سال‌های دور از سینما

علی عمادی ـ روزنامه‌نگار


دهه80 سال‌های قهر مخاطب با سینماست. با آنکه فیلم‌های مهمی در این دهه ساخته شدند و سینمای ایران در این دهه فیلمسازان مطرحی به دنیا معرفی کرد اما آنچه روی پرده رفت جز یکی،دو استثناء، با ذائقه مخاطب عام همخوانی نداشت. در دهه80 هم پرفروش‌ترین فیلم‌های سال ابتدا و سال پایانی، یک کارگردان داشت و هر دو راجع به پیامبران بنی‌اسرائیل بود ولی پدیده بی‌رقیب این دهه، 2فیلم اول سری «اخراجی‌ها»ست. در این دهه ظرفیت سالن‌های سینما کم و نرخ بلیت 6برابر افزایش یافت و همین موضوع موجب شد با وجود ریزش شدید مخاطبان، چرخ سینما در این دهه نیز بچرخد و حتی برخی فیلم‌ها رکوردهای میلیاردی بزنند. این بار، مروری داشته‌ایم بر آمار فروش سالانه سینما‌ها در دهه80 که اطلاعات آن برمبنای داده‌های سالنامه‌های آماری فروش فیلم و سینمای ایران - که هر سال در معاونت توسعه فناوری و مطالعات سینمایی تهیه می‌شود - تنظیم شده است.

اقتصاد سینمای ایران در دهه80
در سال1369 بیش از 81میلیون نفر به سینما رفتند اما 20سال بعد، تعداد سینماروها در سال به کمتر از 11میلیون نفر رسید؛ این درحالی بود که جمعیت ایران در این مدت حدود 40درصد افزایش یافت؛ یعنی اگر قرار بود همان اندازه که مردم ایران در سال69 به سینما می‌رفتند در سال89 بروند، سینمای ایران باید در این سال پذیرای بیش از 113میلیون مخاطب می‌شد. در دهه 80سینماهای مستهلک نیز یکی‌یکی از چرخه اکران بازمی‌ماندند. چند سینمای فعال در شهرستان در این دهه تعطیل شدند تا یکی،دو استان کلا بدون سینما شوند. با کم شدن تعداد سالن‌های نمایش در این دهه ظرفیت سینمای کشور نزدیک به 36درصد کاهش یافت؛ یعنی بیش از یک‌سوم. درحالی‌که در دهه 70 به‌ازای هر 350ایرانی یک صندلی سینما وجود داشت، در پایان دهه 80 به هر 665ایرانی فقط یک صندلی سینما می‌رسید. در چنین شرایطی قاعدتا سینما نباید حال و روز خوبی داشته باشد اما چنین نشد و درآمد سینما افزایش هم یافت، آن هم به لطف افزایش قیمت بلیت. در این بازه 20ساله نرخ بلیت سینما بیش از 100برابر شد و از کمتر از 22تومان به بیش از 2200تومان رسید. مقایسه درصد افزایش قیمت بلیت سینما با نرخ تورم سالانه نشان می‌دهد که تقریبا در طول این دهه، نه‌تنها بلیت از تورم جانمانده که جز دو، سه سال، بسی تندتر از آن رفته است. (نمودار 1) بدین‌ترتیب با وجود ریزش بیش از نیمی از تماشاگران در طول این دهه، با رشد 6برابری قیمت بلیت سینما در این بازه زمانی، درآمد این هنر- صنعت در طول دهه 80نزدیک به 3برابر افزایش یافت؛ با این حساب در دهه 80، سالن و تماشاچی به‌طور چشمگیری کم، اما پول سینما به طرز هنگفت و عجیبی زیاد شد. در این دهه به‌طور میانگین از هر 4تا 6ایرانی، یکی از آنها در سال یک‌بار به سینما رفته است.


اکران فیلم خارجی
در دهه 80 همچنان فیلم خارجی روی پرده می‌رفت اما هم از تعداد فیلم‌ها و هم از تماشاگران‌شان سال به سال کم می‌شد؛ به‌گونه‌ای که در پایان این دهه صرفا 7فیلم خارجی اکران شد که همه آنها جمعا 15هزار تماشاگر نداشتند. مهم‌ترین دلیل این کمبود استقبال، به رواج سی‌دی و پس از آن دی‌وی‌دی فیلم‌های خارجی در آن سال‌ها مربوط می‌شود که بدون جرح و تعدیل‌های مرسوم در اختیار علاقه‌مندان به فیلم‌های خارجی قرار‌داشت. افزون بر این فیلم‌های خارجی اکران یافته در این دهه چندان به مذاق علاقه‌مندان و مخاطبان عام سینما نزدیک نبود.



پرمخاطب‌ترین فیلم‌های دهه 80
جز 2فیلم اخراجی‌ها که پدیده دهه80 هستند هیچ فیلمی نتوانست در طول اکران خود در این دهه 2میلیون مخاطب جذب سینما کند. این درحالی است که در دهه قبل «افعی» با 8سال اکران قریب به 6.5میلیون نفر بیننده داشت و اکران 5ساله «می‌خواهم زنده بمانم» بیش از 3میلیون و 200هزار مخاطب داشت که دهمین فیلم پرفروش این دهه شد. ازسوی دیگر با تغییر سیاست اکران فیلم، فروش فیلم‌ها به شبکه نمایش خانگی و افزایش امکانات، موضوع اکران دوم به بعد فیلم‌های سینمایی در شهرستان‌ها نیز رو به افول گذاشت. با این حساب در طول این دهه تنها 3فیلم «کلاه قرمزی و سروناز»(سال دوم، 371هزار نفر)، «دختر ایرونی» (سال اول 994هزار نفر و سال دوم 211هزار نفر) و «سگ‌کشی» (سال اول 921هزار نفر و سال دوم 141هزار نفر) توانستند در اکران سال بعدی خود بیش از 100هزار مخاطب به سینما بیاورند و دیگر فیلم‌ها کمتر از آن بودند. به‌عنوان مثال «آواز قو» با آنکه از سال 80تا 89روی پرده سینماها بود اما در طول این دهه یک‌میلیون‌و 477هزار‌و390مخاطب سینمایی داشت که 98درصد مخاطبان این فیلم، آن را در همان سال‌80 دیدند و فقط 30هزار نفر در اکران‌های 81تا 89به تماشای آن نشستند. در نمودار 2تعداد تماشاگران پرمخاطب‌ترین فیلم‌های سینمای ایران در دهه 80 مقایسه شده و مورد جالب‌توجه در این میان «مارمولک» است؛ حتی اکران نیم‌بند این فیلم نیز آن را همچنان میان 10فیلم پرمخاطب این دهه جای می‌دهد.



پرمخاطب‌ترین سینماگران ایرانی
برخلاف دهه 70که بسیاری از تماشاگران سینما برای دیدن جمشید هاشم‌پور بلیت می‌خریدند و به سینما می‌رفتند در این دهه مضمون فیلم‌ها، انتخاب‌ها را تعیین می‌کرد و این مضمون بیشتر از جنس کمدی بود. حال اگر این کمدی سمت و سویی هم داشت قاعدتا استقبال بیشتر هم می‌شد؛ اتفاقی که برای دو فیلم اخراجی‌ها افتاد. با همین دو فیلم، مسعود ده‌نمکی پرمخاطب‌ترین فیلمساز این دهه است. پس از وی آرش معیریان با فاصله‌ای زیاد از او قرار می‌گیرد. نقطه اشتراک این دو فیلمساز، استفاده از ویژگی‌های فیلمفارسی در ساخت کمدی است که اولی به آن جهت سیاسی و دفاع‌مقدسی هم بخشید و دومی به‌صورتی خیلی کمرنگ از دستمایه‌های اجتماعی سود جست.
در بین بازیگران مرد، پرمخاطب‌ترین، امین حیایی است که حتی اگر بازی او در دو فیلم اخراجی‌ها را هم به‌حساب نیاوریم به‌دلیل حضور در قریب 40فیلم در دهه 80 بازهم پرمخاطب‌ترین بازیگر خواهد بود. البته همین که در تفاوت دهه‌ها، مخاطب از هاشم‌پور به حیایی می‌رسد خود جای تامل دارد. پس از حیایی در بین بازیگران مرد با اختلافی زیاد محمدرضا گلزار قرارمی‌گیرد. در میان بازیگران زن، بیشترین اقبال با فاطمه معتمدآریا و مهناز افشار است و این دو نسبت به دیگر هم‌صنفان خود در فیلم‌های پرمخاطب بیشتری حضور داشته‌اند.