قدرت‌نمایی در قدس

زهرا رستگار مقدم
سیمون‌ای والدمن، محقق کالج سلطنتی لندن که معتقد بود سیاست دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا در خاورمیانه ادامه سیاست‌های دولت اوباما در منطقه است، تفاوت این دو رئیس‌جمهور را در سطح لفاظی سیاستی می‌داند و والد من درباره روند صلح متوقف‌شده فلسطین و اسرائیل پیش از دوره مبارزه انتخاباتی، ترامپ به‌ندرت از اسرائیل صحبت می‌کرد. با وجود این  ترامپ گفته بود که سفارت آمریکا را از تل‌آویو به قدس منتقل می‌کند؛  وعده‌ای که جورج بوش پیش از این آن را عملی نکرده بود. اما دولت اوباما چه تفاوت‌هایی با دولت ترامپ دارد و آیا این دو دولت سیاست‌های خاصی را درباره حل مسئله فلسطین و رژیم صهیونیستی دنبال کرده‌اند؟

میراث مذاکره و قدرت‌نمایی
به‌رغم این واقعیت که سازمان ملل، آمریکا و اروپا، شهر قدس را شهری مورد مناقشه میان فلسطینی‌ها و اسرائیل و بخش شرقی شهر را تحت اشغال اسرائیل می‌دانند، دولت خودگردان فلسطین بخش شرقی قدس را پایتخت خود دانسته و موافق پایتخت‌شدن اسرائیل در بخش شرقی شهر قدس نیست و خواهان انتقال اداره این بخش شهر تحت نظارت بین‌المللی است. ترامپ که پیش از این روند صلح [سازش] میان اسرائیل و فلسطین را مشکل‌ترین توافق قابل‌تصور می‌دانست و احتمال می‌داد که چنین توافقی هرگز صورت نگیرد، حالا از معامله قرن سخن به میان آورده است. بسته 38میلیارد دلاری کمک نظامی آمریکا به اسرائیل که توسط دولت اوباما امضا شده بود، در دوران ترامپ به این کشور تحویل داده شد و اسرائیل جنگنده‌هایF35 را با تأخیر دریافت کرد. باراک اوباما در سیاست خارجی خاورمیانه‌ای خود بیشتر پیگیر کاربرد مفهوم قدرت نرم و ایجاد مشارکت و مسئولیت‌پذیری از سوی متحدان منطقه‌ای بود. میراث او مذاکره، مدیریت مناقشات منطقه‌ای تا حد ممکن و ایجاد فضای حرکت به سمت پذیرش تمام کشورها در فرایند مسئولیت‌پذیری بود. برخلاف او دونالد ترامپ به‌دنبال حداکثر‌سازی‌ قدرت و پیشبرد قدرت اول آمریکاست و بیشتر کشورهای منطقه به‌عنوان ابزاری درنظر گرفته می‌شوند که بتوانند بیشترین سود و منافع مادی و مالی را به سیستم اقتصادی ایالات‌متحده تزریق کنند.

توقف موقتی شهرک‌سازی
اوباما حق بازگشت آوارگان فلسطینی به سرزمین خود را که همان هسته اصلی موضوع فلسطین است، بر این اساس که بازگشت آنان به اصل یهودیت رژیم صهیونیستی آسیب وارد می‌کند، نپذیرفت. این موضع اوباما که ریشه در عمق عقیده صهیونیستی دارد، دقیقا قانون بین‌المللی و قطعنامه‌های سازمان ملل را در این زمینه نادیده گرفت. طرفداران اوباما افتخار می‌کنند که دولت او با صدور قطعنامه‌ای در محکومیت شهرک‌سازی اسرائیل، مانع تصویب این طرح در شورای امنیت سازمان ملل شد، اما آنان فراموش کرده‌اند اوباما بود که 8 سال کامل در شورای امنیت در حمایت از اسرائیل قطعنامه تصویب می‌کرد. از آن جمله لغو قطعنامه‌ای در محکومیت شهرک‌سازی در سال2011 است که تنها به مخالفت با عضویت فلسطین در یونسکو بسنده نکرد و این سازمان را درصورت اتخاذ چنین تصمیمی به قطع حمایت‌های مالی خود تهدید کرد.
با وجود تلاش‌های روسای جمهور گذشته آمریکا مانند بیل کلینتون و جورج دبلیو بوش، اوباما به مسئله فلسطین و اسرائیل توجه کمی داشت. او مسئولیت‌های مربوط به اسرائیل را بر عهده جو بایدن و جان کری گذاشت. هر چند اوباما در آخرین سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل گفت که اگر فلسطینی‌ها از خشونت دست می‌کشیدند و اسرائیل هم می‌فهمید تا ابد نمی‌تواند زمین‌های فلسطین را اشغال کند روابط دوطرف بهتر می‌شد. اوباما قبلا گفته بود که شهرک‌سازی اسرائیل باید متوقف شود ولی به‌ندرت در مجامع بین‌المللی درباره این مسئله صحبت می‌کرد. دوستداران اوباما اما به اختلافات او با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل مباهات می‌کنند. هرچند دولت اوباما مخزن سلاح خود را برای تأمین مهمات اسرائیل در بمباران غزه در سال2014 که منجر به شهادت بیش از 2هزار فلسطینی شد، گشود.

حمایت‌های حداقلی و حداکثری
طرفداران اوباما افتخار می‌کنند که او قبل از پایان دوره ریاست خود، مبلغ 221میلیون دلار به تشکیلات خودگردان فلسطین کمک کرد، اما بزرگ‌ترین بسته کمک‌های نظامی او در تاریخ آمریکا را که منجر به کشته و زخمی و آواره‌شدن هزاران نفر از مردم شد، نادیده گرفته می‌شود.
دولت ترامپ اما از موضع دولت اوباما درباره شهرک‌سازی‌ها برمی‌گردد. هرچند دولت اوباما نتوانست فعالیت شهرک‌سازی اسرائیل را متوقف کند یا مانعی برای آن باشد. سیاست ترامپ اما در قبال اسرائیل و فلسطین آشکار بود. ترامپ نخستین رئیس‌جمهوری بود که در ابتدای دوره ریاست‌جمهوری خود از اسرائیل دیدن کرد، نخستین کسی بود در برابر دیوار ندبه دعا کرد، نخستین رئیس‌جمهوری بود که بیت‌المقدس را به‌عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت شناخت و سفارت آمریکا را به بیت‌المقدس منتقل کرد و نخستین رئیس‌جمهوری بود که حاکمیت اسرائیل بر بلندی‌های جولان را به رسمیت شناخت. محرک ترامپ در همه اینها منافع ملی نبوده بلکه اهدافش برای محفوظ نگه‌داشتن پایگاهش بود و اینکه نشان دهد دمکرات‌ها اگر دشمن اسرائیل نباشند، حمایت اندکی از آن می‌کنند.