اقتصاد در آستانه رکود و کسادی

در تازه‌ترین گزارش شاخص مدیران خرید (شامخ)، وضعیت فعالیت‌های اقتصادی به‌خصوص در بخش‌های کشاورزی و خدمات نابسامان برآورد شده است. رسیدن عدد شامخ به 44.47واحد در مهرماه، عملاً بیانگر افزایش انقباض در بخش‌های مولد اقتصادی و دورنمای ناخوشایند تولید است که جز با رفع چالش‌های اصلی این حوزه مرتفع نمی‌شود.
به گزارش همشهری، کمبود و گرانی مواداولیه یکی از اصلی‌ترین گلایه‌های فعالان اقتصادی بوده که به‌خصوص در 7‌ماه گذشته در شاخص مدیران خرید (PMI) موسوم به شامخ نیز منعکس شده است؛ حالا در تازه‌ترین گزارش شامخ در کنار این عامل اساسی، چالش کاهش قدرت خرید بازار و افت تعداد سفارش‌ها نیز اضافه شده که مفهوم نهایی آن رکود و کسادی و تعطیلی ناگزیر بخش مولد و افزایش بیکاری خواهد بود.

تولید گران و فروش پایین
مرکز پژوهش‌های اقتصادی اتاق ایران سیزدهمین دوره شامخ را منتشر کرده که از تداوم انقباض در اقتصاد و حتی بدتر شدن آن حکایت دارد. براساس این گزارش، عدد شاخص شامخ در مهر 1399به 44.47واحد رسیده که نسبت به‌ماه قبل نیز 2.39واحد کاهش نشان می‌دهد و پایین‌ترین رقم شامخ در سال‌جاری محسوب می‌شود. بررسی اطلاعات مربوط به شامخ مهرماه حاکی از این است که رشد قیمت مواداولیه و لوازم خریداری شده برای تولید همچنان چالش اصلی فعالیت‌های اقتصادی بوده؛ اما این بار کاهش فروش نیز به‌عنوان چالشی جدید به مشکلات آنها اضافه شده و عملاً به کاهش مقیاس تولید و کاهش استخدام نیروی کار منجر شده است. گزارش شامخ مهرماه، از تشدید وضعیت رکود در فعالیت اکثر بنگاه‌های اقتصادی به‌خصوص در بخش‌های خدمات و کشاورزی حکایت دارد و نشان می‌دهد در این‌ماه نسبت به شهریور، کاهش در فعالیت بنگاه‌ها با شدت بیشتری ادامه پیدا کرده است.

رکوردشکنی افزایش قیمت مواداولیه
آمارها حاکی از این است که در مهرماه امسال، شاخص قیمت خرید مواداولیه یا لوازم خریداری شده برای تولید به 93.17واحد رسیده که بالاترین رقم در طول دوره استخراج شامخ کل اقتصاد (از مهر 98تا مهر 99) بوده و بار دیگر رکورد بیشترین مقدار خود طی 13ماهه گذشته را شکسته است. از سوی دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد تنگناهای ایجاد شده برای فعالیت‌های اقتصادی باعث شده شاخص میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی نیز نسبت به‌ماه قبل کاهش پیدا کند و به 44.51برسد. این کاهش عمدتاً به‌دلیل کاهش استخدام در بخش خدمات بوده که در بحران کرونا با بیشترین آسیب مواجه بوده است. از دیگر نکات شامخ کل اقتصاد در مهر امسال، تداوم روند کاهشی شاخص میزان فروش کالاها یا خدمات بوده که در این‌ماه به 41.85واحد رسیده و طبق اعلام فعالان اقتصادی، این کاهش عمدتاً ناشی از افزایش قیمت‌ها و در پی آن کاهش سفارش‌ها بوده است. در حقیقت، بالا رفتن قیمت نهایی کالا و افت همزمان قدرت خرید بازار عملاً ظرفیت تولید را تحت‌تأثیر قرار داده و ناگزیر بنگاه‌های اقتصادی باید با ظرفیت‌ کمتری تولید کنند. این در حالی است که در ماه‌های گذشته، برخی از بنگاه‌های اقتصادی باوجود بالا رفتن هزینه تولید مجبور شده بودند محصول نهایی را زیر قیمت نهایی عرضه کنند تا با حفظ گردش مالی، قادر به تداوم فعالیت باشند. حالا اما، با توجه به افت جدی تقاضای محصول در بازار، به‌نظر می‌رسد نه‌تنها این بنگاه‌ها، بلکه سایر بنگاه‌هایی که تاکنون مشکلی نداشتند نیز باید منتظر چالش جدیدتری به نام کسادی بازار باشند.

صنعت در حاشیه امن
گرچه نمای کلی اقتصاد ایران در مهرماه بیش‌ از پیش منقبض شده است؛ اما داده‌های منتشر شده از سوی مرکز پژوهش‌های اقتصادی اتاق ایران برای شاخص مدیران خرید صنعت در مهرماه از وضعیت بهتر این بخش از اقتصاد حکایت دارد. طبق اعلام این مرکز، شامخ بخش صنعت در مهرماه همچنان بالای 50واحد باقی مانده و با 2.31واحد کاهش نسبت به‌ماه قبل، به رقم 52.22واحد رسیده است؛ اما همچنان در مقایسه با سایر بخش‌های اقتصاد وضعیت مساعدتری را تجربه می‌کند.
اطلاعات مربوط به بیست و پنجمین دوره شامخ صنعت حاکی از این است که در مهر امسال، شاخص موجودی مواداولیه خریداری شده در بخش صنعت با افزایش شیب روند کاهشی خود طی 6‌ماه گذشته به 37.46واحد رسیده که کمترین مقدار در 25‌ماه قبل است. همچنین در این ماه، قیمت مواداولیه خریداری شده بخش صنعت نیز به 94.82واحد رسیده که بیشترین مقدار طی 25‌ماه گذشته (از شروع انتشار شامخ تاکنون) بوده است. درنتیجه روند نابسامان این دو زیرشاخص و به‌تبع کمبود و رشد قیمت مواداولیه، شاخص قیمت فروش محصولات تولیدی نیز در مهرماه رشد کرده و به 74.81رسیده که بالاتر از شهریور است و از گرانی بیش‌ازپیش قیمت مصرف‌کننده در سطح بازار حکایت دارد.
در این میان، کمبود مواداولیه از یک‌سو و نوسانات شدید قیمتی از سوی دیگر باعث شده تا تولیدکنندگان بخش صنعت، مواداولیه موردنیاز خود را در قیمت‌های بسیار بالا تأمین کنند و برای جبران هزینه‌های تحمیلی، قیمت فروش خود را نیز افزایش دهند؛ اما همزمان به‌واسطه کاهش سفارش‌ها و افت مقدار فروش، عملاً تحقق هزینه تمام‌شده تولید از محل فروش گران‌تر محصول نهایی نیز با مشکلاتی مواجه شده است.

دورنمای تولید از منظر فعالان اقتصادی
کمبود مواداولیه و افزایش شدید قیمت‌ها به‌خصوص در بخش تولید صنعت، باعث شده در مهرماه نیز روند افزایش قیمت فروش محصولات تولیدی و نامساعدتر شدن وضعیت فروش و دخل‌وخرج بنگاه‌های اقتصادی ادامه پیدا کند. بر همین اساس، نظرسنجی‌های انجام شده برای شامخ مهرماه حاکی از این است که همه تولیدکنندگان یک‌صدا از افزایش شدید و نابسامانی قیمت ارز، کمبود مواداولیه موردنیاز خود و همچنین قوانین مخل کسب‌وکار شکایت دارند و این موضوع را زمینه‌سازی توقف برخی از خطوط تولید عنوان کرده‌اند. در این نظرسنجی‌ها گرچه ازنظر اکثر فعالان اقتصادی به‌علت نوسانات شدید قیمتی، پیش‌بینی شرایط حتی برای‌ماه آینده نیز میسر نیست؛ اما همزمان با برگزاری انتخابات آمریکا در آبان 99، اندکی انتظارات خوش‌بینانه نسبت به افزایش فعالیت‌های تولیدی در‌ماه آینده وجود دارد که البته تحقق آن منوط به وقوع تحولاتی در زمینه تأمین مواداولیه، تثبیت نرخ ارز و تعدیل هزینه تولید متناسب با قدرت خرید بازار خواهد بود؛ در غیراین صورت، تولید داخلی عملاً برای ادامه حیات با چالش‌های جدی مواجه می‌شود.