زمستان است

سعید مروتی|روزنامه‌نگار:

آیا فیلم‌های پرسروصدا و جنجالی کوستاگاوراس در گذر زمان کهنه و بیات شده‌اند؟ فیلم‌هایی چون «زد»، «اعتراف» و «حکومت نظامی» زمان اکرانشان به‌دلیل لحن افشاگرایانه سیاسی‌ای که داشتند، بحث و نظرهای فراوانی را برانگیختند. فیلم‌هایی که صراحت سیاسی داشتند و در آنها فیلمساز نسبت به رخدادهای مشخص سیاسی واکنش نشان داده بود. در فیلم زد، حکومت سرهنگ‌ها در یونان مورد نقد قرار می‌گرفت. در فیلم اعتراف، گاوراس سراغ حکومت‌های توتالیتر بلوک شرق رفت و ماجرای آرتور لندن، معاون وزیر خارجه دولت کمونیستی چکسلواکی را که به اتهامات واهی دستگیر شد و زیر فشار، اعتراف‌هایی عاری از حقیقت کرد زیر سؤال برد. فیلم حکومت نظامی هم در مورد گروگانگیری گروه چریکی توپامارو در اروگوئه است.

داستان هر سه فیلم در کشوری فرضی می‌گذرد، ولی گاوراس با اشاراتی تماشاگر را متوجه محل رخدادها و اینکه در حال ارجاع به کدام واقعه سیاسی است، می‌کند. حکومت نظامی، محصول دورانی است که گاوراس به‌شدت مورد هجوم توأمان چپ‌گراها و راست‌های افراطی قرار گرفته بود. در فیلم زد او متهم به همراهی با بلوک شرق شد، درفیلم اعتراف که نظام‌های توتالیتر بلوک شرق زیر تیغ نقد فیلمساز قرار گرفته بود، صدای انتقاد از سمت چپ‌گرایان بلند شد و بسیاری از روشنفکران که در آن دوره شیفته بلوک شرق بودند، فیلمساز را حتی به مزدوری امپریالیسم متهم کردند؛ اتفاقی که حتی در مورد فیلم حکومت نظامی که لحنی ضدآمریکایی دارد هم رخ داد. این‌بار گاوراس متهم شد که روش چریک‌ها را به‌لحاظ سیاسی بی‌حاصل می‌داند و می‌خواهد بگوید حرکت‌های انقلابی در نهایت بی‌نتیجه است و اگر مهره‌ای از دست برود، امپریالیسم، مهره‌ای دیگر را جایگزینش می‌کند. حالا که زمان زیادی از آن دوران گذشته و افشاگری‌های گاوراس، زیادی رو و شعاری به‌نظر می‌رسد، آنچه آثار گاوراس و مشخصا فیلم حکومت نظامی را سرپا نگه‌داشته، توانایی فیلمساز در خلق لحظه‌های مؤثر سینمایی و توانایی‌اش در روایت داستان است. حکومت نظامی حتی اگر به‌لحاظ ایدئولوژیک کهنه باشد، از نظر سینمایی همچنان سرپاست و دیدنی. ضمن اینکه نگاه گاوراس به گروه‌های چریکی که در همدلی با آنها، اعمالشان را درنهایت به سود جامعه نمی‌داند، امروز بیشتر از زمان ساخت فیلم، مترقی و هوشمندانه به‌نظر می‌رسد.

گاوراس در روایت داستان هم جسورانه عمل می‌کند و انتهای ماجرا را در همان ابتدا می‌گوید. اینکه فیلیپ مایکل سانتوره (ایومونتان) کارشناس آمریکایی سازمان همکاری‌های عمرانی که در واقع مأمور برجسته سازمان سیاست، توسط چریک‌ها کشته شده است.

سکانس برگزیده: سکانس افتتاحیه فیلم که در آن مفهوم حکومت نظامی را با جزئیاتی جالب‌توجه به‌تصویر کشیده، جذاب، تماشایی و به‌شدت سینمایی است.
حرکت آرام دوربین درحالی‌که اتومبیلی پارک‌شده در قاب قرار دارد به سمت چپ و ورود اتومبیل‌های پلیس به صحنه که در عمق نما ظاهر می‌شوند. قطع به نمایی از بالا و قابی که توسط پلیس‌های سوار بر اسب پر می‌شود و دوربین تعقیبشان می‌کند، با موسیقی گوش‌نواز تئوداریکیس و گفتار متن کوتاهی همراه می‌شود که بسیار موجز و بیانگر است: «ماه اوت، در آمریکای لاتین زمستان است.»

گاوراس در ادامه با نماهای دوری که در آنها کنش موج می‌زند و با حرکت‌های دوربین هوشمندانه به‌شکلی استادانه از «انسداد سیاسی»، گزارش سینمایی می‌دهد.