بورس سقوط نمی‌کند

سمیرا مصطفی‌نژاد - نگار حسینخانی
روزنامه‌نگار

بازدهی 258درصدی بازار سرمایه در 4‌ماه اول سال می‌تواند برای هر سرمایه‌گذاری وسوسه‌انگیز باشد. روندی که به ظاهر همچنان در مسیر افزایش است تا ثبات و کاهش. شاخص کل بازار سرمایه در فروردین سال1399 برابر508هزار و 661 واحد بود و تا 25تیرماه 99 به رقم یک‌میلیون و 845هزار و 120 واحد رسید. بازدهی قابل‌توجه ماه‌های اخیر بازار سرمایه جذابیت کافی برای هجوم سرمایه‌گذاران نگران از آینده اقتصاد کشور را به‌خود جلب کرد و در عرض یک‌سال تعداد بازیگران در این بازار از کمتر از یک‌میلیون به حدود 4میلیون نفر رسید. افزایش قابل‌توجه تعداد سرمایه‌گذاران، پشتیبانی دولت از بازار سرمایه و تلاش برای جبران کسری بودجه از این بازار، ناپایداری وضعیت بازارهای موازی و در کل وضعیت اقتصادی کشور، رشد بی‌منطق ارزش سهام که به گفته اقتصاد‌دانان پشتوانه‌ای ندارد و بازار را به موجودی با سری بزرگ و بدنی نحیف تبدیل کرده است و همچنین افزایش تورم و بزرگ‌تر شدن عدد نقدینگی، همگی از جمله عواملی هستند که در کنار یکدیگر آینده‌ای نامشخص و مبهم از بازار سرمایه را در برابر دید سرمایه‌گذاران، به‌ویژه افراد تازه‌وارد قرار‌داده‌اند. از این‌رو نظر 10کارشناس بورس و اقتصاد‌دان را درباره آینده بازار سهام طی ماه‌های آینده و تا پایان سال‌جاری جویا شدیم تا از میان 3گزینه «سقوط سنگین بازار»، «ادامه فعالیت بازار با اصلاح‌های مقطعی» و «تداوم صعود و رونق بازار» یکی را انتخاب کنند. نتایج نشان می‌دهد 60درصد از شرکت‌کنندگان در این نظر‌سنجی اصلاحات مقطعی را محتمل و حتی لازم می‌دانند و مابقی آنها به تداوم صعود و رونق بازار سرمایه اعتقاد دارند. برخلاف برآوردهای رایج، هیچ‌کدام از کارشناسان شرکت‌کننده در این نظرسنجی به گزینه سقوط بازار رأی نداده‌اند.

حمید میرمعینی
کارشناس بازار سرمایه

عواملی که از اواخر سال 98 بر بازار سرمایه مؤثر بود؛ عمدتا حمایت دولت و نرخ ارز است. این عوامل باعث شد با ورود جریان نقدینگی، بازار سرمایه رشدهای بالایی را تجربه کند که تا امروز بی‌سابقه بوده است. باید دید این عوامل رشد، ادامه‌دار خواهند بود یا خیر؟ تا زمانی که این دو عامل همچنان پا‌برجا بمانند، بازار هم رشد خواهد داشت. اما هم‌اکنون ما وارد فاز ریسک شده‌ایم. عامل مهم دیگر در این‌باره سیاست بین‌الملل است. با نزدیک شدن به انتخابات آمریکا به‌نظر تنش‌ها افزایش داشته و ریسک سیاسی تأثیر منفی خود را در بازار سرمایه داشته باشد. در کل بازار را در 2مقطع یک‌ماهه و 5ماهه می‌توان ارزیابی کرد. در یک‌ماه آینده به‌نظر بازار به رشد ادامه خواهد داد. شاید این رشد تهاجمی و مانند ماه‌های پیش نباشد و به شکل متعادل پیش برود که اساس تأثیر آن نرخ ارز و حمایت دولتی بر اساس تامین مالی و واگذاری‌ها مانند شرکت‌های پتروشیمی و صادرات‌محور است. اما در بازه 5ماهه باید دید دولت تا چه میزان به خواستی که داشته، تامین مالی و کنترل بازارهای موازی و واگذاری دارایی‌ها و سهام نزدیک شده است. از این‌رو با اصلاحات مقطعی روبه‌رو شده و بازار سرمایه ملتهب‌تر می‌شود. آنچه مشخص است، دولت این بازار را به رسمیت شناخته و قصد دارد از طریق این بازار تامین مالی کند. البته این تا زمانی است که تنش سیاسی قابل‌ملاحظه‌ای نداشته باشیم.

عباس هُشی
حسابرس معتمد بورس اوراق بهادار

بورس باعث توسعه تولید می‌شود از این بابت که پول مردم به شرکت‌ها تزریق می‌شود. اما بورس در بخش بازار اولیه ضعیف و در بازار ثانویه فعال است. در بازار ثانویه سهام بین خریدار و فروشنده معامله می‌شود؛ یعنی دولت 20درصد سهم شستا و... را عرضه و مردم آن را خریداری می‌کنند. اگر دولت این پول را در طرح‌های عمرانی مصرف کند، توسعه شکل می‌گیرد ولی اگر با این پول حقوق بدهد و کسری‌بودجه خود را تامین کند اتفاق مثبتی رخ نخواهد داد. عرضه محدود و تقاضای زیاد، سهم شرکتی را که زیر 100تومان بوده است به 2هزار تومان می‌رساند. در نظر بگیرید سود این شرکت باید چند برابر شود تا سود مردم را بدهد؟ این روند باعث افزایش قیمت‌ها و تورم خواهد شد. این روند را در سال‌های 73، 82و 84تجربه کرده‌ایم که باعث سقوط بورس شد. صعود اما بستگی به عرضه و تقاضا دارد. این را نیز درنظر داشته باشیم که بازار سرمایه ما در دست شبکه‌ای مافیایی است. بازده سرمایه چندین‌برابر است، اما سهام‌دار چنین پول‌هایی به‌دست نمی‌آورد. البته موضوع مهم دیگر کاهش تصدی‌گری دولتی است. آتش تنور بورس را به طرق مختلف زیاد کرده‌اند. دولت تا آخر امسال تصمیم دارد که مدام سهم عرضه کند. پس ریسک ریزش آن پایین است، چون ایجاد و بازارسازی دست خود دولت است. هرچند دولت به تازگی اعلام کرده عجولانه سهم نخرید، هیچ‌کس نمی‌داند چه اتفاقی رخ خواهد داد. خصوصا که تصمیمات اقتصادی ما مُسکن است، نه درمان.

عباس آرگون
‌عضو هیأت نمایندگان اتاق تهران

آنچه امروز در بازار سرمایه رخ می‌دهد را نمی‌توان رشد نامید، این افت ارزش پول است. زیرا در واقعیت‌های اقتصادی اتفاق خاصی نیفتاده و شرایط اگر سخت‌تر نشده باشد، راحت‌تر هم نشده است. رشد سهام شرکت‌ها به معنی رشد سودآوری آنها از منظر بنیادی نیست، پس آنچه رخ می‌دهد افت ارزش پول ماست. همچنین این بازار به دلایل مختلفی مانند محدود نبودن سرمایه مورد‌نیاز برای ورود و شفافیت آمار و ارقام، جذابیت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاران دارد، از این‌رو نقدینگی زیادی را به سوی خود جذب می‌کند. در چنین شرایطی عرضه متناسب با تقاضا نیست، عرضه سهام محدود و دامنه شناوری سهام پایین است. تقاضا هست و عرضه نیست و به این شکل قیمت‌ها بالا می‌رود. از سویی دیگر بازیگران بازار سرمایه متفاوت شده‌اند، و همین موضوع باعث تفاوت تحلیل‌های امسال بازار نسبت به سال گذشته شده است. سال گذشته زیر یک‌میلیون نفر در این بازار فعال بوده‌اند اما امسال 3 تا 4میلیون نفر کد بورسی گرفته‌اند. از نظر من با توجه به شرایط کنونی بازار سرمایه، و در شرایطی که اقتصاد ما تورمی و رو به بالا باشد، این بازار نیز قطعا رشد خواهد کرد و سقوط سنگین به هیچ‌وجه در بازار رخ نخواهد داد. به بیانی دیگر معتقدم بازار با اصلاحات مقطعی به‌کار خود ادامه خواهد‌داد. شاید رشد شتابانی نداشته باشد اما برآیند امسال آن قطعا رو به رشد خواهد بود مگر اینکه در حوزه سیاسی و اقتصادی تحولی رخ دهد.

احسان رضاپور
کارشناس بازار سرمایه


به‌نظر این روزها سرمایه‌گذاران باید بیشتر مراقب خرید سهم‌هایشان باشند تا هر سهمی را با هر قیمتی خریداری نکنند. زیرا شرایط بازار به‌گونه‌ای است که خرید بعضی از سهم‌ها در قیمت‌های فعلی موجه نیستند. طبیعی است، هر چیزی وقتی از ارزش واقعی خود فاصله پیدا کند، سرمایه‌گذاران پیشین به ذخیره سود می‌پردازند و فشار فروش آن نمادها افزایش پیدا‌می‌کند. اما ممکن است به‌دلیل تورم، افزایش نرخ ارز و... یا حمایت‌ها و فشار نقدینگی، دوره رونق همچنان تداوم یابد. اما به هر حال این نافی توجه سرمایه‌گذاران به رعایت اصول سبدگردانی نیست. سرمایه‌گذاران باید توجه کافی به ترکیب پُرتفوی و ارزندگی سهام داخل پُرتفوی خود داشته باشند.

علی دینی‌ترکمانی
‌اقتصاددان

از نظر من تا سه، چهار‌ماه آینده بازار سرمایه به رشد خود ادامه خواهد‌داد، اما شاید نرخ رشد آن به اندازه ماه‌های گذشته نباشد. افزایش تقاضا و نرخ نقدینگی که به بازار وارد می‌شود می‌تواند نرخ رشد بازار را کاهش دهد اما مانع آن نخواهد شد. درواقع سازوکاری به نام سازوکار درون‌زاد افزایش‌دهنده قیمت در بازار ایجاد شده است و مادامی که این سازوکار وجود دارد قیمت سهام نیز بالا رفته و رشد خواهد داشت. اما از چند‌ماه که کمی دور شویم، یعنی از پاییز به بعد، احتمال بروز شوک‌ و ایجاد افت‌هایی در بازار وجود دارد، آن‌هم تحت‌تأثیر رویداد‌های سیاسی مانند نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا. مثلا اگر دونالد ترامپ دوباره برنده انتخابات شود، احتمال وقوع شوک‌ها بیشتر خواهد شد اما اگر جو بایدن برگزیده شود می‌تواند روند رشد بازار را ادامه‌دار کند؛ زیرا اطمینانی نسبی نسبت به آینده ایجاد خواهد شد. در بازه زمانی طولانی‌تر از امسال، به‌نظرم بازار سرمایه نمی‌تواند دوام بیاورد زیرا زیربنای این بازار که باید تولید باشد، پوچ است. در واقع بازار سرمایه سری بزرگ و بدنی نحیف دارد و اگر به‌دنبال رشد‌ بالای آن هستیم باید بخش تولید را  نیز تقویت کنیم. این درحالی است که بخش تولید در 3‌سال اخیر رشد منفی داشته است و احتمال دارد که حتی اگر رشد بخش تولید مثبت شود، باز نرخ رشد آن نتواند با رشد‌های بزرگ بخش مالی قابل‌قیاس باشد.

سعید اسلامی‌بیگدلی
عضو شورای‌عالی بورس

از نظر من بازار سرمایه در کوتاه‌مدت همچنان رونق خواهد‌داشت و در بلندمدت با اصلاحات مقطعی مواجه خواهد‌شد. اما این حرف‌ها ممکن است لزوما درست نباشند زیرا کاملا به شرایط کلی اقتصاد کشور و شیوه تامین مالی کسری‌بودجه توسط دولت بستگی دارد؛ یعنی اگر دولت به شیوه بدی کسری‌بودجه خود را تامین کند، ‌حتما همه بازارها را با چالش‌های جدی مواجه خواهد‌کرد. بنابراین پیش‌بینی عملکرد بازار سرمایه در ماه‌های آینده و تا پایان سال تا حد زیادی وابسته به متغیرهایی است که چندان به بازار سرمایه مربوط نیستند؛ اما امیدوارم بازار به سمت سقوط نرود زیرا الان دیگر صحبت از چندین‌میلیون سهامدار است. امیدوارم بخش‌های اضافه ارزش بازار از طریق اصلاحات مقطعی و توقف میان‌مدت و رسیدن تورم به آن جبران شود. بالا رفتن نرخ سود بانک مرکزی هم ممکن است ترکیب پول و شبه‌پول را در کشور جا‌به‌جا کند و این جا‌به‌جایی بر بازار سرمایه تأثیر مستقیم بگذارد، نه خود افزایش نرخ. زیرا درحال حاضر بازدهی انتظاری بازار سرمایه به اندازه‌ای زیاد است که خود نرخ سود افزوده شده ممکن است اثرگذار نباشد. اما بانک مرکزی با تغییر ترکیب پول و شبه‌پول و سرعت دادن به گردش پول می‌تواند بر بازار تأثیر گذاشته و کمی از جو هیجانی آن بکاهد.

کامران ندری
‌اقتصاددان

بعید می‌دانم سقوط و ریزش بازار طی چند‌ماه یا تا پایان سال اتفاق بیفتد. به‌خاطر تضامینی که دولت به سرمایه‌گذاران درخصوص بازار داده‌است امکان اینکه بخواهد ریزش شدیدی داشته باشد خیلی کم است. از سویی دیگر امیدوارم اقدامی در راستای اصلاحات بازار صورت بگیرد، زیرا اگر ریزش اتفاق نیفتد و قیمت‌ها منطقی نشوند تبعات خیلی بدی برای اقتصاد خواهد داشت. درحال حاضر قدرت خرید بالایی در بورس ایجاد شده است که با دارایی‌هایی واقعی موجود در بورس برابر نیست. یعنی ارزش سهام شرکت‌ها از ارزش واقعی آنها بیشتر است. اما در چنین شرایطی نیز بعید می‌دانم اجازه اصلاح قیمت به سمت پایین داده شود، از این‌رو احتمالا بقیه قیمت‌ها در سایر بازارها بالا خواهند رفت تا هم‌تراز شوند. وضعیت کنونی بازار سرمایه به ایجاد تورم بیشتر دامن خواهد زد. با فشارهایی که اکنون روی بازار سرمایه هست قاعدتا باید به سمت اصلاح بازار پیش رفت. البته منطقی‌تر این است که بازار ریزش داشته باشد. اگر بازار ریزش کند، بخش بزرگی از نقدینگی که بدون پشتوانه واقعی ایجاد شده است از بین می‌رود و به شدت از مشکلات کاسته خواهد شد؛ اما چون تبعات سیاسی و اجتماعی دارد دولت مانع آن می‌شود و میان ریزش بازار و تورم، تورم را انتخاب می‌کند. پس در چنین شرایطی بهترین گزینه و انتخاب می‌تواند این باشد که بازار با اصلاح‌های مقطعی به‌کار خود ادامه دهد، البته اگر اصلاحاتی انجام بگیرد.

مرتضی بَکی
‌اقتصاددان

از نظر من اصلاح مقطعی در بازار رخ خواهد داد و این امری طبیعی است. بازار به اندازه کافی رشد شتابان داشته، به‌ویژه در بعضی از سهم‌های بزرگ. وقتی سرمایه‌گذاران به‌دنبال تغییرات قیمتی هستند تقاضایی را شکل‌می‌دهند و انتظاراتی را از رشد قیمت سهام دارند. در بسیاری از موارد اخبار و اطلاعاتی که وارد بازار می‌شود باعث افزایش بیش از حد توان رشد یک سهم می‌شود به همین‌خاطر وقتی شفافیت رخ می‌دهد و اطلاعات تصویب می‌شود، شاهد تعدیل قیمت‌ها و به همان ترتیب تعدیل شاخص کل بازار خواهیم بود. تا پایان سال روند افت و خیز و تعدیلات مقطعی وجود خواهد داشت. به‌نظرم هر‌‌از‌چند‌گاهی با جا‌به‌جایی و تغییراتی که در ترکیب سهامداری بعضی از سهم‌ها اتفاق می‌افتد شاهد این مسئله خواهیم بود. اینکه سهامداران خرد اسیر این نوسانات نشوند نیازمند نوعی درایت است. مسئله دیگری که در بازار اتفاق افتاده، ورود افراد با دانش کم و تصمیم‌گیری‌های هیجان‌زده است که می‌توانند بر شاخص اثرگذار باشند. علاوه بر این در بازارهای این‌چنینی بازارسازها همیشه به‌دنبال فرصت‌جویی هستند و ممکن است جهت‌گیری‌هایی را در بازار ایجاد کنند. این افراد با ایجاد عرضه یا تقاضای قابل‌توجه سهامداران خرد را به‌دنبال خود می‌کشانند و حرکت‌های به‌اصطلاح توده‌وار را ترتیب می‌دهند که این حرکت‌های توده‌وار منجر به نوسانات قیمت و شاخص خواهد‌شد.

حسین خزلی‌خرازی
فعال بازار سرمایه

پاسخ به این پرسش شاید چندان آسان نباشد. عده‌ای معتقدند آبان‌ماه با رأی مردم آمریکا به دونالد ترامپ بازار سقوط می‌کند. به واقع اینطور نیست. هیچ‌کس نمی‌داند بازار چه زمانی سقوط خواهد کرد. اگر هم به چنین پاسخی دست‌یافته باشد، برگ برنده بزرگی در دست دارد که با دیگران در میان نمی‌گذارد. اصلاح موقت در ذات بورس است. هرگونه نزول، اصلاح موقت یا سقوط در ذات بازارهای مالی است. البته بورس ما به ترمزهایی مجهز است که جلوی سرعت نزول و صعود یکباره را می‌گیرد. درحالی‌که در بازارهای جهانی اینطور نیست. در بازارهای جهانی یک روز بیت‌کوین 17هزار دلار و فردای آن روز به 9هزار دلار سقوط می‌کند؛ به‌عبارتی در یک شب 50درصد ارزش خود را از دست می‌دهد. اما در بورس ما چنین اتفاقی نمی‌افتد. آنچه مردم باید بدانند این است که با توجه به اینکه بورس در 4‌ماه گذشته دوبرابر رشد کرده و در یک‌سال‌و‌نیم گذشته به‌طور میانگین 5برابر رشد داشته، طبیعی است که افراد باید با احتیاط وارد بورس شوند. دراین‌باره باید با کارشناسان مشورت کرد. بازار بورس بسیار پرریسک و پرنوسان است. هرکس می‌خواهد وارد شود باید بیشتر از همیشه تحقیق کند یا از صندوق‌های سرمایه‌گذاری کمک بگیرد.

نصرالله برزنی
کارشناس بازار سرمایه


به ‌نظر با ادامه یافتن حضور عواملی که خود منجر به افزایش شاخص‌ها شده‌اند، روند افزایشی در بازار بورس ادامه می‌یابد. با افزایش حجم نقدینگی که از ابتدای سال57 تا امروز بیش از 7هزار برابر شده، و با کاهش ارزش پول ملی که در همین مدت‌زمان بیش از 3هزار برابر شده است شاخص رشد خواهد کرد. سود وقتی بالا رفت، قیمت سهم افزایش می‌یابد و شاخص را بالا می‌برد و از سویی روی تولید داخلی و خدمات اثرگذار خواهد بود و واردات مواداولیه یا کالای ساخته شده افزایش می‌یابد. بنابراین موقعیت تنفس برای تولیدکننده داخلی ایجاد می‌شود و می‌تواند کالای خود را گران‌تر بفروشد و سود بیشتر عایدش شود. با این سود بیشتر، قیمت سهامش بالا رفته و شاخص را افزایش می‌دهد. این کشش تقاضا، شاخص و قیمت سهام را افزایش خواهد‌داد. پرش ناگهانی در بورس به این علت است که از دی‌ماه 1392 تا اوایل 1397 شاخص نه‌تنها رشد نکرد که کاهش یافت، با وجود اینکه دلار، تورم و حجم نقدینگی افزایش داشت. همه این عوامل به کمک هم آمده و شاخص را افزایش داده است. خیلی‌ها معتقدند این وضعیت حباب است. درحالی‌که من به این نظریه معتقد نیستم و چون این عوامل روند افزایشی دارد، شاخص به رشد خود ادامه خواهد داد. ولی نوسان خواهد داشت، چون نوسان جزءلاینفک بازار سرمایه است.