان و آذرماه1354 در انجمن فرهنگی ایران و آمریکا 2گالری دیگر برپا شد. آثار این نمایشگاه در پی چشم‌اندازهای تازه‌ای از محیط زندگی با کوشش‌های تجربی و برپایه جست‌وجوهای تکنیکی بود. نمایشگاه پنجم با نام «گُنج و گستره 2» در مهر و آبان 1355در گالری سامان برگزار شد. در این دوران جایگاه گروه تثبیت شده بود و بحث و نقد و نظر درباره کارهای ارائه‌شده در محافل هنری و جراید چاپی بالا گرفته بود. گروه آزاد پس از حضور در نمایشگاه بین‌المللی تهران، حضور ششم خود را در خردادماه 1355در نمایشگاه بین‌المللی هنری بازل (سوئیس) تجربه کرد. یک سال بعد، نمایشگاه بین‌المللی هنری واشنگتن (واش‌آرت 77)، آخرین حضور گروه آزاد نقاشان و مجسمه‌سازان در یک نمایشگاه بود. مرتضی ممیز که در سال1355 نشانه‌ای را برای این گروه طراحی کرد، پوسترهای نمایشگاه‌ها را نیز طراحی کرده بود. فعالیت این گروه پس از تلاش‌ها، اختلاف‌ها و فعالیت‌های مؤثر در جریان اصلی هنر نوگرای ایران، در سال1356 پایان یافت. غلامحسین نامی و سیراک مُلکنیان تنها بازماندگان این گروه هستند و گفت‌وگوهای انجام‌شده با آنها از مهم‌ترین منابع برای پیگیری فعالیت‌های این گروه است.