دورخیز برای افزایش عدالت و مشارکت شهروندان در شهر

بهاره آروین- عضو شورای شهر تهران

شهرداری تهران به‌عنوان یک نهاد عمومی، موظف است برای افزایش عدالت و کاهش نابرابری، یارانه‌ها و تسهیلات مرتبط با حوزه اختیارات و امکانات مدیریت شهری را به اقشار نیازمند ساکن در شهر تهران اعطا کند، اما واقعیت توزیع یارانه‌ها و تسهیلات موجود اعم از یارانه مترو و اتوبوس یا یارانه‌ها و تخفیف‌های ارائه‌شده در اماکن ورزشی و فرهنگی مرتبط با شهرداری نشان می‌دهد که توزیع این تسهیلات و یارانه‌ها هدفمند نیست؛ به‌گونه‌ای که بخش عمده این یارانه‌ها و تسهیلات به‌دست اقشار نیازمند و مورد هدف مانند سالمندان، افراد دارای معلولیت، زنان سرپرست خانوار و ساکنان محله‌های کم‌برخوردار نمی رسد. درحقیقت یارانه‌های شهرداری همانند بسیاری از یارانه‌هایی که در کشور اعطا می‌شود، گروه هدف اصلی را منتفع نمی‌کند. به‌عبارت دیگر، بخشی از این یارانه‌ها به اقشار متمکن می‌رسد، بعضی به اقشار متوسط جامعه و تنها بخشی از آنها به قشر هدف یعنی نیازمندان شهر می‌رسد. این در حالی است که مدیریت شهری باید به چگونگی استفاده از منابع شهر حساس باشد و از هرگونه هدررفت منابع جلوگیری کند. به‌عنوان مثال همه اماکن ورزشی شهرداری تهران فارغ از اینکه در کدام منطقه قرار گرفته‌اند و با کدام‌یک از اقشار اجتماعی مواجه هستند، برای خدمات خود تخفیف درنظر می گیرند، اما از آنجا که بود و نبود این تخفیف‌ها به حال اقشار برخوردار تفاوتی نمی‌کند، اینگونه هزینه کردن از جیب شهروندان به مثابه هدررفت منابع شهر است؛ ضمن اینکه برخی از اقشار حتی با درنظرگیری تخفیف‌ها هم توانایی پرداخت بهای خدمات را ندارند؛ حال آنکه اگر بهای خدمات برای اقشار برخوردار نزدیک به قیمت واقعی شود، می‌توان به اقشار غیربرخوردار به‌صورت رایگان ارائه
خدمت کرد.
همچنین هم‌اکنون شهرداری تهران در ارائه خدمات و تخفیف‌های خود میان شهروندان مشارکت‌جو و شهروندان بی‌تفاوت به مسائل پیرامون خود، هیچ تمایزی قائل نمی‌شود؛ برای مثال شهرداری تهران در ارائه تسهیلات و یارانه‌های حمل‌ونقل عمومی در مترو و اتوبوس هیچ تمایزی میان شهروندانی که در سرما و گرما به جای استفاده از وسیله نقلیه شخصی به‌خود سختی داده و به‌منظور کاهش ترافیک و آلودگی هوا، از وسیله نقلیه عمومی استفاده می‌کنند و شهروندانی که حتی در آلوده‌ترین روزها نیز اقدام به استفاده غیرضروری از خودروی شخصی می‌کنند، قائل نمی‌شود و هر دو را به یک چشم می‌نگرد.
همچنین است بی‌تفاوتی نسبت به تلاش‌های شهروندان مسئولیت‌پذیری که متعهدانه نسبت به تفکیک زباله خشک و ‌تر در مبدأ اقدام می‌کنند و هیچ پاداش و مشوق ملموسی را از شهرداری تهران دریافت نمی‌کنند.
آشکار است که این بی‌تفاوتی نسبت به مسئولیت‌پذیری و تلاش‌های مشارکت‌جویانه شهروندان تاچه حد در میان‌مدت و بلندمدت برای اداره ثمربخش و کارآمد شهر زیانبار است.
اما ریشه این ضعف و کاستی در چیست؟ یکی از دلایل آن نبود سیاستگذاری مشخص و معطوف به توزیع هدفمند یارانه‌ها و تسهیلات با هدف افزایش عدالت و مشارکت است. همچنین نبود بانک اطلاعاتی یکپارچه از وضعیت اجتماعی - اقتصادی شهروندان ساکن در شهر تهران نیز مزید بر علت بوده و زمینه‌ساز دشواری اجرای چنین سیاستگذاری‌هایی است. ارائه طرح «هوشمندسازی ثبت مشارکت‌ها و نحوه تشویق شهروندان» که به‌تازگی در شورای شهر تهران به تصویب رسید، رفع مسائل و موانع سه‌گانه موجود را هدف گرفته است: کاهش نابرابری، افزایش مشارکت و ایجاد یک بانک اطلاعاتی یکپارچه از وضعیت اجتماعی - اقتصادی شهروندان تهرانی.
این مصوبه شامل یک مدل تشویقی برای خوداظهاری شهروندان و ثبت مشخصات آنان در سامانه «تهران من» است. امروز تعداد استفاده‌کنندگان از سامانه «تهران من» به بیش از 2میلیون نفر رسیده و این خود پیشرفت خوبی است. اما این پیشرفت برای شهر تهران با بیش از 9میلیون نفر جمعیت کافی نیست؛ بنابراین هنوز تا تکمیل بانک اطلاعاتی راهی دراز در پیش است و باید با افزایش مشوق‌ها، شهروندان را به ثبت‌نام در سامانه «تهران من» و تکمیل پروفایل شهروندی ترغیب کرد. مضاف بر این، مصوبه جدید، شهرداری را ملزم می‌سازد که با استعلام از مراکزی همچون وزارت رفاه، سازمان بهزیستی و کمیته امداد و با رعایت حفظ حریم شخصی افراد، در جهت تکمیل بانک اطلاعاتی خود از بانک‌های اطلاعاتی موجود مدد جوید. با تکمیل این بانک اطلاعاتی می‌توان یارانه‌ها و امتیازها را به‌صورت هدفمند و عادلانه میان شهروندان توزیع کرد.
اما مصوبه «هوشمندسازی ثبت مشارکت‌ها و نحوه تشویق شهروندان» همانگونه که از نام آن پیداست، یک هدف بزرگ دیگر را هم دنبال می‌کند؛ تشویق شهروندان به مشارکت و همکاری در فعالیت‌های شهری است. براساس مفاد این مصوبه، شهروندان پس از ثبت‌نام در سامانه «تهران من» با فعالیت‌هایی مانند استفاده از حمل‌ونقل عمومی و وسایل نقلیه پاک، تفکیک پسماند خشک و تر، پرداخت به‌موقع عوارض و بهای خدمات، گزارش تخلفات شهرسازی و فضای سبز و ثبت پیشنهادها و انتقادهای خود در سامانه 137درجهت بهبود وضعیت محله و شهر، از تخفیف و امتیاز در استفاده از خدمات تفریحی، فرهنگی، ورزشی و اجتماعی شهرداری برخوردار می‌شوند.
به شهروندانی که با مشارکت‌های خود موفق به کسب امتیازات اعتباری می‌شوند، خدماتی همچون عضویت در کتابخانه، بلیت سینما، بلیت استخر، بلیت استفاده از دوچرخه‌های اشتراکی، تخفیف در پرداخت بهای خدمات، اعطای نهال رایگان و تورهای بازدید نیم‌روزه از مکان‌هایی مثل دریاچه خلیج‌فارس تعلق می‌گیرد. همچنین از آنجا که مصوبه، شهرداری را موظف کرده است تا هر‌ماه حداقل یک خدمت جدید به خدمات درگاه تهران من بیفزاید، واحدهای مجری در شهرداری موارد خلاقانه دیگری را هم به خدمات یادشده خواهند افزود. امتیازی که در این مدل تشویقی به شهروندان تعلق می‌گیرد، با درنظر گرفتن اصل عدالت اجتماعی و بر مبنای سطح برخورداری محل سکونت و نوع مالکیت، سن، وضعیت جسمی و نوع سرپرستی خانوار محاسبه می‌شود؛ با این استدلال که ممکن است شهروندان دارای سطح اقتصادی- اجتماعی بالاتر فرصت مشارکت بیشتری در امور شهری داشته باشند و این موضوع نباید به افزایش نابرابری میان اقشار برخوردار و کمتر‌برخوردار در دسترسی به یارانه‌ها و تسهیلات ارائه‌شده توسط شهرداری منجر شود. همچنین، با هدف ایجاد پیوند شهروندان تهرانی با موضوعات سیاستگذاری و افزایش تعامل‌شان با نمایندگان‌شان در شورای شهر، در این مدل تشویقی، به شهروندانی که درخصوص طرح‌ها و لوایح در دست بررسی مدیریت شهری، پیشنهادهای مؤثر مطرح کنند، امتیاز ویژه تعلق خواهد گرفت. به همین جهت شهرداری برای دریافت سیستماتیک نظرات شهروندان موظف به ارائه لایحه ایجاد سامانه «جمع‌‌سپاری مقررات شهری» شده است. مورد دیگری که در مصوبه مورد توجه قرار گرفته است، کاهش نابرابری و جذب مشارکت اقشاری است که به اینترنت دسترسی ندارند یا در کار کردن با بسترهای اینترنتی دچار مشکل هستند.
شهرداری تهران مکلف شده است با استفاده از ظرفیت سراهای محلات امکان ثبت‌نام، ثبت مشارکت و دریافت امتیاز اینگونه افراد را در سامانه «تهران من» فراهم سازد. این اقدام به تکمیل بانک اطلاعاتی شهروندی نیز کمک می‌کند. به هر تقدیر، شهرداری موظف شده است ظرف مدت 2ماه لایحه مدل تشویقی را تهیه و به شورا ارسال کند که همزمان با بررسی لایحه بودجه در شورای اسلامی شهر تهران است و این همزمانی در بررسی و برآورد و درنظر گرفتن بودجه‌های لازم برای پیشبرد این طرح کمک می‌کند تا ان‌شاءالله در همین دوره از شورای شهر تهران مصوبه «هوشمندسازی ثبت مشارکت‌ها و نحوه تشویق شهروندان» اجرایی شده و اثرات ملموس خود را بر زندگی روزمره انبوه شهروندانی با صداهای خاموش و ناشنیده نمایان سازد؛ انبوه شهروندان نجیب و مسئولیت‌پذیری که سال‌هاست به‌دلیل کم‌توجهی مدیریت شهری، مطالبات‌شان ناشنیده مانده و مشارکت‌های مؤثرشان در حل مسائل شهری نادیده گرفته شده است.