فاجعه‌ای به طول تاریخ امروز
سی‌وچهارمین سالگرد انفجار در نیروگاه چرنوبیل است؛ رخدادی که از آن به‌عنوان بدترین فاجعه هسته‌ای جهان یاد می‌شود
ساسان شادمان منفرد_خبرنگار
در طول تاریخ فقط 2حادثه هسته‌ای سطح ۷ (بالاترین مقیاس) در جهان رخ داده است. حادثه نیروگاه اتمی فوکوشیما را در سال 2011 به‌خاطر سونامی خیلی‌ها به یاد دارند. اما انفجار چرنوبیل ماجرایی است که با هیچ موردی در جهان قابل مقایسه نیست. زمانی که یکی از رآکتورهای نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل در سال1986منفجر شد، تقریبا 5درصد از 200تن مواد رادیواکتیو خود را وارد هوا کرد. این بدترین حادثه هسته‌ای است که تاکنون در جهان رخ داده و امروز سی‌وچهارمین سالگرد اتفاقی است که جهان را تغییر داد و هنوز هم کسی آن را فراموش نکرده است.
مهار آتش
بلافاصله پس از انفجار، نیروهای آتش‌نشان تلاش خود را برای کنترل آتش‌سوزی آغاز کردند. در ساعت نخست، آنها چیزی حدود 300هزار لیتر آب روی رآکتور پاشیدند و حتی سعی کردند با ارسال ماشین‌های کنترل از راه دور به درون ساختمان رآکتور آتش‌گرفته، آوار را برای تسریع در روند مهارکردن آتش، جابه‌جا کنند. با رسیدن تیم‌های کارشناسی، برنامه‌ریزی برای خاموش‌کردن رآکتور شکل علمی‌تری به‌خود گرفت. والری لگاسوف، شیمی‌دان، فیزیک‌دان و معاون اول مؤسسه انرژی اتمی کورچاتوف به‌همراه بوریس شربینا، رئیس اداره کل سوخت و انرژی اتحاد جماهیر شوروی، مسئول رسیدگی و کنترل شرایط شدند و خود را خیلی سریع به محوطه نیروگاه رساندند. با دستور لگاسوف برای پوشاندن روی هسته رآکتور از عنصر شیمیایی «بور» و همچنین شن استفاده شد. بدین‌ترتیب بیش از 5هزار تن از این مواد روی رآکتور ریخته شد تا روی هسته پوشانده شود. ضمن اینکه کمی پس از فاجعه، مردم شهر پرپیت اوکراین به منطقه‌ای دیگر منتقل شدند. با این حال، بسیاری بر اثر قرارگرفتن در معرض پرتوهای رادیواکتیو، بعدها با مشکلات بسیار زیادی روبه‌رو شدند.
پخش‌شدن مواد رادیواکتیو
پس از انفجار رآکتور شماره4، میزان بسیار زیادی از مواد رادیو اکتیو در فضا پخش شد. باد و باران باعث گسترش فضای آلوده شدند و جمهوری‌های بلاروس، اوکراین و روسیه و حتی بخش‌هایی از کشورهای اروپای شرقی با آلودگی رادیو‌اکتیوی بالاتر از حد مجاز روبه‌رو شدند. تا به امروز منطقه‌ای به شعاع 30کیلومتر همچنان فوق‌العاده آلوده و خطرناک برای انسان‌هاست که تا 20هزار سال آینده نیز چنین شرایطی در این منطقه پایدار خواهد ماند.
چه اتفاقی در چرنوبیل افتاد؟
داستان مربوط به فاجعه هسته‌ای چرنوبیل را بارها خوانده یا شنیده‌اید. اما اجازه بدهید یک‌بار دیگر آن را مرور کنیم. در روزهای بیست‌وپنجم و بیست‌وششم آوریل سال۱۹۸۶، مسئولان نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل برای انجام آزمایش قطعی برق، سیستم ایمنی رآکتور را غیرفعال کردند که این موضوع شامل خارج کردن کندکننده‌های نوترون بود. آنها می‌خواستند ببینند که آیا توربین‌های نیروگاه هنگام قطع‌شدن برق، می‌توانند به تولید الکتریسیته مورد نیاز برای ادامه کار بپردازند یا خیر. حادثه در ساعت22:11روز بیست‌وپنجم آوریل سال1986شروع شد. اپراتورها، قدرت رآکتور شماره4را به 50درصد کاهش دادند اما آزمایش به تأخیر افتاد و با این وضعیت، عنصر زنون که با توان 100درصدی رآکتور می‌سوخت، به‌مدت 10ساعت در هسته رآکتوری که با نیمی از توان خود کار می‌کرد تولید شد و بدین‌ترتیب هسته را مسموم کرد. پس از ۱۰ساعت تأخیر دستور انجام آزمایش صادر شد و اپراتورها آزمایش را آغاز کردند. آنها خیلی آرام قدرت رآکتور را کاهش دادند و سیستم خودکار میله‌های کنترل را نیز به‌حالت دستی درآوردند. پس از آن، پمپ‌های آبی که با برق شهر کار می‌کرد را نیز خاموش کردند. وقتی میله‌های کنترل‌کننده خارج شدند، فقط آب و زنون بودند که تعادل در رآکتور را کنترل می‌کردند. پس از قطع برق، آب باقی‌مانده در اطراف هسته رآکتور بخار کرد و دمای هسته بالا رفت. آنگاه زنون تولید‌شده هم شروع به سوختن کرد. با این اوصاف تعادل رآکتور برهم خورد و دما با سرعتی باورنکردنی شروع به بالا رفتن کرد. سرانجام اپراتورها سراغ دکمه توقف رآکتور رفتند تا با فشردن آن، سیستم را خاموش کنند، غافل از اینکه در چنین شرایطی، این دکمه حکم چاشنی انفجار را دارد. با زدن دکمه توقف، میله‌های کنترلی خیلی سریع به‌جای خود بازمی‌گردند. اشکال اینجا بود که جنس میله‌های کنترلی از عنصر بور بود، اما نوک آن از جنس گرافیت. این گرافیت در دماهای بالا باعث افزایش عملکرد رآکتور می‌شود. پس از فشردن کلید توقف رآکتور، نخستین چیزی که به هسته رآکتور وارد می‌شود سر گرافیتی میله‌های کنترلی است که باعث به اوج‌رسیدن فعالیت‌های داخل رآکتور می‌شود و در نهایت در ساعت 1:23:45بامداد روز بیست‌وششم آوریل، انفجار پوشش هزار تنی بالای رآکتور را کنار زده و بخار آب شروع به خارج شدن می‌کند. لحظاتی پس از این انفجار، اکسیژن با گرافیت فوق‌العاده گرم‌شده واکنشی را انجام داده و انفجار دومی را ترتیب می‌دهد. بر اثر این انفجار، سقف رآکتور شکافته می‌شود و تقریبا یک‌چهارم تاسیسات ساختمان نیروگاه و کل هسته رآکتور از بین می‌رود. پرتاب گرافیت‌ها و مواد دیگر به اطراف، خسارت‌ها و آتش‌سوزی‌های دیگری را نیز پدید می‌آورد.
این تصویری از مینی سریال 5قسمتی با نام چرنوبیل است که توسط شرکت HBO تولید و منتشر شد و توانست نظر بسیاری از بینندگان را جلب کند. اگرچه این سریال سعی در روایت فاجعه هسته‌ای چرنوبیل دارد، اما نتوانسته خود را از مسائل سیاسی دور کند و در آن اشتباهات و تحریف‌هایی نیز دیده می‌شود که مخصوص بیشتر فیلمسازان هالیوودی است.
