شاعرِ سرمد ادب معاصر فارسی

اصغر ضرابی ـ منتقد و روزنامه‌نگار پیشکسوت

یک
نقد، تحلیل و تعلیل نوشتار‌های مهدی اخوان ثالث «م امید» متولد سیزدهم اسفند1307 در مشهد (اعم از شعر و نثر یا منثور و منظوم) نیاز به چندین مقاله موسع دارد که در این یادداشت سردستی حتی نمی‌توان یکی از مفردات و مولفه‌های اساسی و بنیادین شعر او را مورد تدقیق قرار داد و برای خودداری از اطناب کلام به چند مورد الزامی اشارتی خواهم داشت.

دو
اخوان در زمره شاعران برزخی قرار دارد. در واقع شاعر اپورتونیسم و محافظه‌کاری که می‌خواهد هم خدا را داشته باشد و هم خرما را؛ یعنی هم سلیقه دوستداران و طرفداران شعر قدیم و کلاسیک پارسی را با سرودن غزل و قصیده و رباعی نگه دارد و هم طرفداران شعر امروز را از دست ندهد و خاطر رضایت آنها را نیز فراهم آورد.

سه
اخوان ثالث رشته آهنگری را در سن 19سالگی (1326) در یکی از هنرستان‌های زادگاه خود مشهد به پایان رساند و به یمن خدمت وظیفه در تهران، سرودن شعر آغاز و پس از سال‌ها آشنایی با نیما یوشیج و پس از آن به‌عنوان یک شاعر نیمایی شهره شد. سال1330 نخستین مجموعه شعر او به نام ارغنون منتشر شد. در واقع شهرت اخوان با شعر زمستان که آن ‌را به احمد شاملو تقدیم کرد آغاز شد. زمستان واگوی شکست نهضت ملی نفت و سرکوب حزب توده بود که اخوان عضو رسمی آن بود. بن‌مایه ضمیر این شعر مورد توجه و اقبال زیاد قرار گرفت و علاوه بر نقل در محافل روشنفکران ادبی در میان توده‌ها و مردم رواج یافت.

چهار
شعر اخوان مبطل سحر بسیاری از هم‌نسلان و متشاعران شعرپیشه و عشق‌پیشه مانند فریدون توللی، فریدون مشیری، نادرپور و حتی هوشنگ ابتهاج بود که آنها خاطر‌خواسته، با چندمحوری و من‌محوری و انشانویسی به شعر می‌پرداختند و تحلیل بالین‌شناسانه و اندام‌واره‌ای و دیالکتیکی شعر او (فرم و محتوا) به چندین مقاله مبسوط نیاز دارد.
 و نکته پایانی اینکه اگر مولوی در خاتمه شعر‌ها به جای اسم خود به‌عنوان تخلص نام مقتدی و مرادش را (شمس تبریزی) ذکر می‌کند، مهدی اخوان ثالث هم دل‌سپرده و فریفته زرتشت و مزدک بود. با این همه اخوان یکی از شاعران برجسته و ماندگار معاصر ماست که چندین شعر او را تاریخ ادب معاصر فارسی به‌عنوان آثاری سرمد در سینه خود حفظ خواهد کرد.