گبه یا بچه‌های آسمان؟ خورشید یا درخت گردو؟

مرتضی کاردر- روزنامه نگار

موفقیت‌های بین‌المللی سینمای ایران در سال‌های آغازین دهه 70، به‌ویژه موفقیت‌های عباس کیارستمی، سبب شده بود که ارسال فیلم ایرانی برای بخش فیلم‌های غیرانگلیسی زبان اسکار موضوعیت پیدا کند، اگرنه در سال‌های دهه 60 و سال‌های آغازین دهه 70 کسی به اسکار غیرانگلیسی زبان توجه نمی‌کرد و از سال 1356تا سال 1373هیچ نماینده‌ای از ایران به اسکار معرفی نشده بود. سال 1373«زیر درختان زیتون» کیارستمی به اسکار ارسال شد و سال بعد «بادکنک سفید» جعفر پناهی.
اما در سال 1376بود که بحث ارسال نماینده سینمای ایران به اسکار قوت گرفت. سیاستگذاران و منتقدان سینمایی دو دسته شدند. عده‌ای طرفدار ارسال «گبه» ساخته محسن مخملباف به اسکار بودند و شماری دیگر می‌خواستند «بچه‌های آسمان» مجید مجیدی به اسکار ارسال شود. جدال «گبه» و «بچه‌های آسمان» جدال سینمای دهه 60 و سینمای دهه 70 بود. محسن مخملباف اگرچه نماینده سینمای انقلابی دهه 60 بود، اما به مرور زمان تعدیل و به سینمای روشنفکری که مطلوب سیاستگذاران سینما بود، نزدیک شده بود. گبه نمونه‌ای از فیلم‌های روشنفکری بود که بعدها در کارنامه مخملباف تکرار نشد.
جدال مخملباف و مجیدی وجه استعاری دیگری هم داشت. مجید مجیدی بازیگر شماری از فیلم‌های مخملباف مثل «بایکوت» و «دو چشم بی‌سو» بود و حالا در مقام کارگردان با او رقابت می‌کرد. بچه‌های آسمان سومین فیلم مجید مجیدی محسوب می‌شد. درست است که فیلم دوم او «پدر» در عرصه‌های بین‌المللی هم موفق شده بود، اما موفقیت او هنوز به پای موفقیت‌های بین‌المللی مخملباف نمی‌رسید. طرفداران ارسال «گبه» معتقد بودند هر چه محسن مخملباف می‌سازد می‌تواند گزینه‌ای بالقوه برای جایزه‌های جهانی باشد، بماند که آنها فرق جشنواره کن و جایزه اسکار را نمی‌دانستند. ناگفته نماند که استیلای محسن مخملباف بر سینمای دهه 60 و 70 و نسبت نزدیک او با سیاستگذاران فرهنگی چیزی نبود که به‌راحتی بتوان بر آن غلبه کرد.
بچه‌های آسمان انتخاب نشد و گبه به اسکار رفت و طبیعی بود که اقبالی برای رسیدن به جمع نامزدهای نهایی اسکار نداشته باشد و بچه‌های آسمان ماند برای سال بعد. بچه‌های آسمان سال 1998به‌عنوان نماینده ایران به اسکار ارسال شد و در کمال ناباوری به جمع 5 فیلم اسکار غیرانگلیسی زبان راه یافت. نخستین بار بود که فیلمی از سینمای ایران می‌توانست به جمع 5 نامزد نهایی اسکار برسد. اما بچه‌های آسمان رقیب سرسختی داشته به نام «زندگی زیباست» ساخته روبرتو بنینی. فیلمی که انگار اصلاً ساخته شده بود تا اسکار بگیرد. زندگی زیباست اسکار سال 1998را برد و حسرتی همیشگی برای سینمای ایران ماند که چرا بچه‌های آسمان را سال گذشته به اسکار ارسال نکرد.
 سال‌های بعد سال‌های موفقیت‌های بین‌المللی مجید مجیدی بود، «بچه‌های آسمان» و «رنگ خدا» جایزه‌های بسیاری نصیب سینمای ایران کردند. در سال‌های بعد هر گاه که مجید مجیدی فیلمی می‌ساخت یکی از گزینه‌های اسکار به شمار می‌رفت. به اسکار فرستادن فیلم‌های مجیدی شاید به‌نوعی جبران مافات نیز محسوب می‌شد. از 6 فیلم بعدی او 3 فیلم «رنگ خدا»، «آواز گنجشک‌ها» و «محمد رسول‌الله»، به‌عنوان نماینده ایران به اسکار معرفی شدند و هیچ‌کدام به جمع نامزدهای نهایی اسکار غیرانگلیسی زبان راه نیافتند. مجید مجیدی پس از بید مجنون و پروژه‌ طولانی محمد ‌رسول الله به سینمایی که خاستگاه او بوده بازگشته است.  او در «خورشید» زندگی کودکان کار را دستمایه خلق فیلم کرده است؛ فیلمی که طعم «بدوک»، «پدر»، «بچه‌های آسمان» و «رنگ خدا» را دارد. حالا به‌عنوان نماینده ایران در اسکار 2021انتخاب شده است. او برای انتخاب به‌عنوان نماینده ایران رقیبان قدرتمندی مثل «درخت گردو» را کنار زده است. پنجمین بار است که فیلمی از مجید مجیدی نماینده ایران در جایزه اسکار می‌شود. آیا خورشید می‌تواند به انتظار 23ساله مجیدی برای کسب جایزه اسکار پایان دهد؟